Bëlôk – czôrno na biôłim – Róman Drzéżdżón | Roman Drzeżdzon
- ️Tue Feb 11 2025
Na wdôr SP. Staszeka Frimarka
KASZËBI Z CHÓRU
dzél 1
Hewò nôleżnicë Chóru: Tony Abram, Tóna Lipka, Jan Klebba, Jan Schloss, Gust Bójka, Jan Kreża, Tóna Megga, Òłen Kłes. Gwës ti razã czasã pijelë piwò òd Żindë, zażiwelë tobakã òd Gòjczi, pôlëlë cygaretë òd Wòlffa, kùpiwelë żelôzné wôrë kòl Lemczi, czëtiwelë jistné gazétë – „Dziennik Polski” a „Jackowianina”. Jo, jo, to są ju lata, jak ti drëchòwie wespół spiéwelë…
Zéńdzenié z Kaszëbama z Chóru zaczãło sã òd kserówków z trzema kaszëbsczima tekstama, jaczé bëłë zataconé westrzód rozmajitëch papiorów ze spôdkòwiznë sp. prof. Jerzégò Trédra. Do wejrowsczégò mùzeùm przekôzała je jegò białka Gertruda – zó co dlô Ni w nym môlu stolemné Bóg Zapłac! Jo, nibë nick òsoblëwégò, kò Profesór, jakno mòwòùczałi, taczich smaczków miôł pòzebróné baro wiele, równak bëło w nëch tekstach cos, co rôczëło do badérsczi wanodżi… Hen, hen, dalek, jaż za òcean, do amerikańsczégò Detroit.
Kò prawie w nym miesce òd gòdnika 1924 r. parafiô sw. Jaceka wëdôwała gazétã „Nowiny Parafialne”. Szesc lat pózni dosta òna nowi titel: „Jackowianin”. Tekstë pùblikòwóné w nym miesãcznikù bëłë pò pòlskù, anielskù ë… w majewim numrze z 1932 r. pòjawił sã téż tekst pò kaszëbskù zatitlowóny z pòlska: Do Braci Kaszubów. Dali to ju szło w naju gôdce (w fòneticznym zapisu), a tam-sam je na kaszëbizna òbònionô anielsczima czë niemiecczima słówkama. Aùtór, pòdpisóny przezwëstkã Kaszeba, òpisëje, jak to Kaszëbi z parafie sw. Wòjcecha, zrzeszony w Bractwie Kaszëbsczich Ricerzi sw. Jaceka, zakłôdelë nową parafiã:
Do Braci Kaszubów
Pisze Kaszëba z Chóru Parafialnégò
Kòchany Braca Kaszëbi,
Dzys to je wiôldżé swiãto w tej naszej parafiji, a w tim naszim kòscelnym cajtungù ò wszësczim je òpisóné, tak jô sobie tak pòmëslôł, żebë to dobrze bëło ò tëch naszich Kaszëbach co napisac, bò òni bëlë jedny òd tëch pierszich, co to ò tim naszim kòscele naprzód pòmëslelë. Jo, jo, dzys to je prôwdzëwé Kaszëbsczé swiãto. Swiãti Jack, jak wszëscë wiedzą, béł prawdzëwim Kaszëbą.
Tera jô chcã wama òpisac, jak to sã stało, że ta nasza parafia przëbrała sobie Swiãtégò Jacka jakò Patrona, i jak òna bëła nôprzód założona. A to sã wszëtkò tak stało.
W jednã niedzelã dwadzesce piãc lat temù żódnëch Kaszëbów nie bëło na niszpòrach w kòscele Swiãtégò Wòjcecha. Niebòszczëk Ksądz Muller nie wiedzôł, co to sã stało, że tam nie bëło żódnëch lëdzy w kòscele, bò le blós Kaszëbi chòdzëlë na niszpòrë w niedzelã. Na drëdżi dzéń òn sã dowiedzôł, że wszëscë Kaszëbi bëlë na mityngu gdzes tam na Grandy śtryce i zakłôdalë nową parafiã. Ta nowô parafia miała bëc Kaszëbską i miała miec Kaszëbsczégò Probòszcza. Ten òni wëbralë sobie Ksãdza Sajecczégò, ale ten niebòrôk jima ùmarł.
Òni naprzód nazwalë tã nową parafiã: „Parafia Ricerzi Kaszëbsczich Pòd Òpieką Swiãtégò Jacka”, ale że to miono bëło përznã za dłudżé, a Anglicë bë ni mòglë tegò przeczëtac, tak òni to zrobilë tak w krótkòscë „Parafia Swiãtégò Jacka”. Në, a tak téż òstała jaż do dzysészégò dnia.
Wiele òd tëch stôrëch Kaszëbów to terô ju nie żëje, a ti, co tu są miãdzë nama, to jesz są dosc szmidëch. Tu jesz doch je ten stôri Krëża, co to z tëma kòniama i kareczą na wiesoła albò na pògrzebë jezdzył. Òn je w kòscele każdi dzéń, a wëzdrzi jesz jak młodi kawaler. Tej tu je jesz ten stôri Abram, co to z tim czijã w kòscele prowadzy te procesje albò Ksãdza w niedzelã. Kò ten jesz wëzdrzi, jakbë òn nigdë ni miôł ùmierac. A ten Klebba, co to mieszkô na Palmer śtryce, kò ten tak wëzdrzi jesz jak jakô panna. Òn jesz je, jak to rzeką, dobri do tańca i do różańca.
Tu jich je jesz wiele wiãcy, a wszëscë zażiwają tobakã jak szwernót, ale jô ni mògã wiãcy ò nich pisac, jaż mòże drëdżi rôz, bò jô ni móm placu wiãcy do pisania.
Le blós nie zabãdzeta a wszëscë Kaszëbi niech przińdą dzys wieczór do tegò Domù Pòlsczégò, tam na Forest śtryce, a tej më sobie mòżema wiãcy òpòwiedzec ò tëch stôrëch czasach.
Në tej, gud baj, jaż do dzys wieczora.
Kaszeba
„Jackowianin”, môj 1932 r.
W tekstach z pózniészëch lat, naj’ Kaszeba z Chóru, rôczi do kòscoła na Krysmus (kasz. Gòdë), a czãsto wspòminô swòjëch drëchów Chórzistów:
Nié tak dôwno temù, za górama, za lasama, za wiôldżima wòdama naji przódkòwie mòglë wëcyc “balot” a wëbrac:
A wszëtkò zaczãlo so òd zôpòwiescë:
A tëch “kapitalnych” bôjków, w wikszoscë z pismiona “Gryf“ wzãtëch, drëkòwónëch bëlo cziledzesąt (òd nr 43/1910 do nr 13/1911):
Në i jak to do dzysdnia kòl Kaszëbów biwô nalezlë so taczi, jaczim nen “dzëwaczny” kaszëbsczi so nie widzôl, bò “Kaszuby prawdziwe takich wyrazów jak my drukujemy (tj. “Gazeta Polska”) nie znają”:
Bëlë téż taczi, co rôd chcelë ne tekstë pò kaszëbskù czëtac:
Slowa: KRÒ
Mùzyka: KRÒ
Spiéw: KRÒ
Malënk: Joanna Grudnik
mërgnienié – mrugnięcie; smroczny – mroczny; strojny danczi pôchniączka – zapach przystrojonej choinki; żëczbë – życzenia; Gòdë – Boże Narodzenie; môl – miejsce; przëbôczi – przypomni; starków – tu: przodków
Panëszczi, gwiôzdczi, gwiżdże, òlérzë, baranë, kòzłë, kòzelbòczi – to rozmajité pòzwë kaszëbsczich kòlãdowëch karnów, jaczé w gòdowim cządze tam-sam jesz pòjôwiają so na najim swiece.
A żebë panëszkòwi zwëk nie zdżinąn a so rozwijôl Stowôra Drëchów Mùzeùm Pùcczi Zemi razã z Mùzeùm Pùcczi Zemi m. Florióna Cenôwë òd 2023 rokù prowadzy projecht “Pòwrót Panëszków”, na chtëren baro rôd dôwô dëtka Starostwò Pòwiatowé w Pùckù.
Jednym z brzadów negò projechtu je WËPÓŻËCZALNIÔ maszkarów, larwów a strojów zrëchtowónëch bez nôleżników Stowôrë Drëchów MPZ a ùczãstników panëszkòwëch warkòwniów – szkòlôków z wëżispòdlecznëch szkòlów pùcczégò pòwiatu: Powiatowego Zespołu Szkół w Kłaninie, I LO z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Stefana Żeromskiego w Pucku, Powiatowego Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Pucku ë sztudérów kaszëbsczi etnofilologie na Gduńsczim Ùniwersytece.
Katalog wëpòżëczalnie z regùlaminã:
Scygnąc a wezwëskac móże loga projechtu, jaczich aùtorką je Joanna Grudnik:
Scygnąc téż móże ‘panëszkòwą mùzykã’ gróną na akòrdeònie, jaką zrëchtowôl a zagrôl Tadeùsz Kòrthals:
Bierzta smialo a rozkòscérzôjta!
A jak nié, to…
Në!
Ùczniowie ze Spòdleczny Szkòłë nr 9 we Wejrowie Natalia, Ula i Franek dobëlë 3 PLAC w kategòrie spòdlecznëch szkòlów na midzënôrodnëch miónkach!
Serdeczné GRATULACËJE!
Miónczi te pòd pòzwą „Millennial Competition in Creative Industry”, rozgriwalë so w dniach 5-7 gòdnika 2024 r. w Òsijekù w Chòrwacje.
Naju wejrowsczé karno, pòd dozérã szkólnëch Barbary Pawłowicz i Anny Korzonek, zaprezentowalo projecht “Zrozmienié juwernotë nadôwô cwëk przińdnoscë”.
Co wicy ò ny chòrwacczi przigòdze móże pòczëtac TUWÒ
Jem rôd, że w dobëcym 3 placu pòmòglo nym mlodim lëdzóm PIÓRO GRIFA, jaczé kòżden móże zrobic na warkòwniach w Mùzeùm Pùcczi Zemi 😉
Fòto: Anna Korzonek
“Môłczącô miłosc” na 16 roczëznã zdënkù dlô mòji bialczi Éwelinë 🙂
Mùzyka: Werónika Kòrthals-Tartas
Tekst, aranż, spiéw: KRÒ (Kaszëbsczi Rock Òbrzãdowi)
Móże ùdostãpniwac, w swiat sélac czë téż na wieselach grac 🙂
Tekst nalézeta tuwò: MÔŁCZĄCÔ MIŁOSC
W czerwińcu a lëpińcu 1933 rokù francëskô filmòwô ‘ekspedycjô’ wëtwórnie PATHÉ NATAN krącëla w wiela placach Pòlsczi a przede wszëtczim na Pòmòrzim wiôldżi repòrtôż. W wëbiérze czekawëch môlów na Pòmòrzim pòmôgôl Instytut Bałtycki (Sprawozdanie Dyrekcji IB, Toruń 1933-34).
Francëzowie filmòwalë chòcbë w Torniu, Chònicach, Derszewie, Wejrowie, Gduńskù, Gdinie (m.jin. przemarsz z leżnoscë Swiãta Mòrza, 28.06), Hélu a téż w… Lebczu, dze 2 lëpińca, bez 7 gòdzyn nagriwalë “Scynanié Kanie” a kaszëbsczé tuńce:
Chtëż za produkcjã negò filmù placyl? Hewò taczé to ‘wiadla’ móg w gazétach przeczëtac:
Hewò, tu nalézeta wszëtkò to, co do spiéwaniô ti frantówczi, czlowiek ‘niezabaromùzyczny‘, brëkùje (leno ‘taczi dludżi czij’ do pòkazywaniô mùszita miec swój):
KASZËBSCZÉ NÓTË Òznôczô Kaszëba, basë, skrzëpczi, To je ridel, to je ticz, to są chòjnë, widłë gnojné. To je prosté, to je krzëwé, to je slédné kòło wòzné. Slédné kòło wòzné, prosté, krzëwé, To są hôczi, to są ptôczi, to są prësczé półtorôczi. Hôk, ptôk, półtorôk, To je klëka, to je wół, to je całé, a to pół. Całé, pół, klëka, wół, hôk, ptôk, półtorôk, To je môłé, a to wiôldżé, to są jinstrumenta wszelczé.
To je krótczé, to je dłudżé, to kaszëbskô stolëca
to są basë, to są skrzëpczi, to òznôczô Kaszëba.
krótczé, dłudżé, to kaszëbskô stolëca.
Chòjnë, widłë gnojné, ridel, ticz,
òznôczô Kaszëba, basë, skrzëpczi,
krótczé, dłudżé, to kaszëbskô stolëca.
chòjnë, widłë gnojné, ridel, ticz,
òznôczô Kaszëba, basë, skrzëpczi,
krótczé, dłudżé, to kaszëbskô stolëca.
slédné kòło wòzné, prosté, krzëwé,
chòjnë, widłë gnojné, ridel, ticz,
òznôczô Kaszëba, basë, skrzëpczi,
krótczé, dłudżé, to kaszëbskô stolëca.
slédné kòło wòzné, prosté, krzëwé,
chòjnë, widłë gnojné, ridel, ticz,
òznôczô Kaszëba, basë, skrzëpczi,
krótczé, dłudżé, to kaszëbskô stolëca.
KASZUBSKIE NUTY
(tłumaczenie na j. polski bez powtórzeń)
To jest krótkie, to jest długie, to kaszubska stolica,
to są basy, to są skrzypce, to oznacza Kaszuba.
To jest łopata, to jest tyczka, to są sosny, widły do gnoju.
To jest proste, to jest krzywe, to jest tylne koło od wozu.
To są motyki, to są ptaki, to są pruskie półtoraki (monety o nominale 5).
To jest jarzmo, to jest wół, to jest całe, a to pół.
To jest małe, to jest wielkie, to są instrumenty wszelkie.
Òpracowanié: Ryszard Borysionek
Zrëchtowôl a graje: Tadeusz Korthals
Hewò, taczi tekst so napisalo do slëchawiszcza “Pòd òkã Jastrë”, ùsadzonym na spòdlim pòwiescë Dareka Majkòwsczégò. Mùzyka: Tomôsz Perz, spiéwie: Michôł Bronk
Himn òdeszłëch
Wez mie, Jastro, do se
W bezpiekù prowadzë mie!
Ò Wastnô Widu!
Prowadzë mie w dôl
Ò Dôwającô Żëcé!
Wieczëstą redosc
na Twòjim klinie mie dôj
Remiã do merka za słabé
Rozëm klôr mëslów nie dôwô
Rëba nie szmakô jak przódë
Rëszëc tej czas je do Cebie
Wez mie, Jastro, do se
W bezpiekù prowadzë mie!
Ò Wastnô Widu!
Prowadzë mie w dôl
Ò Dôwającô Żëcé!
Wieczëstą redosc
na Twòjim klinie mie dôj
Runa w òksëpie wërëtô
Rôd z Tobą pòtkac sã mògã
Rôczisz mie Jastro do sebie
Rëgnąc z Arkónë czas w drogã
Wez mie, Jastro, do se
W bezpiekù prowadzë mie!
Ò Wastnô Widu!
Prowadzë mie w dôl
Ò Dôwającô Żëcé!
Wieczëstą redosc
na Twòjim klinie mie dôj
Rodny òstawic nót dodóm
Rozkòlib wałów pònôglô
Redosc wëpôłniô mie serce
Rozkòsz nalézã kòl Cebie
Wez mie, Jastro, do se
W bezpiekù prowadzë mie!
Ò Wastnô Widu!
Prowadzë mie w dôl
Ò Dôwającô Żëcé!
Wieczëstą redosc
na Twòjim klinie mie dôj
w bezpiekù – bezpiecznie; Wastnô Widu – Pani Światła; klin – łono; merk – tu: młot; klôr – jasnych; przódë – dawniej; òksëp – skała; rôd – rad, chętnie; rëgnąc – wyruszyć; nót – trzeba, należy; rozkòlib – rozkołysanie; wałë – fale