Crna Gora - istorija - vremenska linija od 1784 - 1875.

Vladika i mitropolit
Petar I Petrović Njegoš
[Public domain], via Wikimedia Commons

• XVIII v. (krajem) Skadar se pretvara u značajno trgovačko i zanatsko središte, ne samo na području Balkana, već na širem području Levanta, a mnogi državno-politički problemi i separatistički pokreti perifernih poglavara (posebno: skadarskog vezira, Mahmut-paše Bušatlije i Ali-paše Janjinskog) uzburkali su Otomansko carstvo.

• 1785. (jun) osmanske snage Mahmut-paše Bušatlije prodiru na Cetinje Zadržao se šest dana i spalio Manastir. Pored izjave plemenskih prvaka o pokornosti, uzeo je 80 talaca i smjestio ih u tvrdjavu Žabljak (Crnojevića).

Prodor Mahmud - paše Bušatlije u Cetinje i
pohara mletačkih Paštrovića

• XVIII v. (kraj) Krstaš barjak na crvenom polju, sa bijelim krstom u sredini, ratna je zastava plemenskih vojnih odreda, a krstaš barjak sa crvenim krstom na bijelom polju glavna ratna zastava (alaj-barjak) u Crnoj Gori, za vrijeme mitropolita Petra I Petrovića.

• 1786. Đerđa II Junki, nadbikup barski, do 1787.

• 1786 (februar) povratak vladike Petra I iz inostranstva u Crnu Goru.

• 1787. Đerđa III, nadbikup barski, do 1790.

Opadanjem moći Venecije, Providurova palata u Kotoru (lijevo)
pretvorena je u kasarnu (1788) devet
godina prije pada Mletačke Republike

Kasniji grb sa pečata
crnogorskog mitropolita Petra I
By WikiNameBaks (Own work) [CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons

• 1788. sukob vladike Petra I i guvernadura Jovana Radonjića, zbog dolaska austrijske misije u Crnu Goru.

• 1788 (sredina jula) na Cetinju održan zemaljski sabor.

(Crnojevića) pod komandom Mihaila Plamenca i serdara Đuraškovića.

Nahije i plemena Stare Crne Gore

Vladika Petar I
(francuski crtež)
By Unknown Frenchman (early 19th century) [CC0], via Wikimedia Commons

• 1789. Crnogorci ponovo napadaju na Spuž, osvajaju ga i ruše. Pobjeđuju i osmanski odred poslat spužanima kao pomoć od strane Ibrahim-paše.

• 1789. (15/26. decembra) Crnogorci napadaju Žabljak , a kod Odrinjske gore razbijaju vojsku iz Skadra, poslatu kao pomoć opkoljenima u utvrđenju.

• XVIII v. (kraj) bokeljska Palata Tripković, podignuta zaslugom kapetana Abdrije Jozova Tripkovića, iz čuvene pomorske porodice.

• 1790.

• 1790. "Vladici, glavarima i narodu crnogorskom" upućena (preko pristaništa u Budvi) velika količina oružja i municije, kao pomoć Habzburške monarhije (Leopold II). U transportu iz Primorja učestvovalo oko 1200 ljudi.

Musketa (1795)

• 1791. Frano II, nadbikup barski, do 1822.

• 1790. (oko) doseljavanje većeg broja Trebješana (ogranak staro-hercegovačkog plemena Nikšića, nastanjenih oko brda Trebjesa) u Poviju i Stubicu, a zatim u Gornju Moraču. Na to su bili prinuđeni zbog neuspijelog napada na Nikšić. Kasnije se jedan dio Trebješana preselio iz Morače u Rusiju (23 porodice - 1804. godine) a dio u Drobnjake (formirajući tu sa ostalim prebjezima novo pleme: Uskoke). Još 1711. godine, Trebješani su se pod pritiskom (zbog rata sa Osmanlijama) jednim djelom morali iseliti na Čevo (gdje su živjeli oko 30 godina).

• XVIII v. (kraj i početak XIX vijeka) formiranje teritorije i plemena Uskoci ("..koji su iz Prekotare u Drobljak uskakali.." iz raznih uzroka) u dijelu drobnjačke teritorije (gdje su se već nastanili Trebješani, oko rijeke Tušine). Uskoke su sačinjavali i prebjezi iz: Morače, Kuča, Pješivaca, Rovaca, Hercegovine, Sandžaka i dr. Imali su svoje plemenske starješine: vojvode, serdare, kapetane i kneževe. Poslije bitke na Grahovcu, 1858. godine, Uskoci ulaze u sastav Knjaževine Crne Gore .

• 1795.

• 1796 (početkom) priprema kaznenog napada skadarskog vezira Mahmut-paše Bušatlije - na brdska plemena Bjelopavliće i Pipere, kao odmetnike od sultana ("les rabelles"). Udarnu snagu vojske skadarskog vezira, činili su Albanci brđani (katolici i muslimani) iz Malesije, a mogao je mobilisati do 40000 vojnika. Turska vojska (oko 20000) će u avgustu, iz Skadra doći do Podgorice, ostavljajući tu dio snaga, a potom se uputiti prema Sužu, zauzimajući položaje blizu brda Visočice.

Stega, iz 1796. godine
By Lazar Pejović [Public domain], via Wikimedia Commons

• 1796. (20. jun) Stega - dokument, kojim su se Crnogorci (na saboru u Cetinju) obavezali da ce biti složni i jedinstveni u borbi sa Osmanlijama, kao i da će pružiti pomoć Brđanima (u vezi sa predstojećim napadom skadarskog vezira Mahmut-paše Bušatlije). Njen autor je vladika Petar I. Glavnina crnogorske vojske je potom upućena prema Slatini.

Posmrtna maska Mahmud paše Bušatlije

• 1796 (oktobar) Crnogorci propuštaju jedinstvenu priliku da zavladaju Zetom i prošire soje granice : kao pobjedici na Krusima, gonili su razbijene turske jedinice samo do obala rijeke Morače.

• 1796. iseljavanje muslimana iz Lješanske nahije, nakon bitke na Krusima: u Podgoricu, Bar, Skadar, Ulcinj, Sandžak , Kosovo i područje današnje Turske.

Godine 1796.
pored Stare C. Gore (1) brdska
plemena: Bjelopavlići (2) i Piperi (3)
ulaze u sastav Crne Gore.

• 1796. Plemena Bjelopavlići i Piperi ušli u sastav Crne Gore.

• 1796. (oktobar) formiranje centralnog suda - Praviteljstvo suda crnogorskog i brdskog, kao prvi organ neplemenske vlasti u Crnoj Gori. Oformljen je (na inicijativu vladike Petra I) od strane skupštine narodnih glavara.

• 1796. u Crnoj Gori donešen Zakonik, sa 16 članova (dopunjen 1803).

• 1796. od sticanja faktičke nezavisnosti, Crna Gora ce potpisati više od 80 medjunarodnih ugovora.

Crkva Sv. Petra i Pavla,
u Risnu (1796)
By Janusz Recław (Own work) [GFDL (http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html) or CC-BY-SA-3.0-2.5-2.0-1.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons

• 1796. Crkva Sv. Petra i Pavla, u Risnu.

• 1797 (jun) uspostavljena stalna zemaljska straža od 200 naoružanih ljudi, osnovan građanski i krivični sud i donešeni neki od propisa u Crnoj Gori (sabor u Cetinjskom manastiru).

• 1797 (kraj juna) ponovo odbijen zahtjev Crne Gore za rusko „javno pokroviteljstvo”. Carska vlada i imperator Pavle I donose odluku da crnogorskom narodu dodijele jednogodišnju finansijsku subvenciju u iznosu od 1.000 zlatnika za izdržavanje Praviteljstva.

Mletačka kula u Budvi: 1797. godine ukunuta je Mletačka republika, a njeni posjedi u primorju predati su Austriji (Kompoformijski mir)
By Bjoertvedt (Own work) [CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons

• 1797 (14.07) Crnogorci na poziv naroda ulaze u Budvu i (povlačenjem Mlečana) uspostavlja se privremena crnogorska vlast u ovom gradu, Grblju, Mainama, Poborima, Paštrovićima i Brajićima. Dana 18.07. plemstvo Budve vladici Petru I predaje dokument sa zahtjevom da se grad preda predstavnicima austrijskog imperatora. Krajem avgusta, nad ovim krajevima vladika je predao vlast austriskom đeneralu Rukavini. To je prvi susret Crnogoraca sa vojskom Austrije u njihovom susjedstvu, prilikom njihovog zaposijedanja nekadašnjih oblasti Mletačke republike u Primorju i Boki Kotorskoj.

• XVIII v. (kraj) zamiranje ulcinjskog gusarstva.

• 1797 (3/15.09) vođenje spoljnje politike spada u isključivu nadležnost vladike Petra I Petrovića Njegoša, kao vrhovnog zemaljskog poglavara (odluka narodnog sabora).

Ganića kula
(replika građevine iz 1798) Rožaje
By Mazbln (Own work) [GFDL (http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html) or CC-BY-SA-3.0-2.5-2.0-1.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons

• 1797. (17. oktobra) Ukidanje Mletačke republike, Kompoformijskim mirom sklopljenim izmedju Austrije i Francuske. Po njemu će Boka Kotorska pripasti Austriji (zauzeta od nje prije potpisivanja mira, avgusta 1797).

• 1797. Boka pripada austrijskoj Habzburškoj monarhiji (mir u Kampoformiju) do 1806. godine. Nastavlja se uspon pomorske privrede.

• 1797. Ganića kula (Rožaj) u podnožju Ganića krša, sa lijeve strane rijeke Ibar. Prvobitno, osmansko vojno utvrđenje, a kasnije je služila za stanovanje.

• 1798. (18. oktobra) prvi dio Zakonika opšćeg crnogorskog i brdskog (Zakonik Petra I) od 1 - 16. člana, donešen na skupštini u manastiru Stanjevići.

Osmanagića džamija u Podgorici:
1. Stradala u bombardovanju i
2.Nakon obnove - By Mazbln (Own work) [GFDL (http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html), CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/) or CC BY-SA 2.5-2.0-1.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5-2.0-1.0)], via Wikimedia Commons

• 1798. (18. oktobra) Institucija sudske i upravne vlasti u Crnoj Gori: Praviteljstvo suda crnogorskog i brdskog ("Kuluk").

• 1798. Tomas Bradi (1752 – 1827) austrijski general, u posjeti Petru I Petroviću Njegošu. Nastojao je osujetiti Petra I da Boku Kotorsku prisajedini Crnoj Gori. Od aprila 1804. vojni je i civilni komesar Boke Kotorske. Godine 1805. Dalmaciju je predao francuskom generalu Molitoru, a Boku prepustio Rusima.

• XVIII vijek (krajem). Osmanagića džamija zvana i "Lukačevića" (koji su je oržavali). Temeljno je renovirana do 1997.

• 1799. pustošenje Manastira Dobrilovina u kanjonu Tare, od strane Osmanlija.

• 1799. Franjo Andreola, mletacki štampar, nastanio se u Kotoru, nakon propasti Mletačke republike, gdje je nastavio sa radom. Štampao na latinici i ćirilici.

• 1799. sagrađen veliki Hram Uspenja Presvete Bogorodice (Manastir Savina) u Herceg Novom.

• 1801. Rijeka Crnojevića se počinje formirati kao stalno naselje.

• 1801. na presto stupa Aleksandar I Pavlovič Romanov (1777- 1825) ruski imperator. Iste godine ukida novčane subvencije Crnoj Gori.

• XIX v. upotreba bašibozuka (na turskom: lude glave) kao neredovnih konjaničkih i pješadijskih trupa osmanske vojske: hrabrih, ali neposlušnih, sastavljenih obično od Albanaca, Kurda i Čerkeza. Bili su čuveni zbog svireposti u borbi, pljačkanju i nasilju nad stanovništvom (često su ih redovne trupe morale razoružavati).

• XIX v. (prva polovina) Podignute su, izmedju ostalih, i džamije: 1802. džamija u Dobroj Vodi; u Nikšiću i okolini, to su Grudska, iz 1804 i Nudolska, iz 1817; godine 1819. Kučanska džamija (Rožaje) i džamija u Biševu, 1820. godine . U Ulcinju i okolini: džamija u Kolonzi, iz 1813; u Sukobinu, iz 1820; Selite i Štodra, iz 1835; Gornji Kravari, iz 1849; Draginje, iz 1856. U Krajini: Ckla, iz 1816 i Mali Ostros, iz 1844.

• 1802. ponuda crnogorskog vladike Petra I Napoleonu Bonaparti o udruživanju snaga i zajedničku borbu protiv Osmanskog carstva i Austrije, ali su konkretizaciju sporazuma Francuzi odložili za godinu dana. Ovo približavanje Crne Gore Francuskoj , Rusija je protumačila kao opasnost za njene interese na Balkanu.

• 1803. (17. avgusta) drugi dio Zakonika opšćeg crnogorskog i brdskog (Zakonik Petra I) od 17 - 33 . člana, donešen na Skupštini u Cetinju.

• 1804. (od januara) Pokušaj ruske vlade da organizuje pobunu u Crnoj Gori i izvrši oružano svrgavanje vladike Petra I.
  Uplašena glasinama o francuskom jakobinskom uticaju na vladiku Petra I, nakon njegove ponude o zajedničkoj borbi Crnogoraca i napoleonovih snaga protiv Osmanskog carstva i Austrije (novog gospodara na Primorju) ruska vlada nije uspjela u pokušaju (aktivnosti general-lajtanta Marka Ivelića, stacioniranog u Kotoru, sa "zastrašujućom" ruskom carskom gramatom, čije je kopije širio po Crnoj Gori) da preko crnogorskih starješina izazove oružanu pobunu protiv vladike. Za neprijateljski stav Rusije prema njemu, Petar I je, između ostalog, optuživao Austriju i grbaljskog arhimandrita Stefana Vučetića (kojeg je ubrzo i raščinio).

Grbaljski knez i knjeginja,
iz 1804. godine (po ilustracijama iz
putopisne knjige Wiliama Millera)

• 1804. Pisma podrške vladici Petru I izražena od strane crnogorskih prvaka , sa „sveobštega sobranija”, poslata su ruskom imperatoru, ruskom Svetom sinodu, Kolegiji inostranih poslova i đeneral-lajtnantu Marku Iveliću. Rusija se potrudila što prije zataškati ovaj politički i diplomatski sukob sa crnogorskim vladikom (vladarem) i crnogorskim narodom.

• 1804. (5. maj) u Kotoru je uspostavljen ruski konzulat za Crnu Goru. Za konzula je izabran Aleksej Mazurevski. Izmedju ostalog, ispitivao je okolnosti pod kojima je Petar I održavao tajne veze sa Francuzima i pokušavao da odstrani francuski uticaj iz Crne Gore. Ovaj konzulat je prestao sa radom, nakon odredaba iz Požunskog mira, 1805. godine, kojim je Austrija od Francuske dobila Boku.

• 1804. prvi car Austrije, Franjo (Franc) I (1768 - 1835) vladao je do 1835.godine. Bio je poslednji car Svetog Rimskog Carstva (kao Franc II) od 1792. do 1804. godine (1806. godine ovo Carstvo formalno prestalo da postoji).

• 1804. dovršena izgradnja Crkve Svete Trojice, u Budvi (Stari Grad).

• 1804. suđenje u Kotoru: bivšem znamenitom sekretaru vladike Petra I, Dubrovčaninu Franju Dolćiju, u režiji ruskog konzula Mazurevskog i general-lajtanta Marka Ivelića. Na procesu je fatički suđeno vladici Petru I, koji je posredstvom Dolćija promijenio mišljenje o suštini zbivanja u Francuskoj i pokušao da uspostavi političke veze sa Napoleonom.

Vukolaj Radonjić, gubernadur
Vukolaj_Radonjic_by_Adam_Stefanovic.jpgBy Adam Stefanović (1832-1887) (National museum Belgrade) [Public domain], via Wikimedia Commons
Crnogorska ženska i muška nošnja
By Lazar Pejović [Public domain], via Wikimedia Commons

• 1804. sukob ustanika i turske vojske, kod sela Vrba (blizu Pljevalja). Starohercegovački ustanici su ubili 20 turskih vojnika paše Selmanovića, ali su naknadnom akcijom velikih snaga travničkog vezira natjerani na povlačenje. Turci su se svirepo obračunali sa stanovništvom pljevaljskog kraja, a mnoga srpska sela su opustjela.

• 1805.

• 1805. tvrdjava Klobuk u rukama Francuza.

• 1805. Crna Gora za susjeda dobija Francusku, koja je mirom u Požunu (Bratislava) dobila Boku i ostale austrijske oblasti u primorju Crne Gore.

• 1805 (maj) Plan o državnim reformama u Crnoj Gori, nije sproveden u djelo, ali je ukazao na neke kategorije građanskog društva i antiplemenske svijesti.

• 1806. (februar) Povlačenje austrijske vojske iz Boke i Primorja. Crnogorsko- bokeljske i ruske snage ulaze u Boku Kotorsku (Austrija samo formalno gospodari područjem, koje je već bilo dodjeljeno Francuskoj).

• 1806. Bokom vlada Rusija, do 1807. godine.

Napoleonovi vojnici
By Carle Vernet (Carle Vernet, La Grande Armée de 1812) [Public domain], via Wikimedia Commons

• 1806 (početak juna) Prvi sukob Crnogoraca sa Napoleonovim vojnicima. Povlačenje Francuza do Cavtata i Brgata. General Marmon opisuje: "Crnogorci provale u Konavle koji pripadaju Dubrovniku. Neoprezno poslti (francuski) manji odredi bijahu potučeni, a glave odsječene, kako je to običaj na Istoku. Naši se vojnici uplašiše. Dvije hiljade četri stotine Rusa pratilo je bande što su se spuštale s planina ... tako da je nastala prava strka."

• 1806 (sredina juna) borba sa Francuzima na Brgatu. Crnogorci (oko 3500) Bokelji i 1200 Rusa, pod komandom vladike Petra I i kneza Vjazemskog na juriš zauzimaju Brgat. Poginulo je 312 francuskih vojnika i oficira (među njima i general Delgog).

• 1806 (do 6. jula) Crnogorci i Rusi vrše opsadu francuskog Dubrovnika. Oko 4 - 5000 francuskih vojnika je odbačeno do Dubrovnika, gdje su se povukli i bili blokirani.
  

Maršal Marmon (Marmont)
Jean-Baptiste Paulin Guérin [Public domain], via Wikimedia Commons

• 1806. (početkom decembra) napad Crnogoraca i Bokelja (pod komandom serdara Sava Petrovića, vladičinog brata) i Rusa - na Korčulu. Zarobljen je francuski garnizon, sa komandantom Orfengom. Korčula je u ovom ratu osvajana nekoliko puta.

• 1806. (krajem) sultan Selim III, na zadovoljstvo Francuza, hatišerifom objavljuje rat Rusiji.

• 1806 - 1807. godine, Budva je bila pod tursko-crnogorskom upravom.

• 1807 (12/24. aprila) uspješna odbrana Nikšića od strane Mušović Osman-kapetana (oko 1745 - 1830) prilikom napada crnogorskih snaga Petra I. Osman Mušović je ranije učestvovao u bitci sa Crnogorcima i Brđanima, na Martinićima (1796) kao paša, predvodeći vojne snage nikšićke kapetanije. Posle 1820. godine se po naredjenu bosanskog valije morao sukobiti sa Moračanima.

• 1807. (7 - 16. jula) napad Rusa i Crnogoraca na francusku posadu u tvrdjavi Klobuk. Opsada razbijena zahvaljujući hercegovačkim velikašima (sa Ali-agom Dedićem) i francuskim trupama iz Dubrovnika (general Lone).

General Loriston
[Public domain], via Wikimedia Commons

• 1807. na ruski zahtjev,krajem jula, crnogorske jedinice se povlače sa položaja u Hercegovini.

• 1807. vladika Petar I se (31.07/11.08) iz Kotora povlači na Stanjeviće, gdje u avgustu počinje raditi njegovo Praviteljstvo (kao i prije rata sa Francuzima).

• 1807. Francuske trupe generala Loristona, 11. avgusta ulaze u Herceg Novi, a 18. avgusta u Kotor (shodno zaključenom miru u Tilzitu, između Rusije i Napoleona). Bokom vlada Francuska, do 1813. godine. Bokeljska trgovačka flota velikim djelom je uništena.

• 1807. pravoslavni Kotorani od Francuza dobijaju rimokatoličku crkvu sv. Nikole. Stradala je u velikom požaru 1896. i na njenom ju mjestu podignuta nova pravoslavna crkva (1902).

• 1807 (oktobar) susrete vladike Petra I sa francuskim generalom Loristonom, guvernadur Radonjić je pred narodom okarakterisao kao "vladičino samodržavlje", a pred Rusima kao "grubo samovlašće", budući da za te aktivnosti nije dobio dopuštenje ni jednog člana zemaljskog praviteljstva.

• 1808. Crna Gora odbija ponudu Francuske (upravnik dalmacije, general Mormont) za otvaranje konzulata na Cetinju i gradnju puta preko Crne Gore. Mada je ova ponuda bila faktičko priznavanje Crne Gore od jedne velike sile, nije prihvaćena zbog straha od reakcije Rusije.

• 1808. prvi štampani rad o Crnoj Gori, u Parizu.

• 1808. Crnogorsko-turski sporazum u Kupiduhu (2.06/3.07)sa 12 precizno naznačenih članova.

• 1809. (12. avgusta) jedan od najstarijih međunarodnih ugovora Crne Gore, izmedju vladike Petra I i francuskog generala Bertrana. Bio je na snazi do 3. oktobra 1810.

• XIX v. aga (gazda; dobro stojeći; veleposjednik). Ovim imenom se u Osmanskoj državi XIX vijeka nazivaju feudalni posjednici kmetskih selišta na spahilucima. Kao titula se dodavala iza ličnog imena, a mogla je biti i kao počasna titula za svakog bogatijeg i uglednijeg muslimana. Age su smatrane nižim staležom od begova. U ranijim vjekovima naziv se koristio u vojnoj strukturi Osmanskog carstva, za visoke dvorske činovnike i pripadnike nižeg plemstva.

• 1810. u Petrogradu izdata knjiga ruskog pomorskog oficira sa fregate "Venus", Vladimira Bronevskog, sa opisom Boke i Crne Gore (iz vremena Napoleonovih ratova) kada je od 1805 - 1810. boravio na ovim prostorima.

• 1810. do 1820. dekada "gladnih" godina u Crnoj Gori , kao tragičan istorijski fenomen, praćena je pasivizacijom ruske politike prema Crnogorcima.

• 1811. Narodna kancelarija (pri Praviteljstvu suda crnogorskog i brdskog) kao sudska institucija u vrijeme Petra I. Narodni sekretar je rješavao manje sudske sporove. Kancelarija je, izmedju ostalog, dostavljala sudske pozive i izdavala razna uvjerenja i pasoše .

• 1811 (sredinom) Napoleon iznosi uvjerenje da Francuzi, u Boki Kotorskoj i Dalmaciji, ne rasolažu snagama za efikasan vojni udar na Crnu Goru.

• 1811. utvrđeno osjetno smanjenje broja muslimanskog stanovništva u Taslidži (Pljevlja) i samom kadiluku, izazvano mnogobrojnim ratovima osmanske države sa susjednim zemljama i pogibijom iz ovih krajeva regrutovane vojske.

• 1812. Za skadarskog vezira je izabran Mustafa-paša Bušatlija (1812-1831), u narodu i široj evropskoj javnosti poznat i pod imenom Škodra-paša. Stalna napetost na crnogorsko-turskoj granici.

• 1812. krajem juna, uspostavljene prve veze vladike Petra I sa Britancima (serdar Savo Plamenac, kao izaslanik) i započeta saradnja u borbi protiv Francuza. Prvi sastanak sa britanskim pukovnikom održan je u Baru (posredstvom turskog gradskog kapetana).

• 1812. pljačkanje Manastira Reževići od strane francuskih vojnika.

• 1812 (jul) Bitka na Ljubotinju i spriječavanje daljeg prodora Hasana Hota (istaknuti hotski prvak) u Crnu Goru. Napadači su natjerani na povlačenje iz Crne Gore.

• 1812. poraz Napoleona posle preduzetog pohoda na Rusiju.

• 1813. od aprila do juna mjeseca, traju intezivni razgovori serdara Sava Plamenca ( "otpravnika poslova" vladike Petra I) sa Englezima.

• 1813. proglašenje vanrednog stanja u Provinciji (13. avgusta) od strane generala Gotjea i neredi u Boki Kotorskoj (izazvani od hrvatskih vojnika u francuskoj armiji). Stanovnici Boke pozivaju crnogorskog vladiku Petra I da izvrši zauzimanje Boke.

• 1813. crnogorski vladika Petar I je donio odluku da 27. VIII / 8. IX krene u pohod za oslobođenje Boke Kotorske.Tim povodom uputio je specijalni proglas ”serdarima, vojvodama, barjaktarima i drugim glavarima i starješinama i svemu hrabrome narodu crnogorskome i brdskom”.

• 1813. Crnogorska vojska je prešla granicu 22. IX (n. k.) a sljedećeg dana zauzela Budvu.

• 1813. Dana 30. IX, poslije zauzeća Vrmca od strane crnogorsko-bokeljske vojske, vladičin Glavni stan bio je smješten u Tivtu.Donesena je odluka da se jedan odred uputi ka Herceg Novom, pošto su prethodno zauzete Verige, dok je jedan ojačan odred, pod komandom Sava Petrovića, oslobodio Risan.

• 1813. Uz moralni oslonac na britanske snage , vladičine trupe su pod komandom Sava Markova Petrovića, Vuka Radonjića i Sava Plamenca izvršile napad na Herceg Novi i tvrđavu Španjolu. Taj je napad započeo 2/14. X 1813. i „poslije dva dana i dvije noći” vladičnim trupama je pošlo za rukom da ovladaju ovim uporištima, da zarobe čitavu posadu, zaplijene 33 artiljerijska oruđa i veliku količinu municije.

• 1813. odluka o vraćanju Ilirskih provincija Austriji (dogovor Rusije, Pruske i Austrije u Rajhenbahu, kao i ugovor u Teplicu).

Boka Kotorska

• 1813.(29. oktobar) izglasavanje ujedinjenja Crne Gore i Boke Kotorske, na skupštini u Dobroti. Istom odlukom riješeno je da se sjedinjene provincije stavljaju pod pokroviteljstvo tri savezničke države: Rusije, Austrije i Velike Britanije.

• 1813. Ruski car Aleksandar I Pavlovič Romanov nije podržao ujedinjenje Crne Gore i Boke (izglasano u Dobroti, oktobra 1813. godine) obzirom na dogovor Rusije, Pruske i Austrije u Rajhenbahu, kao i ugovor u Teplicu (odluka o vraćanju Ilirskih provincija Austriji).

Budva, 1900.godine,
na austougarskoj razglednici
[Public domain], via Wikimedia Commons

• 1813 - 1814. nakon oslobodjenja od Francuza, Budva je pod zajedničkom crnogorsko-bokeljskom upravom.

• 1813. (1. novembra) rodjen Petar II Petrović Njegoš, crnogorski vladika i vladar, od 1830 - 1851. godine.

Sir William Hoste
[Public domain], via Wikimedia Commons
Britanska "Kotorska medalja"
By Silas Thomas Hood [Public domain], via Wikimedia Commons

• 1814. nakon povlačenja Francuza, britanski pomorski kapetan, ser Vilijem Host predao je Crnogorcima ključeve osvojenog Kotora (sredinom januara) i napustio Boku. Bez opšte britanske moralno­političke i podrške u naoružanju ­ čitava vladičina ekspedicija u Boki Kotorskoj 1813. ne bi bila zamisliva. Host jd ostavio svu zaplijenjenu artiljeriju na raspolaganje crnogorskom vladici.

• 1814. od sredine januara, Glavni stan crnogorskog vladike Petra I je u Kotoru.

Zastava Carevine Austrije (1804 - 1867)

• 1814. (30. septembra , do 9. Juna 1815) Bečki kongres, sazvan je poslije propasti Napoleonovog carstva. Boka Kotorska i dio crnogorske obale (do Kufina) pripali su Austriji. U granicama Carevine Austrije (od 1867. Austrougarske) do 1918. godine, bili su gradovi: H. Novi, Risan, Perast, Kotor, Budva, Kastel Lastva, kao i predjeli Paštrovića, Maina, Pobora, Brajića , Krivošija, zapadnih padina Lovćena i Paštrovačke gore. Bokeljska mornarica postepeno propada, a samo su Trst i Rijeka dobijali subvencije. Boka se prvenstveno pretvara u ratnu luku (Tivatski zaliv).

Austrijska uniforma, 1804.
By R. Knötel +1914 (www.grosser-generalstab.de/tafeln/knoetel.html) [Public domain], via Wikimedia Commons

• 1814 (jun) zarobljavanje austrijskih snaga (300 vojnika) od strane Crnogoraca, prilikom njihovog iskrcavanja u Budvi.

• 1814. General Milutinović, bio je prvi komandant austrijske okupacione vlasti u Boki Kotorskoj. Kao osvjedočeni protivnik Crne Gore, nije slučajno izabran na tu dužnost. Sistematski je stvarao nestabilno stanje prema crnogorskoj granici.

• 1815.

• 1815. jedna od najtežih godina u vladavini Petra I, zapamćena po oskudici i gladi i nastojanjima naroda da sam traži spas u seobama u tuđe zemlje.

• 1815. konačna likvidacija gusarstva u Ulcinju, od strane Austrije, koja je ovladala gotovo čitavim Jadranom.

• 1815. Krajem aprila, Humci su, pod vođstvom Đorđija Radonjića, preko austrijske teritorije krenuli za Bar, a odatle za Carigrad i Odesu.

• 1817. Veliki broj porodica iz Riječke i Lješanske Nahije, spremao se za seobu u Srbiju.

• 1818. (sredinom februara) ruska carska vlada je sačinila referat o Crnoj Gori za imperatora Aleskandar I.

• 1818. Turski udar na Pipere. Vladika je uložio protest kod Mehmed-bega Abdovića i Selman-age Mećikućića.

• 1818. Po okončanju sabora u Crmnici sazvana je za 10 / 22. oktobar i opštezemaljska skupština. Zemaljski sabor je obavijestio Petra I da je donešena odluka o ukidanju zvanja guvernadura Vuku Radonjiću .

• 1818. U Petrogradu idata knjiga "Zapisi morskog oficira za vrijeme kampanje admirala Senjavina u Sredozemnom moru, od 1805 do 1810. godine" (sa opisima Boke i Crne Gore) autora Vladimira Bronevskog (1784 – 1835) ruskog pomorskog oficita (fregata "Venus") koji je u toku ratova sa Napoleonom došao u Boku Kotorsku. Na našem jeziku djelo je objavljeno 1995. godine: "Zapisi o Crnoj Gori i Boki".

• 1820. Morača ulazi u sastav Crne Gore.

• 1820. "Istorijsko i političko putovanje u Crnu Goru" Viala de Somijera, francuskog pukovnika u doba Napoleona I (nekadašnji Napoleonov komandant mjesta Herceg Novi, 1808. godine i Kotora, 1810). U Crnoj Gori prevedena i objavljena, 1994.

• 1821. (4. jun, u Boljevićima, Crmnica) rođen Ilija Plamenac , od 1843. sveštenik, 1851. plemenski kapetan, crnogorski vojvoda i senator (od 1862) i ministar vojni, od marta 1879. godine (jedan od najbližih saradnika knjaza i kralja Nikole I).

Stefan Mitrov Ljubiša
See page for author [Public domain or Public domain], via Wikimedia Commons

• 1824. u Budvi rođen Stefan Mitrov Ljubiša, književnik i političar.

• 1824. Vićenco II, nadbikup barski, do 1839.

• 1824. manastirska škola pri Đurđevim Stupovima, kod Berana (osnivač, iguman Mojsije Zečević).

• 1825.

• 1825. na presto stupa Nikolaj I Pavlović (1796 - 1855) ruski je imperator (do 1855) kralj Poljske (1825-1831) i veliki knez Finske (1825-1855). Otac mu je ruski imperator Pavle I Petrović.

• 1825. pljačkanje i paljenje manastira Đurđevi Stupovi, kod Berana, od strane Turaka.

• 1827. topografska karta austrijanca F. Vajsa izrađena za potrebe Turske, najbolje oslikava kasnije nagle promjene površine Skadarskog jezera, u XIX vijeku (1846-1848). Ona prikazuje nekadašnja veća sela po obodu jezera.

• 1827. dolazak Simeona (Sime) Milutinovića Sarajlije u Crnu Goru, gdje je boravio do marta 1831. Autor je :"Pjevanija crnogorska i hercegovačka" (1833, Budim) drame "Dika Crnogorska" (1828) i "Istorija Crne Gore od iskona do novijeg vremena" (1835). Petar I ga postavio za licnog sekretara i učitelja svom sinovcu, Radu Tomovom. Sima Milutinović je bio učesnik oba srpska ustanka.

• 1828. ukidanje Budvanske biskupije i njeno pripajanje kotorskoj (1830). Područje Kastel Lastve (kasniji Petrovac na moru) će od tada, po pitanju katoličkih vjernika, takođe pripadati kotorskoj biskupiji.

• 1828. rođen je Ali-beg Šabanagić (Gusinjski) sin Hasan-bega. Posljednji je izdanak čuvene begovske porodice Šabanagić (potomak jednog od sinova Veli-bega, gusinjsko-plavskog dizdara sa kraja XVI vijeka). Nakon uspješnog ratovanja sa Crnogorcima, dobija čin mir-mirana (1880) i imenovanje za sandžak-bega Pećkog sandžaka (1882). Ali-paša Šabanagić (Gusinjski) je ubijen 1889. godine, na ulazu u Rugovsku klisuru.

• 1829 (krajem ili početkom 1830) "Vasojevićki zakon od 12 tacaka", usvojen na plemenskoj skupštini. Njegove odredbe se smatraju rigoroznim. Nekoliko istoricara zagovara tezu da ovaj zakon nije ni postojao.

Petar II Petrović Njegoš
By Ђорђе Д. Божовић at en.wikibooks [GFDL (http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html) or CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/)], from Wikimedia Commons
Njegoševa bilježnica sa perom
By Lazar Pejović [Public domain], via Wikimedia Commons

Crna Gora 1830 godine

• 1830. Početkom decembra, Radivoje Petrović (budući Petar II Petrović Njegoš) odložio je raspravu s austrijskim vlastima o statusu Stanjevića i Maina (zainteresovanost Monarhije za kupovinu ovih manastira).

• 1830 (u prvoj polovini tridesetih godina) nedaleko od Cetinjskog manastira bilo podignuto 5­6 kuća, koje su izgradili crnogorski trgovci.

• 1831 (kraj septembra) na Cetinje stižu ruski izaslanici - Ivan Ivanović Vukotić i Matej Petrović Vučićević.

• 1831. (2. oktobar) Pravoteljstvujušći senat crnogorski i brdski, nazivan i Crnogorski senat (imao je sudsku i izvršnu vlast). U sklopu Njegoševih državnih reformi formirani su Gvardija i Perjanici. Gvardija je manji sud i izvršni organ, u isto vrijeme, a postojala je na prostoru svih nahija i Brda, sa kapetanima na čelu (doprinijela izgrađivanju centralne vlasti u Crnoj Gori, a kao izvršni organ sprovodila je u djelo odluke Senata).

• 1831 (sredinom oktobra) Crnogorci izvršili napade na otomanska naselja u okolini Podgorice.

• 1832. Ivan Vukotić, predsjednik crnogorskog Senata, do 1834.

• 1832. (4/15. januar) pismena presuda crnogorskog Senata da se bivši gubernadur Vukolaj i Marko Radonjić zatvore i da im se porodice protjeraju iz Crne Gore. Nesporne zasluge Radonjića se nijesu sominjale i niko u zemlji nije digao glas protesta protiv očigledne surovosti države prema jednoj porodici.

• 1832 (februar) Crna Gora u Zetu šalje svoje oružane odrede, radi uzimanja pravoslavnog stanovništva u zaštitu. Crnogorci izvršili napade na otomanska naselja u okolini Podgorice.

Vojvodа i senator
Novica Cerović

Zastava Zapadne Hercegovine
By Guilherme Paula (self-made, based in Image:Western Herzegovina.gif) [GFDL CC-BY-SA-3.0 (or CC-BY-SA-2.5-2.0-1.0 via Wikimedia Commons

Ali-paša Rizvanbegović

• 1833. početak prepiski izmedju Petra II Petrovića Njegoša i Ali-paše Rizvanbegovića-Stočevića, vezira Hercegovine. Prepiska je intezivnija od 1836. a tiče se uspostavljanja mira na granici.

• 1833. na putu za Petrograd, Njegoš dolazi u Beč, 4. jula (zadržao se do 18. jula). Upoznao se sa Vukom Stefanovićem Karadžićem.

• 1833 (6/18. avgust) na dan Preobraženja, u Spasopreobraženskoj katedrali, u Petrogradu - crnogorski gospodar, Petar II Petrović Njegoš je rukopoložen za vladiku, u prisustvu imperatora Nikolaja I i njegove svite, nekoliko ministara, oberprokurora Svetog sinoda i nekoliko mitropolita. (U Crnoj Gori će ovo biti zvanično i svečano saopšteno na zemaljskoj skupštini, na Cetinju, 26.12.1833. godine).

• 1833. Zakon otačastva, dijele državne podanike na Crnogorce i Brdjane.

• 1833. uvedena opšta poreska obaveza u Crnoj Gori (Zakon otačastva). Prvi pokušaj uvođenja poreske obaveze u novcu, za pokretnu i nepokretnu imovinu (dacija) potiče iz vremena vladike Petra I Petrovića Njegoša (u "Zakoniku obščem crnogorskom i brdskom"). Ovaj pokušaj iz 1798. godine nije uspio, zbog nepostojanja administrativnog i represivnog aparata.

• 1833. vladika Petar II Petrović Njegoš kupuje štampariju.

Crnogorsko provodno pismo (1834) i kasniji "pasport" (1843)

• 1834. Crnogorsko provodno pismo, naziv za pasoš (putnu ispravu) u vrijeme Petra II Petrovića Njegoša, do 1843. godine (od kada će se nazivati "crnogorski pasport" i biti izdavan od strane Senata). Provodno pismo je štampano u vladičinoj štampariji. Prvi poznati crnogorski pasoš – potvrda, bio je izdat još 1751. godine, od strane vladike Save, a njegov prepis se čuva u Državnom arhivu Venecije.

• 1834. prva svjetovna osnovna škola, u Cetinjskom manastiru , do 1837. U početku je brojala oko 30 učenika, sa učiteljem Petrom Ćirkovićem, iz Kotora. Ponovo je otvorena od 1841.godine. Reformisana je u vrijeme knjaza Danila. Od 1862. je četvororazredna. Od 1879. g. škola se nalazi u zgradi van Manastira.

• 1834 (krajem) vladika II Petrović Njegoš, sa brojnom pratnjom, posjetio crnogorske manastire na austrijskoj teritoriji: Stanjeviće i Maine.

• 1835.

Krsto (Kenjo) Stankov Janković

• 1835. do 1848. godine, car Austrije Ferdinand I (1793-1875). Od 1830. krunisan za Hrvatskougarskog kralja, nosio je ime Ferdinand V. Abdicirao 2. decembra 1848. godine u korist sinovca Franca Jozefa I (Franjo Josif).

Grof Teodor (Fedor) Karačaj (1787 – 1859)

• 1835 – 1839. Grof Teodor (Fedor) Karačaj fon Valje-Scaka (1787 – 1859) službovao u Kotoru (kao austrijski pukovnik - zapovjednik grada i tvrđave). Poznavalac više stranih jezika, sakupio je opširnu građu o narodu, kulturi, običajima, istoriji i geografiji Austrijske Albanije (Kotorske provincije) Crne Gore i Turske Albanije (ostavio 369 strana u rukopisu, sa mnogim kartama, bakrorezima i drugim prilozima). Nešto iz te opširne studije, objavljeno je u djelu "Karaczay, Kowalewsky i Wilkinson", 1851. godine. Na Cetinju je 1836. opisao prvu posjetu jednog evropskog suverena Crnoj Gori (saksonski kralj, Filip II Avgust). Predano se bavio i slikarstvom (akvarelista) ostavivši kvalitetne dokumentarne likovne bilješke (između ostalog slikao i Petra II Petrovića Njegoša).

• 1835. štampan prvi crnogorski časopis, kalendar "Grlica" (sa oznakama vjerskih praznika , poukama vjernicima i posebnim djelom : prikazom istorijskih i literarnih tekstova). Štampan je u Njegoševoj štampariji.

Tablja
-"Dalmatia and Montenegro" (1848) by John Gardner Wilkinson (1797 - 1875) [Public domain or Public domain], via Wikimedia Commons

• 1835. sagradjena Tablja (iznad manastira na Cetinju) kao odbrambena kula , ali nedovršena za korišćenje od strane artiljerijske posade. U svrhu odbrane nikada nije bila upotrebljavana. Na njoj su najčešce isticane posječene glave neprijatelja.

• 1835. (oko) prva gostionica - han, na Cetinju.

• 1836. u Njegoševoj štampariji su objavljene "Poslovice" Vuka Stefanovića Karadžića, a zatim i "Srpski bukvar radi učenja mladeži crkovnomu i graždanskomu čitaniju" (prvi bukvar u Crnoj Gori). "Srpska gramatika" biće objavljena 1838. godine, a Šercerova "Istorija" 1839 (u prevodu Dimitrija Milakovića).

• 1836 (kraj jula) da bi stavio do znanja novom crnogorskom vladaru da se okane pretenzija prema Grahovu, Ali­paša Stočević je sa relativno znatnim snagama, ojačanim odredima konjice (pod komandom gatačkog muselima Smail­age Čengića) zaposio ovo mjesto.

Kučanska džamija
(Rožaje, 1830)
By rozaje (rozaje) [FAL], via Wikimedia Commons

• 1836. (1. avgusta) Boj na Grahovu (Čelinski potok) i poraz Starohercegovaca i Crnogoraca. Brojnoj turskoj vojsci suprostavilo se oko 600 Crnogoraca (Katunjana) i Grahovljana. Turci su bili predvođeni hercegovackim vezirom, Ali-pašom Rizvanbegovićem (Stočevićem) Hasan-begom Resulbegovićem i Smail-agom Čengićem. Opkoljenim Grahovljanima (koji su pod vojvodom Jakovom Dakovićem odbili da plaćaju harač) i Crnogorcima (njih 300, koji su im pritekli u pomoć, ne čekajući glavninu crnogorske vojske vladike Petra II) nanijeti su značajni gubici. Poginuo je brat vladike Petra II Petrovica Njegoša - Joko i osam njihovih rodjaka. Turci su spalili oko 250 domova, a narod u Grahovu (nahija nikšićkog kadiluka, u okviru hercegovačkog sandžaka) prinudili na redovno plaćanje harača.

• 1837. Pero Petrović, predsjednik crnogorskog Senata, do 1853.

• 1837. (12. oktobra) mitropolit Petar II konačno, pod pritiscima Beča, pristaje da Austriji preda (proda) manastir Maine (na kraju Budvanskog polja).

• 1837. Njegoševa misija u Rusiji. Vladika je u Petrograd stigao krajem maja mjeseca. Ruska vlada je došla do uvjerenja da mora izmijeniti svoju tradicionalnu politiku prema Crnoj Gori i snažnije se založiti za učvršćivanje centralnih institucija vlasti. Sa svojom pratnjom (Đorđijem Savovim Petrovićem, Dimitrijem Milakovićem, pratiocem Davidovićem) i potpukovnikom Jakovom Nikolajevičem, crnogorski vladika se vratio na Cetinje u drugoj polovini avgusta 1837.

• 1837 (septembar) zemaljski sabor na Cetinju, sazvan od strane crnogorskog vladike. Na njemu su učestvovali predstavnici svih crnogorskih plemena i nahija.

• 1837. u Crnoj Gori su uspostavljene kapetanije, kao osnovne administrativno-upravne jedinice (uglavnom u granicama plemena). Njihovi kapetani su imali administrativnu, sudsku i vojno-policijsku vlast.

• 1837. početak ostvarivanja redovnih poreskih prihoda u Crnoj Gori. Plemena koja su obila da plaćaju državni porez, bila su kažnjavana.

• 1837. Vlada Monarhije smatra da Njegoševe državne reforme predstavljaju opasne radnje po austrijske državne interese.

• 1838 (1. novembra) sklopljen ugovor na Cetinju, po pitanju Grahova. Ali-paša će konstatovati da je tekst Cetinjskog sporazuma potpisan i sročen bez njegovog odobrenja i saglasnosti. Pitanje Grahova je uređivano i budućim ugovorima: iz 1840. 1841. i 1842. godine.

• 1838. saksonski kralj Fridrih August II posjetio Crnu Goru.

Jegor Petrović Kovaljevski

• 1838. (maj) Jegor Petrović Kovaljevski, ruski diplomata, rudarski inžinjer, publicista i putopisac - doputovao u Crnu Goru, radi utvrđivanja eventualnih nalazišta zlatne rude. U drugoj posjeti, 1852. godine na Cetinju će podržati novog crnogorskog vladara Danila. Njegov treći boravak u Crnoj Gori (u vrijeme Krimskog rata) imao je za cilj utvrđivanje vojnih mogućnosti Crnogoraca. Autor je knjige: "Crna Gora i sloveneske zemlje" iz 1872. godine (Petrograd).

• 1838. za svog nasljednika Petar II Petrović Njegoš (koji nije imao ni punih 30 godina) određuje Pavla Perova Petrovića (umro na školovanju u Petrogradu, 1843. godine).

• 1839. Abdulmedžid (1823 - 1861) osmanski sultan, od 1839 - 1861.

• 1840. (21. septembar) Borbe kod crnogorskih sela Salkovina i Dodoši. Na bojištu je ostalo oko 100 Turaka (Mehmedspahije Lekića i spuškog age Mehmed-age Mićikućića) koji su se potom povukli.

Smail Aga Čengić

• 1840. (23. septembra) ubistvo gatačkog, pivskog i drobnjačkog muselima Smail-age Čengića, na Mljetičku (Uskoci) u zavjeri organizovanoj od strane vladike Petra II Petrovića Njegoša i kneza Drobnjaka, Novice Cerovića. Njegovu smrt opjevao je veliki hrvatski književnik, Ivan Mažuranić.

Medalja za hrabrost (1841)

• 1841. Poštanska služba u Crnoj Gori, uvedena kada je u budžet predviđena stavka "za poštijera" (prvi crnogorski poštar je bio Špiro Martinović).

• 1841. ustanovljena crnogorska srebrna Medalja za hrabrost.

Državna kasa Crne Gore iz vremena Petra II
Sailko (Sopstveno dijelo) [CC BY 3.0 (http://creativecommons.org/
licenses/by/3.0)], preko Vikimedijine ostave

• 1841 (jul) u Dubrovniku dogovoren mir između sandžaka Hercegovine i Crne Gore (sastanak bivšeg guvernera Smirne, Selim-bega i vladike Peta II Petrovića Njegoša).

• 1841. (25. septembra, na Njegušima) rođen Nikola Petrović, budući crnogorski knjaz (1860 -1910) i kralj (1910 - 1921).

• 1842 (24. septembra) potpisan sporazum u Dubrovniku, između „nezavisne oblasti Crne Gore” i „pašaluka hercegovačkoga", kojim se utvrdjuje granica. Pitanje Grahova stavljeno pod nadležnost medunarodne komisije. Iz Carigrada je prispio odgovor od Porte: da ne priznaje Ugovor i da nije spremna da ustupi ikome nijedan pedalj zemlje. Tako je pitanje Grahova ipak ostalo neriješeno. Njegoš i Ali-paša su nastavili dalje pregovaranje i pojačava se prepiska među njima.

Kosmač, autrijska granična tvrđava
i kasarna, u Brajićima, iznad Budve
(građena od 1842 - 1849)
/By Dennis Jarvis from Halifax, Canada [CC-BY-SA-2.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0)], via Wikimedia Commons

• 1843. na čelo Skadarskog ejaleta došao Osman-paša Skopljak (porijeklom Bošnjak).

• 1843. dograđivanje ranije započete kule "Humac" na Grahovu, od strane Grahovljana , uz ododbrenje vladike Petra II.

• 1843 (29. jula) Njegoš je sa velikom pratnjom i svim perjanicima stigao u Ostrog, očekujući iz Nikšića dvadesetak izaslanike Ali-paše. Niko nije vjerovao u uspjeh pregovora, zbog gomilanja turskih trupa prema Skadru i Hercegovini, ali i zbog pronošenja vijesti (navode je i austrijski izvori) da će crnogorski vladika od strane nekih turskih pregovarača biti ubijen u Ostrogu.

• 1843. (avgust) ubistvo 12 izaslanika Ali-paše Rizvanbegovića od strane Crnogoraca (oružane pratnje) u Pješivcima, na mjestu koje se od tada naziva Bašina voda. Njegoš je ove turske izaslanike (koji su dospjeli do Donjeg Ostroga) odbio da primi, savjetujući im da se vrate za Nikšić. O ovom neviteškom događaju je ostalo mnogo nepoznanica, kao i razna objašnjenja: od osvetoljubivosti crnogorskog vladara, zbog zle sudbine njegovih ranijih izaslanika kod Turaka, do Njegoševog odabira i kažnjavanja krivaca zbog nagovještaja zavjere protiv njega (podatak da je ostalih osam turskih izaslanika „pobjeglo” na „brzim” konjima ) i td. Postoje i mišljenja, da su među ubijenim osmanskim prvacima bili su isključivo oponenti Ali-paše Rizvanbegovića, koji su mu ugrožavali vlast i da je navedeno počinjeno po dogovoru crnogorskog vladara Petra II i Ali-paše. Poslije pokolja na Bašinoj Vodi nastala je žestoka propaganda protiv Petra II. U nju su bile uključene i austrijske vlasti.

• 1843 (13. septembar) Borba u Piperima. Dok je crnogorski vladika sa svojom vojskom bio na položajima prema vojsci hercegovačkog vezira, u okolini Grahova, skadarski vezir Osman-paša izdaje naredbu da se izvrši napad 8000 turskih ratnika na Pipere. Kapetan martinićki šalje u pomoć odred od oko 50 vojnika. Turske snage su se poražene povukle.

Tvrđava Lesendro,
na Skadarskom jezeru
By Piergiorgio Mariniello (Own work) [CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons

Crnogorski pasoš (1843 - 1851),
sa potpisom Petra II
Markus cg1 from wikimedia.org/wikipedia/hr /Ova slika je u javnom vlasništvu ...

• 1843 (28. septembar) sukob djelova vojski Ali-paše Hercegovačkog i vladike Petra II, na sjevernoj crnogorskoj granici, oko Grahova. Ali-paša je krenuo prema granici sa 15000 vojnika (1000 konjanika) gdje ih je sačekala crnogorska vojska (4500 boraca). Mada je došlo do direknog sukoba samo pojedinih odreda, stradalo je i bilo ranjeno oko 30 Crnogoraca i 150 turskih vojnika. Ali-paša je predložio vladici da se vojske raziđu i uspostavi mir.

• 1843 (9. novembar) Crnogorsko-turski ugovor u Kotoru je obavezivao i jednu i drugu stranu da se na crnogorsko-hercegovačkoj granici postave panduri s obije strane granice, koja se ne može prelaziti bez pasoša.

• 1843. do 1851. izdavani pasoši (ranije "Crnogorsko provodno pismo") od strane Crnogorkog Senata, sa nazivom: "crnogorski pasport". Potpisivani su od strane predsjednika Senata ili Petra II Petrovića Njegoša lično. List obrasca u formi diplome, štampan je u Njegoševoj štampariji na Cetinju, sa grbom Senata u vrhu isprave, a ovjeravao se i malim pečatom.

• 1844 (januar) Njegoš dolazi u Beč, iznoseći (ruskom predstavniku kod bečke vlade, kao i samim Austrijancima) problem sa turskom okupacijom ostrva na Skadarskom jezeru i molbu da se po tom pitanju zauzmu kod Otomanskog carstva.

• 1844. (30. maja) ubistvo Nikole Vasojevića (1797 - 1844) samozvanog kneza Holmije (Vasojevići) od strane perjanika vladike Petra II Petrovića Njegoša, u selu Donji Zagarač.

Ser Džon Gardner Vilkinson
See page for author [Public domain], via Wikimedia Commons

• 1845.

• 1846. (do 1848) nagli rast nivoa Skadarskog jezera (do 3 metra) zbog prodora Drinjače (rukavca Drima) u rijeku Bojanu i nanošenja šljunka i mulja. To je dovelo do velike seobe stanovništva iz svih okolnih sela: Zete, Crmnice i Rijeke Crnojevića. Odlukama Berlinskog kongresa ( 1878. godine) Turska je bila obavezana da izvrši vraćanje ovog rukavca, čime bi se postiglo da se Drim svim svojim tokom uliva u more - što se nije dogodilo i pored svih inicijativa sa crnogorske strane. Skoro cijeli tok Crnojevića rijeke je potopljen. Posebno su stradale velike poljoprivredne površine na zapadnoj strani jezera, za koje još uvijek postoje i turske tapije.

• 1846. Petar II Petrović Njegoš ljetuje u baroknoj palati Balović, u Perastu (nova palata kazade Zubaci, iz XVIII vijeka). U njoj je napisao pjesme: "Paris i Helena" i "Noć skuplja vijeka".

• 1846. i 1847. Za "gladnih godina" Osman-paša Skopljak otvara u Skadru magacine sa žitom, isključvo za podmićivanje Crnogoraca, što je, posebno preko pograničnih plemena - postepeno i opasno razaralo crnogorsku državu.

• 1846. (oktobar - januar 1847) Njegoš putuje u Beč, tražeći od ruske vlade novčanu pomoć za Crnu Goru. Njegov zahtjev za put u Petrograd i prijem kod ruskog vladara je odložen: "kada se za to ukažu mogućnosti".

• 1847. Sukobi u Crmnici. Senat je čvrsto držao vlast, donoseći efikasne protivmjere da se suzbije zlokobna vezirova djelatnost u hranom oskudnoj Crnoj Gori i izazivanje podjela u njenim graničnim područjima (posebno u Crmničkoj nahiji). Barski zapovjednik, Selim-beg, sa 3-4000 vojnika, upao je na teritoriju Crmnice sa ciljem da pomogne djelovima nekih plemena, pobunjenih protiv crnogorske vlasti (pod vođstvom Markiše Plamenca). Nakon krvavih sukoba (4-5. april) u Boljevićima su, 6. aprila, pobunjenici i Turci doživjeli poraz od novoprispjelih crnogorskih odreda.

• 1847. Sređivanje stanja u Crnoj Gori, poremećenog djelatnošću Osman-paše skadarskog. Domaćim krivcima se progledalo kroz prste zbog "velike gladi i muka", ali ne i onima koji su od Turaka pored hrane uzimali i oružje, sa namjerom da ga upotrijebe protiv svojih (crnogorski senator Mušikin, njegov sin i brat, strijeljani su ispred Biljarde).

• 1847. Grmožur, tvrđava na istoimenom ostrvu Skadarskog jezera (nedaleko od sela Godinja, Crmnica) podignuta od strane Turaka (Osman-paša Skopljak) nakon pretrpljenog poraza od Crnogoraca, u Crmnici. Na kulu su postavljena tri topa, a oko ostrva su često plovile tri naoružane lađe.

• 1847. Besac, tvrdjava u Crmnici, iznad Vira (danas Virpazara) podignut je od strane mitropolita Petra II Petrovića Njegoša. Bio je to odgovor na tursko utvrđivanje Grmožura (Osman-paše Skopljaka). Za izgradnju ove tvrđave, Petar II je utrošio 80000 srebrnih fiorina. Po nekim mišljenjima, tu su već postojali ostaci srednjovjekovne utvrde, dograđene od Osmanlija, po padu Gornje Zete.

• 1847. ustanovljena Obilića medalja, kao vojno odlikovanje za hrabrost (korišćen lik vladike Petra II, a prva serija je u zlatu).

• 1848 (kraj maja) Njegošev proglas Bokeljima i Dubrovčanima.

Car Franc Jozef I
By Johann Ranzi [Public domain], via Wikimedia Commons

• 1848. do 1892. godine, fiorin je zvanična moneta Austrije. Postaje najprisutnija moneta u Crnoj Gori.

• 1849. Nautička škola, u Kotoru, do 1918.

• 1849. kupovina manastira Podmaine, od strane svještenika Filipa Tanovića.

• XIX v. (sredina) Pleme Kuči počinju naseljavati Doljane.

• XIX v. (sredina) opis pet srednjovjekovnih barskih epitafa (napisanih na latinskom jeziku) na Katedrali Sv. Đorđa, u Baru (danas Stari Bar) koji je sačinio francuski konzul, Ijasent Ekar. Ovu katedralu Turci su pretvorili u Sultan-Ahmedovu džamiju, oštećenu u napadu Crnogoraca, 1878. Epitafi potiču iz perioda od sredine XI do XIV vijeka, a posvećeni su barskim nadbiskupima. Ostaci katedrale (džamije) po oslobodjenju grada pretvoreni su u barutanu, koju je 1881. uništio udar groma.

• 1850. "Povjesnica Crne Gore od najstarijih vremena do 1830" (jedna od prvih etnografskih monografija Crne Gore) autora Milorada Medakovića (Zvonigrad, Lika, 1824 – Beograd, 1897) istoričara i novinara. Bio je učitelj na Cetinju (od 1844) zatim prvi ađutant Petra II Petrovića Njegoša, a nakon boravka u inostranstvu i bavljenja novinarstvom, sekretar knjaza Danila (od 1854). Nakon sukoba sa knjazom napustio je Crnu Goru, 1857. Autor je: "Život i običaji Crnogoraca" (1860) "Crna Gora i neka objašnjenja o njoj" (1868) "Petar II Petrović Njegoš" (1882) "Knjaz Danilo" (1896) i drugih djela.

• 1850. U zemunskoj štampariji Danila Medakovića, štampan Zakonik Petra I. U njegovoj novoj štampariji u Novom Sadu, biće prvi put štampan i Zakonik knjaza Danila I.

• 1850 (4. aprila) u cilju liječenja opake plućne bolesti vladika Petar II Petrović Njegoš dolazi u austrijski Kotor, a od 25. aprila je u Prčnju, gdje sačinjava testament (zapečaćen, poslat je ruskom vicekonzulu, J. Gagiću). Iz istih razloga, iz Kotora (8. juna) polazi parobrodom za Italiju, gdje se zadržava kratko (do 4. jula).

Baron Lazar Mamula
Vinzenz Katzler [Public domain], via Wikimedia Commons

• 1850. Lazar Mamula (1795 - 1878) Srbin iz Like, austrijski baron, nosilac viteškog reda Marije Terezije - dobija čin general- majora (od 1865 je artiljerijski general). Na ulazu u Boku Kotorsku, godine 1853. podigao je utvrđenje na ostrvu Lastavica (kasnije po njemu nazvano Mamula). Od 1857. zapovjednik, a od 1859. do 1865. godine - namjesnik je u Dalmaciji (jedan je od najljućih protivnika crnogorske nacionalne politike; niko sa toliko dosljednosti nije sprovodio ekspazivnu politiku habzburške krune na Balkanu, kao baron Mamula). Biće vjenčani kum crnogorskog knjaza Danila, 1855.

Cetinje, 1851. godine
By Unknown 1851. [CC0], via Wikimedia Commons

• 1850 (novembar) Njegoš putuje preko Trsta za Beč, a zatim u Napulj i Rim. U Beč se vratio maja 1851. godine (gdje je konstatovano da mu se bolest rapidno razvila). Na Cetinje se vratio 23. avgusta 1851. godine.

• 1851. (mart) na susretu u Napulju, njemački bankar Karlo Rotšild daje Petru II Petroviću Njegošu - ideju za kovanje crnogorskog novca.Ne zna se koliko je iskovano probnih primjeraka ovog novca. Sačuvan je otisak peruna u crvenom vosku.

• 1851. Ukinut Hercegovački pašaluk i teritorija mu spojena sa Bosanskim pašalukom.

• XIX v. (druga polovina) Podignute su, između ostalih, i džamije: u Bistrici (B. polje) iz 1810; godine 1833. Djul-begova džamija u Gusinju; 1850. džamija u Mikulićima; 1852. Ali-pašina džamija u Gusinju (izgorjela 1873) a 1889. džamija u Pečuricama; u Donjim Murićima, iz 1861; u Runju, iz 1862; u Sutivanu, iz 1870; 1883. džamija u Zaljevu (sredstava za otkup imanja radi gradjenja dao kralj Nikola I). Iz 1897. god. je Šbovića džamija, u Plavu , a iz 1895. Nova džamija (Gusinje). U Ulcinju i okolini: Donji Kravari, iz 1875; Leskovac, iz 1880, Gornji Rasiš, iz 1886; Kruče i Pistula, iz 1890.

• 1851. prva srpska narodna osnovna škola, u Taslidži (Pljevlja) na inicijativu crkveno-školske opštine (izdržavana uz pomoć manastira Svete Trijice, a kasnije i uz pomoć srpske vlade: u knjigama i novcu).

• 1851. objavljivanje Ljetopisa popa Dukljanina (Barski rodoslov) na hrvatskom jeziku.

• 1851 (9. novembar) skupština narodnih prvaka na Cetinju izglasala i rješenje da se Pero Tomov Petrović - proglasi za „gospodara” Crne Gore. Ovo je izazvalo zaprepašćenje ruske diplomatije, a njihova konzularno­-diplomatska služba u Beču obavijestila je testamentalnog nasljednika Danila (koji se tada nalazio u austrijskoj prijestonici) o "opasnim i dramatičnim potezima prezidenta Senata".

• 1851 (23. novembra) Danilo Petrović, iz Beča upućuje pismo imperatoru Nikolaju I, tražeći od njega da potvrdi Njegošev testament, posebno onaj dio koji se odnosio na njega, kao nasljednika.

• 1851. (novembar) poslata poruka Danila Petrovića, iz Beča na Cetinje: da zemlju treba proglasiti za knjaževinu, ukolko crnogorski narod želi da uđe u zajednicu evorpskih građanskih država.

Pero Tomov Petrović
Knjaz Danilo Petrović Njegoš

• 1851 (2. decembar) produženo je zasijedanje skupštine narodnih prvaka, na Cetinju. Izabran je Pero Tomov Petrović - za "knjaza" Crne Gore. Danilo Petrović će iz Beča krenuti za Cetinje, dva dana kasnije (sa podrškom ruske vlade i imperatora). Uz Danila su neočekivano stali i : viceprezident Senata Đorđije Petrović, istaknuti katunski prvak - senator Stevan Perkov Vukotić, kao i Novica Cerović (jedan od najuticajnijih Crnogoraca).

• 1852 (13. januar) Narodnom skupštinom - okončana su opasna razilaženja u državnom vrhu oko Njegoševog nasljedstva (postupilo se shodno sugestijama iz Petrograda i po testamentu vladike Petra II). Proglašenje Crne Gore za knjaževinu, nepovoljno je primljeno u Beču i Carigradu, ali je dalo podsterek oslobodilačkoj borbi hercegovačkih i brdskih plemena.

• 1852. Danilo I Petrović (Njeguši, 25.05.1826 - Kotor, 01. 08. 1860) ozvaničen kao knjaz Crne Gore, do 1860. godine.

• 1852. "Knjaz", kao vladarska titula u Crnoj Gori, do 1910. godine. Ovim je prihvacen oblik rijeci "knez" na ruskom jeziku, pošto je u Crnoj Gori već postojala titula kneza za seoske (plemenske) starješine. Od 1852. ove starješine više nijesu mogle koristiti navedenu titulu. Do 1878. se koristila titula "Njegova Svjetlost Knjaz Crne Gore", a potom "Knjaževsko Visočanstvo". Od 1900. godine koristi se titula "Kraljevsko Visočanstvo". Po ustavu iz 1906. vladar je "Knjaz Gorpodar" (Gospodar je bila titula iz vremena Crnojevića).

• 1852 (početkom) neka hercegovačka i brdska plemena, po instrukcijama sa Cetinja - javno odriču davanja Turcima, a crnogorske čete počinju krstariti po Hercegovini.

Vuk Vrčević (1811 - 1882)

• 1852 – 1855. Vuk Vrčević (Risan, 1811 – Dubrovnik, 1882) sekretar je crnogorskog knjaza Danila I. Do dolaska na Cetinje, bio je učitelj (u Grblju i Risnu) administrativni činovnik u raznim oblastima Dalmacije, sakupljač narodnog blaga i folklorist (publikovao više zbirki na ovu temu). Od 1861 – 1878. austrijski je konzularni agent i vicekonzul u Trebinju. O svom boravku u Crnoj Gori ostavio je korisne memoarske bilješke.

Ivan (Ivo) Vizin (1806 - 1868)

• 1852. Ivan Vizin (1806 - 1868) iz Prčnja (Boka Kotorska) porodičnim porijeklom iz Istre - prvi je pomorac sa prostora današnje Crne Gore i šesti, iza Magelana, koji je oplovio svijet. Brikom "Splendido" pod habsburškom zastavom, isplovio je iz belgijske luke Atverpen. Sedam godina kasnije, uplovio je u englesku luku Plimut. Odlikovan je od strane cara Franja Josipa I.

Nikolaj I Romanov, ruski car

• 1852 (februar - jul) Knjaz Danilo posjetio Rusiju. Car Nikolaj I odlikovao crnogorskog vladara Ordenom svetog Stanislava I reda, a obaviještena su ruska diplomatska predstavništva u Berlinu i Beču o odluci carske vlade da prizna crnogorsku knjaževinu i crnogorskog knjaza.

• 1852 (kraj aprila) Turska u Hercegovini koncentriše redovne trupe na granici sa Crnom Gorom.

• 1852. Ali-beg Gusinjski (Šabanagić) kao kajmakam u Gusinju (nakon završenih visokih vojnih škola u Istanbulu i posla kajmakama u Sarajevu).

Izgled grba knjaza Danila I
na kasnijem odlikovanju
By Lazar Pejović [Public domain], via Wikimedia Commons

• 1852 (od jula) hitne radnje knjaza Danila I na unutrašnjem ustrojstvu države Crne Gore.

• 1852 (20 septembar) knjaz Danilo je sazvao narodnu skupštinu na Cetinju (ispred manastira u cetinjskom polju) kojom je započeta era "svjetovne autokratije" u Crnoj Gori. Na njoj je učestvovalo 4000 Crnogoraca. Odlučeno je, između ostalog: da se do donošenja novog zakonika sudi po Zakonu Petra I i da se poštuju ustanovljene poreske klase i poreske stope. Na skupštini je ustanovljena i tjelasna kazna, kao jedna od sankcija u krivičnom pravu. Novoizabrani Praviteljstvujušči senat imao je 14 članova, na čelu s Perom Tomovim Petrovićem, kao prezidentom.

• 1852. ustanovljen Orden knjaza Danila.

Lipovska četna zastava
Kolašinske brigade (sredina XIX vijeka)
By Lazar Pejović [Public domain], via Wikimedia Commons

• 1852. Krstaš barjak (crveno polje oivičeno zlatnožutim porubom, sa bijelim krstom na sredini) postaje četna (stotinaška) zastava, u vrijeme crnogorskog knjaza Danila.

• 1852. (jesen) do 1862. godine , ustanci u Hercegovini. Ustanci hercegovačkog pravoslavnog stanovništva protiv osmanske vlasti. U velikoj mjeri ove je ustanke podsticala, pomagala i kontrolisala Crna Gora, a u jesen 1852. u Drobnjake su prebačeni vojvoda Mirko Petrović i Novica Cerović (radi objedinjavanja akcija crnogorskih četa).

Starohercegovacka plemena u Crnoj Gori

• 1852 (26. oktobar) zasjeda u klancu Duga (između Nikšića i Gacka) i napad 200 Katunjana, na turski prateći odred (oko 300 vojnika) angažovanih na transportu ratnog materijala za garnizon u Nikšiću.

• 1852 (krajem) pobunjivanje nekih crnogorskih plemena od strane skadarskog Osman-paše Skopljaka, uz ulaganje velikih svota novca (kao i ranije, 1847) i njihovo odbijanje da plaćaju porez Crnoj Gori. Posebno su Piperi bili izloženi velikim pritiscima iz Skadra. Odmah pošto je knjaz Danilo I sa vojskom došao u Stijenu Pipersku, novembra mjeseca, naredio je da se kuće (kolovođa pobunjenika protiv državne vlasti) popale.

• 1852 (23/24. novembra) osvajanje Žabljaka (Crnojevića) od strane Crnogoraca (što će biti jedan od neposrednih povoda za napad Turske na Crnu Goru, 1852-53. godine).

• 1852. (početak decembra) Skadarski vezir Osman-paša s odredom od 6.000 vojnika započinje napad na Žabljak i okolinu, ali mu se u borbama suprostavlja oko 9000 Crnogoraca. Crnogorska vojska će držati osvojeni grad više od mjesec dana.

• 1852 (17, decembra) prebacivanje turske vojske iz Bitolja za Skadar, u sklopu plana napada na Crnu Goru.

• 1852 (25. decembra) Zbog uznemirenosti Rusije (zaoštravanje odnosa sa Turskom) knjaz Danilo naređuje napuštanje osvojenog Žabljaka, koji je od strane Crnogoraca (24/25. decembra) većim djelom razoren.

• 1852 (krajem) Pripreme za rat Crne Gore i Turske. Glavnina turskih turpa bila je koncentrisana na prostoru Podgorica-Spuž, a Ismail-paša će nadirati pravcem Nikšić-Ostrog-Spuž. Sporedne turske trupe: prodiraće od Bara prema Sutormanu, Viru Crmničkom i Rijeci Crnojevića.
  Glavnina crnogorske vojske, raspoređena je linijom Orja Luka-Zagreda-Zagarač-Krusi-Kokoti. Tu će crnogorske snage braniti glavni strategijski pravac: Grada-Rijeka Crnojevića-Cetinje. Prema Baru i Sutomoru je komandovao Đorđije Petrović, a prema Podgorici i Nikšiću: Mirko Petrović i Novica Cerović. Strategijskom rezervom (Komani-Zagreda-Cerovo) sastavljenoj pretežno od Katunjana, komandovaće knjaz Danilo.

Otomanski vojnici 1854

• 1852 (27. decembar) objelodanjen sultanov ferman, u Sarajevu (drugi dan po crnogorskom napuštanju osvojenog Žabljaka). Nagoviješten je sveti rat protiv Karadaga (Crne Gore). Prorokove zastave su istaknute na svim javnim zgradama u gradu.

Abdulmedžid, osmanski sultan i Omer-paša Latas

• 1853. (početkom januara) Omer-paša Latas stiže u Podgoricu. Početak rata Crne Gore i Turske.

• 1853 (14. januara) glavnina otomanskih snaga (12000 vojnika) krenula je ka Martinićima, poharavši ih (rušili su palili sve pred sobom, čak i crkve, sjekući sve zarobljenike, uključujući djecu i starce). Ova se vojska spaja sa trupama Reiz Ismail-paše (u dolini Zete).

• 1853 (od 15. januara) Bojevi u Crmnici. Turske trupe su prešle crnogorsku granicu na Sutormanu, napredujući prema Karuču, Limljanima i Boljevićima, u jačini od 6.500 ­ 7.000 oficira i vojnika. Njima se u prvi mah mogao suprotstaviti samo jedan odred Crmničana od svega stotinak boraca (naročito jake borbe vođene su u Limljanima). Bilans ovog krvavog šestočasovnog okršaja bio je težak za tursku vojsku: na bojištu su ostavili 60 mrtvih i 120 ranjenih. Malobrojniji Crnogorci su se ipak morali povući, na novu odbrambenu liniju u Crmnici: od Godinja ka Boljevićima i Viru.

• 1853. (16. januar) trupe generala Derviš-paše savladale su otpor Grahvljana i ušle u Grahovo. Od 16 - 19. januara, vojvoda Jakov Daković sa 50 ljudi se branio iz svoje kule, koja je na kraju zapaljena, pa su nastavili otpor iz pećine. Turcima se predao "na riječ", a zatim je svirepo pogubljen.

• 1853 (16 - 25. januara) Odbrana u Ostrogu. Jedan manji odred, nešto više od pedesetak ljudi (sastavljen od istaknutih narodnih prvaka iz čitave Crne Gore) pod komandom vojvode Mirka Petrovića - zatvorio se u Gornjem ostroškom manastiru i tako je započela čuvena Ostroška opsada. Branioci su izdržali devet dana, odbijajući turske udare. Specijalni odred knjaza Danila (300 ratnika) pod zapovjedništvom prezidenta Praviteljstvujušćeg senata Pera Tomova Petrovića, deblokira Gornji manastir Ostrog i dolazi do branilaca. Sa sarkofagom i moštima Svetog Vasilija Ostroškog, Crnogorci su se potom probili iz manastira ka Cerovu.

• 1853 (21. januar) borba na Planinici. Turske snage su odbačene prema Nikšiću, od vojske pod komandom knjaza Danila.

• 1853. Đorđije Petrović, predsjednik crnogorskog Senata, do 1857.

• 1853 (januar) u Crnoj Gori propisana smrtna kazna za dezerterstvo.

• 1853 (januar) udar na turski logor u selu Glavica, u blizini Orje Luke i uništavanje mostobrana (najveći vojni uspjeh snaga knjaza Danila u ovom ratu). Crnogorci su tada upotrijebili neku vrstu eksplozivnih naprava, koje su im pripremili austrijski oficiri. U noćnoj sječi, što je uslijedila poslije juriša, ostalo je na bojištu 1.000 turskih vojnika.

• 1853 (28. februar) sporazumom u Podgorici, o trenutnom prekidu ratnih dejstava (stalna rusko-austrijska intervencija kod sultana i kasniji ultimativni pritisak izaslanika austrijske vlade) okončan je dvomjesečni tursko-crnogorski rat.

• 1853. "Gospodar"- kao vladarska titula u Crnoj Gori, a korišćena je uz zvaničnu titulu "knjaz" (u jednom dokumentu iz 1853. stoji: "Njegova Svjetlost Gospodar Knjaz", a knjaz Nikola I je titulisan kao: "knjaz i gospodar Crne Gore" ). Titulu "gospodar" su u srednjem vijeku koristili Balšići (na pr. Ðurad I: "Jure de Balsa, dominus Zente") i Crnojevići (na pr. po jednoj povelji: "Gospodar Ivan Crnojević", a na pecatu: "Ivan Crnojević gospodar zetski") .

• 1853 (mart) odluka knjaza Danila I da prenese posmrtne ostatke rodonačelnika svoje dinastije, vladike Danila, sa austrijske teritorije (manastir Podmaine, kod Budve, gdje je bio sahranjen 22. januara 1735. godine. Njegove kosti su prenešene na Cetinje, 16. juna 1853. godine, a spomenik na Orlovom kršu (mjesto odredio knjaz Danilo I) podignut je kasnije, za vrijeme knjaza Nikole I (1896).

• 1853. uvedena opšta vojna obaveza u Knjaževini Crnoj Gori i formirana lična knjaževa garda od 1000 ljudi.

• 1853. uvedene četri klase državnog poreza u Crnoj Gori (po osnovu imovnog stanja).

• 1853. (početkom maja) ustanovljen crnogorski Orden za nezavisnost Crne Gore 1852/53.

• 1853. u puščana zrna pretapaju se olovni krov Biljarde i slova Njegoševe štamparije.

• 1853. objavljen Barski rodoslov (Ljetopis popa Dukljanina) u Novom Sadu, na srpskom jeziku.

• 1853. (april) Posjeta crnogorskog knjaza Danila dvoru u Austriji (na poziv imperatora Franja Josifa) kojom prilikom je zahvalio za podršku Austrije prilikom Omer-pašinog pohoda na Crnu Goru.

• 1853. (11. jul) narodna skupština, po povratku knjaza Danila I iz Beča.

• 1853 (jul) Prosper Bure u ime francuske vlade vodi razgovore sa knjazom Danilom I.

• 1853 (krajem avgusta) ruska vlada je donijela rješenje da se crnogorskoj državnoj kasi uplati naknadno 30.000 rubalja, za pomoć u ratu postradalim područjima.

Stevan Perović Cuca

• 1853 (u noći, 17/18. novembra) trojica žestokih knjaževih protivnika: Stevan Perović Cuca, Pero Tomov Petrović i serdar Milo Martinović (zajedno sa 26 članova uže porodice) emigrirali su u inostranstvo. Dana 6. decembra, donesena je presuda Senata kojom se opozicioni prvaci osuđuju na progonstvo, konfiskaciju čitave imovine, s tim da ih svako može lišiti života onog trenutka kad ih uoči na crnogorskoj teritoriji.

• 1853. Knjaz Danilo boravi u Parizu, u privatnoj posjeti kod francuskog cara Napoleona III, iz razloga što nije pristao na zvaničnu posjetu organizovanu preko osmanskog poslanika.

Tvrđava Mamula (1853)
Tvrđava Mamula (1853)
na ostrvu Lastavica
(ulaz u zaliv Boke Kotorske)

• 1854. i 1855. godine - velika glad u Crnoj Gori.

• 1854 (februar) Bitka na brdu Previji i na Bihoru, između Crnogoraca ( snaga kombinovanih od brdsko-hercegovačkih plemena, pod komandom serdara Jola Piletića i nekoliko ruskih oficira) i osmanskih snaga. Odbijanje prodora i poraz dijela crnogorskih snaga na brdu Previji, kod Andrijevice. Osmanskim odredima je komandovao Ali-beg Šabanagić (Gusinjski). Ostale crnogorske snage, prema Bihoru, bile su nadmoćnije i uspješnije u prodoru, sa namjerom presjecanja komunikacije između Bosnskog vilajeta i Istanbula ("Bosanski drum" na južnoj granici Sandžaka) a koja akcija nije bila uspješna. U sukobu je poginuo i Hasan-beg Ćorović.

Perjanici

• 1854. Austrijska poštanska stanica na području Crne Gore, prva je pošta na ovim prostorima (pripala je Crnoj Gori, 1878. nakon Berlinskog ugovora).

• 1854. (sredinom) knjaz Danilo I uvodi malu vojnu reformu. Izdao je naredbu svim kapetanima da popišu sve vojne obveznike (koji su bili dužni da na kapi nose vojnički znak - mali metalni krst, po kom obilježju je vojska jedno kratko vrijeme nosila naziv "krstonosna"). Svaka jedinica dobila je i svoju zastavu - "krstonosni barjak". Barjak je bio od crvenog platna sa bijelim krstom u sredini. Tada je knjaz ustanovio i starješinske grbove: za senatore, ađutante, kapetane, stotinaše, desečare i perjanike. Nekoliko godina knjaz je za državnu zastavu upotrebljavao i trobojku. Na sličan način nastale su i srpska i hrvatska trobojka.

• 1854. pobuna u dijelu Bjelopavlića, protiv crnogorske vlasti i samovolje knjaza Danila. Glavnu ulogu u podsticanju pobune imalo je nekoliko starješina iz kuće Boškovića (pop Ðoko Bošković i Risto Bošković).

Vojvoda i senator, Bošković Risto

• 1854. (1. jul) pohod knjaza Danila na dio Bjelopavlića, sa vojskom od 5 - 6000 ljudi. Glavni vinovnici pobune se sa svojim rodacima povlače u Skadar. Godine 1855. vinovnici pobune su pomilovani (kasnije, na intervenciju ruskog diplomate Kovaljevskog, pomilovani su i tri Boškovića: Ðoko, Risto i Vido). Risto Bošković (1817 - 1903) nekada pogranični komandir prema Spužu, istaknut u borbama (1852 - 1853) nakon neuspjele pobune u Bjelopavlićima (zbog samovolje knjaza Danila) i emigracije u Skadar – biva, nakon pomilovanja, postavljen za vojvodu (1858) a zatim i za senatora (1861). Predvodiće Bjelopavliće u crnogorsko-osmanskim ratovima: 1862. i 1876 – 1878. godine. Napustiće državnu službu, 1882. godine, zbog nesuglasica sa knjazom Nikolom.

Glavna ratna zastava (alaj barjak, u upotrebi i kao državna zastava Crne Gore) od 1854 do 1858

• 1854. (ljeto) u vrijeme pobune Pipera protiv knjaza Danila, Jole Piletić izjavljuje odanost crnogorskom knjazu. Postao je serdar pipera i crnogorski senator 1860. Godine 1879. zbog sukoba sa crnogorskim knjazom Nikolom I napušta Crnu Goru.

• 1854. objavljena "Pisma o Jadranu i Crnoj Gori", francuskog književnika i putopisca, Marmije Gzavijea.

• 1854 (krajem) započete pripreme za donošenje novog crnogorskog zakonika.

• 1855.

• 1855. na presto stupa Aleksandar II Nikolajević (rodjen 1818) ruski imperator, do 1881.

Danilov most (Rijeka Crnojevića, 1855)
By Martin Brož (Martin Brož's camera) [CC-BY-3.0 (http: //creativecommons.org /licenses/by/3.0)], via Wikimedia Commons

• 1855. (23. aprila/ 5. maja) "Zakonik Danila, prvog knjaza i gospodara Crne Gore" usvojen na glavarskoj Skupštini, na Cetinju. Imao je 95 članova.

• 1855. osnovana Garda, kao elitna jedinica vojske u Knjaževini Crnoj Gori. U vrijeme osnivanja imala 400 vojnika, na čelu sa kapetanom (šef od Garde). Gardisti su imali posebne vojne oznake. Godine 1858. Garda je imala 1000 vojnika, a 1871. čini jednu brigadu crnogorske vojske (šest bataljona, po 500 vojnika). 1872. Garda se ukida i nije učestvovala kao vojna jedinica u ratu 1876-1878.

• 1855. knjaz Danilo je stupio u brak s Darinkom, Srpkinjom iz porodice Kvekić iz Trsta. Još ranije, u decembru 1854. knjaz je donio odluku da mu vjenčani kum bude dalmatinski namjesnik, baron Mamula.

• 1855. Knjaz Danilo I vrši objavu amnestije svim političkim emigrantima. Izuzeti su samo serdar Milo Martinović i Stevan Perović Cuca.

• 1855. posmrtni ostaci Petra II Petrovića Njegoša prenešeni u grobnicu Kapele Svetog Petra Cetinjskog, na Lovćenu.

• 1855. Poten Karlo, nadbiskup barski, do 1886.

• 1855. kameni most u Rijeci Crnojevića, podignut od strane knjaza Danila.

• 1855. dogovor o nenapadanju, izmedju Ali-bega Šabanagića (Gusinjskog) i Vasojevića.

Medun, 1876

• 1856. do 1859. Anri Delari (1821 - 1861) je lični sekretar crnogorskog knjaza Danila. Smijenjen je po sugestiji ruske diplomatije. Autor je dvije knjige (objavljene 1862) o Crnoj Gori: "Crna Gora" i "Put u Crnu Goru".

• 1856. (početak) upućeni su na školovanje u Francusku, knjaževi sinovci: Nikola Mirkov i Božo Dragov Petrović.

• 1856. dolazi do zaoštravanja crnogorsko-ruskih odnosa.

• 1856. Marko Miljanov Popović, perjanik knjaza Danila.

• 1856. (maj) Kuči su ponovo napali na teritoriju Bratonožića, zaplijenili jedan broj stoke i popalili dio kuća. Na Cetinju je to izazvalo ogorčenje. Kuči su obnovili napade.

• 1856 - 1857. srušena stara Crkva Sv. Jeronima, u Herceg Novom, iz XVII vijeka (zbog klizišta). Podignuta nova župna Crkva Sv. Jeronima.

• 1856. "Istorija Crne Gore" od hercegovca Dimitrija Milakovića (1804 - 1858, Drezden) objavljena u Zadru. Pisac je prije preseljenja u Dubrovnik bio lični sekretar vladike Petra II i knjaza Danila.

• 1857. Mirko Petrović, predsjednik crnogorskog Senata, do 1867.

• 1857 (početkom) Neposredno pred odlazak za Pariz, knjaz Danilo I je za nasljednika imenovao Nikolu Mirkova Petrovića. Sam odlazak u Francusku (gdje je vodio relativno uspješne razgovore) bio je pokušaj knjaza Danila I da se oslobodi diktata ruske diplomatije i da zatraži oslonac na zapadne zemlje. Zbog ovog knjaževog pokušaja, Rusija je bila revoltirana (ruski konzul u Dubrovniku, pokretač je kampanje protiv crnogorskog knjaza) a nije dobio ni podršku srpske vlade.

• 1857 (septembar) sastank Napoleona III i Aleksandra II u Štutgartu: crnogorska faktička nezavisnost od Porte mora se sačuvati po svaku cijenu. Dogovoreno je i da se sa otomanskim kabinetom povedu diplomatski pregovori o eventualnom ustupanju nekih teritorija pod turskim suverenitetom crnogorskoj državi.

Anto Daković

• 1857. Anto Daković (1823 – 1889) sin vojvode Jakova Dakovića - imenovan za grahovskog vojvodu. Istakao se u borbama protiv Omer-paše Latasa, 1852/53. godine (nosilac visokog ruskog odlikovanja) u Bici na Grahovcu (1858) kao i borbama tokom 1861/62. godine ( u boju na Dugi, 1861. posjekao nikšićkog junaka Omera Bečića). Zbog neslaganja sa knjazom Nikolom I, napustio Crnu Goru, od 1862. do 1870. godine (od ruskog cara dobio spahiluk u Odeskoj guberniji). Za brigadira u crnogorskoj vojsci postavljen tokom rata 1876/78. godine. Bio crnogorski senator. Autor je "Memoara" (objavljeni 1955. godine).

• 1858. osmanskim zemaljskim zakonikom uređivana su vakufska pitanja, na teritoriji pod osmanskom upravom, sve do 1912. godine. Vakuf je predstavljao zemlju ili neki drugi izvor prihoda, koji se zavještava kao neotudjivo dobro u vjerske i dobrotvorne svrhe.

• 1858. austrijski poslanik u Parizu (baron Hibner) nagovijestio francuskom ministru inostranih poslova mogućnost zajedničke tursko - austrijske okupacije Crne Gore.

Veliki vojvoda Mirko Petrović
By Sideshow Bob at en.wikipedia [Public domain], from Wikimedia Commons
Grahovačka medalja (1858)

• 1858 (maj) knjaz Danilo donosi posebnu odluku da se vojvodi Mirku Petroviću dodijeli titula "Vojvoda od Grahovca" (zvanje je, bliže narodnom duhu, u žargonu preinačeno u "Veliki vojvoda").

• 1858. Hercegovac Luka Vukalović je od strane knjaza Danila (poslije bitke na Grahovcu) imenovan za vojvodu Zubaca, Kruševice, Dračevice i Sutorine.

• 1858. opsada turskog Klobuka od strane Crnogoraca, poslije grahovačke bitke.

• 1858 (noću, 4/16. maj) Francuske pomorske jedinice (ratni brodovi: "Alžesiras" i "Ejlau") su uplovile u Jadransko more, a viceadmiral Žilijen de la Gravijer 1. juna stiže u zvaničnu posjetu Cetinju. Ovo još više pogoršava odnose Crne Gore i Beča.

Crnogorska stotinaska zastava iz vremena knjaza Danila
Bratislav (Own work) [CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons
Stotinaške zastave iz vremena knjaza Danila
By Bratislav [CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons

• 1858 (krajem maja) nove osmanske trupe u Hercegovini (10 bataljona otomanske vojske sa 24 artiljerijska oruđa) a zatim dodatnih 3200 vojnika sa artiljerijom i komorom.

• 1858. Derviš Salih-beg (Dedaga Čengić) zaustavio prodore hercegovačkih ustanika, pod komandom crnogorskog vojvode Novice Cerovića, koji su namjeravali dejstvovati preko rijeke Tare.

• 1858 (kraj jula) Rad međunarodne komisije na razgraničenju Crne Gore i Turske, započeo je izlaskom na teren, kod Risna. Komisija je okončala posao krajem avgusta 1858. Posljednja (peta) komisija ambasadora po ovom pitanju, održana je 8. XI 1858.godine.

Glavna ratna zastava (alaj barjak) knjaza Danila I, iz 1858.
Gardijska zastava iz vremena knjaza Danila
By Bratislav [CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons

• 1858. (28. jula) sukobi kod Kolašina. Ovaj napad Crnogoraca na Kolašin (vojvode Novica Cerović i Miljan Vukov Vešović) pruzrokovao je mnoge političke probleme (Kolašinska afera) u vrijeme rada međunarodne komisije za razgraničenje sa Turskom. Popaljeni su turski katuni na Sinjajevini i mjesta: Trebaljevo, Lipovo i Štitarica. Knjaz Danilo je uložio izuzetan diplomatski napor da bi se opravdao pred velikim silama. Pritom je najubjedljivije djelovala činjenica što je oba senatora lišio svih državnih zvanja.

• 1858 (30.09 - 2. 10) zvanična posjeta Cetinju - komandanta ruske fregate "Polkan" i generalnog konzula.

• 1858. Nikanor Ivanović (1825-1894) mitropolit crnogorski, do 1860. Prvi je mitropolit poslije uspostavljanja svjetovne državne vlasti u Knjaževini Crnoj Gori i prvi mitropolit koji je bio stranac.

Danilov most na Mrtvici (1858)

• 1858. Knjaz Danilo podiže most na rijeci Mrtvici.

• 1858. (oktobar-novembar) Carigradska konferencija predstavnika velikih sila. Rješavana sporna pitanja izmedju Crne Gore i Osmanskog carstva poslije Grahovacke bitke. Crna Gora je dobila Grahovski kraj, rudine, Uskoke, Župu Nikšićku, Gornje Lipovo, Gornje Vasojeviće (Lijeva Rijeka, Konjusi, Kralje i Zabrđe) kao i dio Drobnjaka i Kuča. Pleme Bratonožići i formalno ulazi u sastav Crne Gore.

• 1858. Podgorica ima 630 muslimanskih i 270 hrišćanskih kuća.

• 1858. (kraj) medjunarodno priznata, utvrđena granica izmedju Crne Gore i Turske.

• 1858. Katunskoj nahiji se privremeno, do 1878. godine, dodaju se novooslobodjeni krajevi: Rudine, Grahovo, Nikšićka Župa i Lukovo.

Jaroslav Čermak
(1830 - 1878).
Rad Jana Vilimeka

• 1858. Jaroslav Čermak (1830 - 1878) češki slikar, prvi put posjetio Crnu Goru. Početkom šezdesetih godina XIX vijeka, Crnu Goru je posjetio još dva puta. Jedan od izvora Čermakove inspiracije, bili su Crna Gora, Crnogorci i njihovo starohercegovačko okruženje.

• 1859. putopis Emila Čakra (N. Sad, 1837 - 1884) o Crnoj Gori. O njoj objavio putopise 1862. i 1863. godine.

Knjaževina Crna Gora 1859. godine

• 1859. dio plemena Kuča ulazi u sastav Crne Gore (drugi dio ovog plemena je u sastavu od 1878).

• 1859 (kraj marta) počeo rad Komisije za postavljanje graničnih oznaka (počev od teritorije Grahova). Krajem novembra 1859. udaren je 88. i posljednji granični znak na crnogorsko-turskoj granici (u blizini Spiča).

• 1859. na Cetinju su se našli zajedno izaslanici Napoleona III i Aleksandra II (kao kumovi na krštenju knjaževe kćerke - knjaginjice Olge).

• 1859. (jun) dalje zaoštravanje crnogorsko-­austrijskih odnosa dostiže vrhunac. Oko dvadeset naoružanih crnogorskih političkih emigranata, premješta se iz Zadra u Kotor.

• 1859 (krajem) u Rusiji se nalazilo 1.499 žitelja iz Crne Gore.

• 1859. na mjestu kasnijeg naselja Pristan, pod Volujicom, kod Bara, zabilježeno je postojanje pristaništa (skromni kameni nasip i mali drveni gat) i samo dva objekta (kuća "Lojdovog" predstavnika i han).

• 1860. Crna Gora je imala 120.000 stanovnika. Od toga je u podlovćenskoj Crnoj Gori bilo nastanjeno 65.000, a u Brdima 54.500 stanovnika.

• 1860 (početkom) zbog jedne male čarke došlo do okršaja žitelja Pipera, Zagarača i Novog Sela s otomanskim stanovnicima iz Spuža. U sukob su se umiješale otomanske regularne trupe iz Podgorice, a žrtava je bilo na jednoj i drugoj strani. Skadarski guverner Abdi-paša odmah je o sukobu obavijestio predstavnike velikih sila.

• 1860 (kraj maja) okršaj kod Tuđemila.

• 1860 (sredina) žestok okršaj kod Kolašina.

• 1860 (kraj juna) žitelji iz Šestana prodrli nešto dublje na crnogorsku državnu teritoriju i zaustavili se kod Limljana.

• 1860 (jul) evropski diplomatski predstavnici su ozbiljno upozorili knjaza Danila I da strogo održava mir.

• 1860 (kraj jula) Avdi-paša (skadarski vezir) vrši obilazak otomanskih graničnih naselja i utvrda (Bar, Lesendro, Gusinje i Podgorica).

• 1860. (2. avgusta) Nikola I Petrović, knjaz Crne Gore.

• 1860. Mitropolit crnogorski Nikanor nije iz Kotora došao na sahranu knjaza crnogorskog, Danila. Od strane knjaza Nikole I i vojvode Mirka Petrovića - obaviješten je da više ne može biti mitropolit Crnogorske pravoslavne crkve. Nije se vraćao u Crnu Goru.

Ilarion Roganović, mitropolit od 1860 - 1882.
sr.wikipedia.org/wiki Public domain USA

• 1860. Ilarion Roganović, crnogorski mitropolit, do 1882.

• 1860. Načelništvo narodne prosvjete, na Cetinju, a 1862. Školsko nadzorništvo.

• 1861. Abdul Aziz, sultan Osmanskog carstva, do 1876. kada je zbačen sa prijestola. Naredio je Osman -paši napad na Crnu Goru (proljeće, 1862).

Vojvoda Marko Miljanov Popović
[Public domain], via Wikimedia Commons
Luka Vukalović

• 1861. ustanak u Hercegovini, pod vodjstvom Luke Vukalovića. Crna Gora je uputila pomoć ustanicima, što ce biti povod za njen budući rat sa Osmanlijama.

• 1861 (početkom marta) udar 400 bašibozuka Dedage Čengića (Derviš Salih-bega, sina Smail-age Čengića) na Pivu, gdje su počinjene zastrašujuće represalije prema lokalnom stanovništvu.

Dedaga Čengić (Derviš Salih-beg)

• 1861. (početkom marta) borbe u Pivi i težak poraz bašibozuka od strane odreda vojvode Novice Cerovića, koji je Pivljanima pritekao u pomoć (nakon udara osmanskih snaga gatackog muselima Derviš Salih-bega).

• 1861. borbe kod Ravnog, izmedju snaga Derviš salih-bega i ustanika (vojvode Ilija Đukanov Zvicer i Novica Cerović).

• 1861. (krajem) Vasojevićki odred (oko 260 ljudi) formiran je kod manastira Đurđevi stupovi, sa zadatkom da preko osmanskog Sandžaka prodre do Srbije i podstakne je da zarati sa Osmanskim carstvom (kao i da donese Crnoj Gori ratnu pomoć obećanu od srpske vlade). Medjutim, u Srbiji je knez Mihailo naredio da se Vasojevići razoružaju, kako Porti ne bi dao povod za sumnju da Srbija želi da izazove rat.

• 1861. osnovana varošica Šavnik, od strane izbjeglica pred Turcima (podignuta radionica za opravku oružja i kovačnica).

• 1861. (posle) izgrađena tvrđava (kršla sa čitavim nizom manjih karaula) u Goranskom (Piva) od strane Omer-paše Latasa. Do 1877. godine je (uz Nikšić) najače osmansko utvrđenje u današnjem sjeverozapadnom djelu Crne Gore.

• 1862. izgradnja osmanske kasarne na lijevoj obali Lima, od strane Husein Avni-paše (temelji novog naselja Hareme). Povezivanjem mostom, sa naseljem na drugoj obali rijeke, nastalo je mjesto i grad Berane.

• 1862. Osmansko-crnogorski rat. Od Engleske podržan Osmanski napad na Crnu Goru, uslijedio je na proljece 1862. godine, pod komandom Omer-paše Latasa(1806 - 1871). ("Drugi Omer-pašin napad")

• 1862. pogibija crnogorsko-hercegovačkog vojvode iz Banjana, Jovana Baćovića (1810 – 1862). Pominje se kao zvanični predstavnik Banjana kod knjaza Danila, 1854. godine. Vođa je uspješnog napada na Kulu Kinkovića (1857) bio je kapetan Banjana i komandant Banjana i Rudinjana (Bitka na Grahovcu, 1858). Vojvoda je banjanski (od marta 1859) a 1861. učesnik je rušenja karaule u Pilatovcima i bitke u klancu Dugi.

• 1862. rušenje srednjovjekovnog zdanja Manastira na Vranjini, u vrijeme Omer-pašine vojne.

• 1862. (19.avgusta) Bitka u Šarancima i težak poraz turske vojske (kaznene ekspedicije) koja je namjeravala popaliti durmitorska sela. Jezerci, Šaranci i Uskoci su imali manje gubitke.

Vojvoda i senator Miljan Vukov Vešović

• 1862. poraz vojske Husein Avni-paše na Previji , kao i vojske Selim-paše (na Budimlji i Rudešu) - od strane crnogorskih snaga Miljana Vukovića Vešovića.

• 1862. Nićifor Dučić (Lug, kod Trebinja 1832 - 1900) kaluđer, dobrovoljački komandat i istoričar iz Stare Hercegovine - po propasti ustanka, uz dozvolu knjaza Nikole I, sklanja se u Cetinje, gdje će boraviti četri godine. U Knjaževini Crnoj Gori je proglašen za arhimandrita (1863) otvorio je deset škola i Bogosloviju na Cetinju.

Crnogorske vojvode sa Nićiforom Dučićem:
Serdar Škrnjo (Filip) Kusovac, vojvoda Đuro Matanović, vojvoda Miljan Vuković,
arhimandrit Nićifor Dučić, vojvoda Krco Petrović, vojvoda Marko Martinović
i vojvoda Ilija Plamenac (oko 1863)

• 1862. u Londonu objavljena knjiga Georgine Mur Mekenzijeve i Adeline Pauline Ibijeve : "Travels in The Slavonic Provinces of Turkey in Europ" koja je doprinijela da se britanska javnost podrobnije upozna sa Crnom Gorom.

Turski Bar, 1863.

• 1863. Kolašin je u sastavu Novopazarskog sandžaka.

• 1863. otvaranje trećerazredne Bogoslovije na Cetinju (radila godinu dana).

• 1863. osnovana osnovna škola u manastiru Gornji Brčeli (Crmnica) koja je kasnije preseljena u obližnji manastir Donji Brceli.

• 1863. Knjaževska (Državna) štamparija, na Cetinju, štampa prvu knjigu.

• 1864. Vlaška crkva (sadašnja) na Cetinju je izgradjena od strane Donjokrajaca, na mjestu postojanja stare srednjovjekovne vlaške crkve iz sredine XV vijeka (po predanju Ivaniševića, pdignute od strane stočara vlaha, prvobitno od pletenog pruća).

• 1864. nova župna Crkva Pomoćnice hrišćana (Muo, kod Kotora).

• 1864. otvaranje gimnazije u Kotoru (od 1883. radila na maternjem jeziku).

• 1864. prvi hotel na Cetinju (Lokanda).

• 1864. (10. decembra) Založnica crnogorska (prva crnogorska banka) osnovana od strane vojvode Mirka Petrovića.

Pop Bogdan Zimonjić

• 1864. Senator crnogorski, Hercegovac Bogdan Zimonjić, pop i vojvoda gatački (kasnije, kratko vrijeme, 1878. kajmakam u austrougarskom Gacku).

• 1864. Ustavni vilajetski zakon o uredjenju provincija u Osmanskom carstvu.

• 1864. u Crnoj Gori postoji 11 škola, sa 417 učenika. Do 1871. bile su otvorene još 24 osnovne škole, kao i 3 van granice (u tadašnjoj Staroj Hercegovini).

• 1865.

• 1865. Bijelo Polje je administrativno odvojeno od Skadra i kao kaza pripojeno Novopazarskom sandžaku.

• 1865. Viljem Denton, engleski publicista i teolog, boravio u Crnoj Gori. Djelo: "Crna Gora njen narod i njegova istorija" (London, 1877).

• 1866. prestanak teritorijalne oznake "Brda" (Brdska nahija) u administrativnoj upotrebi u Knjaževini Crnoj Gori.

• 1866. Bjelopavlićka i Piperska nahija (podjela ranije Brdske nahije u Crnoj Gori).

• 1866. (12. maj) rođen u Herceg Novom Leopold Mandić, kasnije kanonizirani hrvatski sveštenik kapucin (rimokatolička Crkva). Bio je poznati ispovjednik i pobornik jedinstva hrišćana.

• 1866. obnavljanje Manastira Dobrilovina (u kanjonu Tare) uz pomoć plemena Šaranaca i otvaranje škole.

Vladarski dvor, na Cetinju

• 1867. podignut vladarski Dvor na Cetinju.

• 1867. Božo Petrović, predsjednik crnogorskog Senata, do 1879.

• 1866. "Laboratorija" zgrada vojne radionice i skladišta oružja crnogorske vojske, na Cetinju.

Civilna zastava Austrougarske (1869 do 1918)
[Public domain], via Wikimedia Commons

• 1867. Austougarska (do tada Austrija).

• 1867. zakonski je dato pravo Srbima u pljevaljskom kraju, da mogu otvarati svoje škole, ali pod uslovom da ih sami izdržavaju.

• 1868. Odjeljenje narodne prosvjete, kao preteča crnogorskog Ministarstva prosvjete.

• 1868. osnovana Cetinjska čitaonica.

• 1868. prvi crnogorski udžbenik istorije, kao i udžbenici: Prava znanja za osnovnu školu i Mali kratki katihizis (državna štamparija na Cetinju).

• 1869 (18. septembra) svečano otvaranje Bogoslovije na Cetinju. Počela sa radom u Njegoševoj Biljardi. Prekinula je rad zbog rata, 1876. godine, sve do 1887. Bogoslovsko-učiteljska škola na Cetinju zatvorena je 1905. a njen rad obnovljen 1908. do 1915. godine (kao četvorogodišnje škole).

• 1869. Đevojački institut, na Cetinju (smješten u Bljardi, do 1872. od kada je u novoj zgradi). Prvu godinu pohađalo 16 djevojčica.

• 1869. prestanak korišćenja Guvernadurice (prostorija u podrumu Cetinjskog manastira) kao zatvora. U njoj je nekoliko dana, 1832. godine, bio zatocen guvernadur Vukolaj Radonjić, po kome je dobila ime.

• 1869. Ruski car Aleksandar II Nikolajevič Romanov (1818 - 1881) uspostavlja intezivnije odnose sa Crnom Gorom, nakon posjete knjaz Nikole Petrogradu. Car Aleksandar je 1871. godine kumovao na krštenju crnogorskog prijestolonasljednika Danila.

• 1869. (5. oktobra) Bokeljski (Krivošijski) ustanak (Krivošije, Grbalj, Pobori, Maine i Braići) zbog odluke vlasti o obaveznom služenju vojnog roka. Dana 7. oktobra poraz austrijskog odreda u Krivošijama. Veliki gubitak ljudstva kod dvije ekspedicione vojske Austrije protiv Krivošijana, 19 - 23. i 25 - 27. oktobra. Još teži poraz Austrijanaca u Krivošijama, u trećoj ekspediciji, 16 - 23. novembra. Austrijske trupe su imale oko 1700 mrtvih i ranjenih. Crna Gora se nije direktno miješala u ovaj ustanak, a u njoj se nalazio veliki broj izbjeglica iz Boke, već od novembra 1869. Ugovorom od 1870 (11. januar) utvrđena je amnestija za ustanike.

• 1869. Crnogorsko brzojavstvo (telegaf). 1870. godine donešen je Zakon o telegrafu (brzojavstvu) pod upravom vojvode Ilije Plamenca. Do 1910. Crna Gora će imati 25 telegrafskih stanica.

Arhitekta Dragutin – Dragiša Simin Milutinović (1840 – 1900) iz Beograda

• 1869. (oktobra) Arhitekta Dragutin (Dragiša) Simin Milutinović (1840 - 1900) iz Beograda, po zahtjevu knjaza Nikole I, upućen je od strane vlade Srbije u Crnu Goru, radi projektovanja budućeg grada u dolini Zete - Danilovgrada. Na Cetinju je, u lošim uslovima rada, za manje od dva mjeseca, uradio projektni plan nove varoši (kasnije ga je dopunjavao). U Crnoj Gori je boravio do 14.08.1870. godine.

• 1869. (kraj) završen projektni plan nove crnogorske varoši, Danilovgrada.

• 1869. do 1879. Mitrofan Ban, kao iguman Manastira Morače, najzaslužniji je za njegov poslednji, veliki procvat.

Orden Sv. Petra Cetinjskog
(oko 1869) i Danilov orden (1891)

• 1869. osnovana osnovna skola, kod Manastira Đurdjevi Stupovi (kod Berana).

• 1869. (oko) ustanovljen Orden Sv. Petra Cetinjskog .

• 1870. crnogorska državna himna "Ubavnoj nam Crnoj Gori". Na Cetinju je prvi put izvedena od strane kotorskog pjevačkog društva "Jedinstvo".

• 1870. po zvaničnoj naredbi, svi krovovi na Cetinju moraju se pokrivati crijepom.

• 1870. posebna pravoslavna eparhija za Boku Kotorsku (odvojena od karlovačke mitropolije). Od 1873. u sastavu Bukovinsko-dalmatinske mitropolije (prvi episkop, Gerasim Petranović, 1874, u Kotoru).

• 1870. do 1906. Konzulat Knjaževine Crne Gore u austrougarskom Kotoru.

Crnogorska vojna muzika, oko 1900. godine
(Državni muzej na Cetinju)

• 1871. Crnogorska vojna muzika ("Banda") osnovana na Cetinju. Prvi nastup: 16. juna 1872. godine, ispred knjaževog dvora. Kapelnik je bio je Čeh, Anton Šule. Od juna 1876. do marta 1878. godine, ova je muzika uglavnom na ratištu (kao i vrijeme Balkanskih i Prvog svjetskog rata). Prestaje sa radom od 1879 – 1889. godine. Od 1889. novi kapelnik je takođe Čeh: Franjo - František Vimer. Ukinuta, 08. 01. 1916. godine.

• 1871. Poštanska konvencija izmedju Ausrougarske i Crne Gore (sačinjen i Pravilnik za izvodjenje ovog ugovora).

• 1871 (10. jul) "Crnogorka" – nedeljni književni list, kao prilog "Crnogorcu" - za zabavu, književnost i pouku. Izlazio je na Cetinju, do 18. decembra, kao i od 1884. do jula 1885. godine.

• 1871. Đula Andraši (1823 – 1890) postavljen za austougarskog ministara spoljnjih poslova (do 1879. godine). Bio je mađarski grof i predsjednik ugarske vlade, od 1867 – 1871. Težio je uspostavljanju potpune dominacije Austrougarske na Balkanu. Nastojao je ograničiti operacije crnogorske vojske u ratu sa osmanlijama (1876 – 1878) a na Berlinskom kongresu se trudio da umanji teritorijalne dobitke Crne Gore. Kako su Crna Gora i Srbija pretendovale na Bosnu i Hercegovinu, došao je na ideju da Austrougarska okupira ovu teritoriju (1878) koja će postati njen formalni dio 1908. godine.

Zgrada Đevojačkog insituta, na Cetinju (1872)

• 1871. zgrada Đevojačkog instituta, na Cetinju.

• 1872. ugovor o ekstradiciji zločinaca, izmedju Austrije i Crne Gore.

• 1872. Cetinje ima 115 kuća i oko 500 stanovnika.

• 1873. završena izgradnja zgrade bolnice na Cetinju. U funkciji je od 1875. godine. Prvi je ljekar bio dr Valerije Tomić. Od 1878. u bolnici je formirana i apoteka. Uoči Balkanskih ratova, bolnica je uz rekonstrukciju enteriera proširena (dograđeno desno krilo).

• 1873 (januar) Austrougarske vlasti zabranjuju distribuiranje lista "Crnogorc" na svojoj teritoriji.

• 1873. objavljen nalaz tzv. "Podgoričke čaše", iz IV vijeka. Nađena negdje na lokalitetu (grobnica) u okolini antičkog grada Duklje (vjerovatno desetak godina ranije, a 1872. je bila u posjedu italijanskog konzula Peroda, u Skadru). Danas se nalazi u muzeju Ermitaž, u Petrovgradu. Široki je stakleni tanjir sa oslikanim predstavama iz Starog in Novog zavjeta.

Glas Crnogorca, 1873. godine

• 1873. "Glas Crnogorca" nedjeljni list, zvanični (službeni) organ crnogorske vlasti (mada to u impresumu nije navođeno). Izlazio je na Cetinju do 1915. godine (kao i od 1917-1922).

• 1873.Prva pošta na Cetinju .

• 1874 (22. maj) Prvo izdanje crnogorskih maraka (lik knjaza Nikole I; nacrt Sima Popovića; štampane u Beču).

• 1874. Podgorički pokolj - obračun sa Crnogorcima koji su se zatekli na podgoričkom pazaru, kojom prilikom ih je ubijeno 17 (komandant carskih trupa ih nije uzeo u zaštitu). Razlog: ubistvo Jusuf-bega Krnjića (Jusa Mučina) 7. oktobra 1874. godine, od strane Pera Popovića, rodaka vojvode Marka Miljanova. Formirana je zajednička crnogorsko-osmanska Komisija, a četri do pet okrivljenih je kažnjeno smrtnom kaznom.

• 1874. (2. oktobar) Crna Gora pristupa Svjetskom poštanskom savezu (ima ugovore sa gotovo svim članicama). Prva upotreba vodenih poštanskih žigova u državi.

• 1875.

Avdo Međedović, "balkanski Homer"

• 1875. (oko) rodjen Avdo Međedović ("Homer sa Obrova") pjevač, kazivač i stvaralac bošnjackih (muslimanskih) epskih pjesama. Preminuo 1955. godine.

• 1875. Cetinje ima 160 kuća i oko 1400 stanovnika.

• 1875 (proljeće) organizovanje i naoružavanje ustaničkih odreda u Hercegovini.

• 1875. (5 - 6. maja) Austrijski car Franjo Josif je posjetio Boku Kotorsku, Budvu, Petrovac i utvrdjenje Kosmač (Brajići).

Nošnja iz Stare Hercegovine
By Jorge Campos (100_4183 Uploaded by BokicaK) [CC-BY-SA-2.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0)], via Wikimedia Commons

• 1875 (avgust) Na "Lovćenskom skupu" , održanom u tajnosti, pozvani hercegovački glavari su obaviješteni da će Crna Gora - preuzeti rukovođenje hercegovačkim ustankom, a usvojen je i plan djelovanja. Naredba knjaza Nikole : vojvoda Petar Vukotić će sa Grahova rukovoditi ustankom u Hercegovini. Veliku ulogu će imati i knjažev glavni savjetnik, vojvoda Mašo Vrbica, kao i crnogorske vojvode na čelu većih ustaničkih formacija u Hercegovini: vojvoda Peko Pavlović, vojvoda Novica Cerović, serdar Jole Piletić, Milovan Bošković, serdar Savo Jovićević, Bajo Bošković ... Oni će djelovati po naređenjima vojvode Petra Vukotića, kao i rukovodioci ustaničkih odreda u Hercegovini: Lazar Sočica, Vule Adžić, Pero Tunguz, Bogdan Zimonjić, Maksim Baćović, Joksim Knežević, Pero Radović, Đoko Višnjić ... Na taj način će Crna Gora kontrolisati ustanak u Hercegovini, shodno svojim političkim interesima.

• 1875 (sredinom avgusta) Ustanak u Bosni.

Jozef Holeček

• 1875. do 1876. Kao dopisnik českih listova , Jozef Holeček pratio hercegovački ustanak i situaciju u Crnoj Gori. Godine 1882. (kao i krajem XIX vijeka) proputovao je Crnu Goru, istražujući fenomen "junaštva" i objavio brojne radove.

• 1875 (krajem avgusta) odred od 700 Crnogoraca (dobrovoljci) i 2700 Hercegovaca zauzima Nevesinje.

• 1875. "Babinska buna", ustanak u pljevaljskom kraju. Spaljeni hanovi u Babinama i Trlici, rastjerana turska vojna posada na Jabuci. Napadnute su turske posade na Gotovuši i Boljanićima i spaljene zaptijske stanice (turske kasarne) u Bobovu i Glibaćima. Ustanicima se protiv Turaka pridružilo oko 800 dobrovoljaca iz Srbije, kao i dio pljevaljskih Muslimana, koji su kao čifčije dugo eksploatisani od aga i begova.

• 1875. (avgust-oktobar) teške borbe starohercegovačkih ustanika iz pljevaljskog kraja, protiv turskih snaga, u: Kakmužama i Bobovu. Ugroženi turski garnizon u Taslidži (Pljevljima) traži pomoć od Porte, koja šalje jake snage pod komandom Salh-bega i Faud-paše.

• 1875 (oktobar) Bitka na Muratovici, u Pivi i pogibija Adžić Vula (1829 – 1875) koji je uz vojvodu Lazara Sočicu bio glavni organizator Pivljana u borbi sa Osmanlijama (Hercegovački ustanak, 1875). Adžić Vule je još 1852. godine u klancu Vrataru ubio poznatog osmanskog nasilnika Ahmeta Krvavca, a 1862. se istakao u Drugom Omer-pašinom pohodu na Crnu Goru (nosilac Obilića medalje).

• 1875. Crveni Krst Crne Gore je prvo društvo Crvenog krsta na Balkanu i jedna od najstarijih u svijetu. Te godine, na Cetinju je 3 (15) avgusta, osnovan Odbor za pomoć stradajućim Hercegovcima - kao preteča Crnogorskog Crvenog krsta. Prvi presjednik je bio mitropolit
  Ilarion Roganović. Iste godine pod predsjedništvom arhimandrita Visariona Ljubiše, ovaj Odbor prelazi u Društvo Crvenog Krsta Crne Gore, 17 (29) novembra (ratifikacijom Ženevske konvencije o ranjenicima). Knjaževina Crna Gora je bila 22. član Međunarodne organizacije Crvenog krsta.

Borba kod Prenćana (Hercegovački ustanak, 1875)
("Junačka smrt vojvode Tripka Džakovića": ilustracija vojvodine smrti, rad dopisnika londonskog "Tajmsa", Blovica, iz iste godine, objavljena je u više evropskih novina)
upload.wikimedia.org/wikipedia/sr

• 1875 (6. novembar) Borba kod Prenćana i gašenje ustanka u pljevaljskom kraju. Nadmoćne turske snage (Salih-bega i Faud-paše) iz dva pravca napadaju pljevaljske ustanike i dio njih se povlači prema rijeci Tari. Najžešća bitka je vođena kod Prenćana (Pljevlja). Na prenćanskom mostu, u pokušaju da spriječi prelaz osmanske vojske preko rijeke Tare, poginuo je vojvoda Tripko Džaković (Šaranci, Žabljak, 1838 – Prenćani, 1875) jedan od najistaknutijih ustaničkih vođa na desnoj obali rijeke. Trinaest godina ranije, Tripko Džaković se kao barjaktar istakao u borbama protiv vojske Omer-paše Latasa; od 1867. vršio je upravu nad Šarancima i Jezercima, a knjaz Nikola I mu je dao titulu vojvode.

• 1875 (krajem) čitava ustanička vojska u Hercegovini organizovaće se po ugledu na crnogorsku, po vojnim formacijama i činovima, a formirana je i Glavna uprava hercegovačke vojske.

Vojvoda Lazar Sočica

• 1875. Vojvoda Lazar Sočica (1838 - 1910) predvodi ustanike i ističe se u oslobođenju Pive (u ratu 1875 – 1878). Potom nosi brigadirski čin. Još 1852. godine, od knjaza Danila je dobio perjanički grb i istakao se u hercegovačkim ustancima (1857 – 1862).

• 1875. (krajem) velike seobe stanovništva pljevaljskog kraja u Knjaževinu Crnu Goru i Srbiju (Užice, Valjevo i Čačak) nakon propasti ustanka u ovom dijelu Stare Hercegovine. Mnogi srpski domovi su spaljeni i opljačkani ("Visoravan između Pljevaljskog polja i doline limske, bila je gotovo pusta, a kuće popaljene i sa zemljom sravnjene ..."). Vojno sposobno, preseljeno stanovništvo će učestvovati kao dobrovoljci u crnogorskoj i srpskoj vojsci, tokom ratova sa Turskom (1876 - 1878. godine).