Benac'h - Wikipedia
| Benac'h | |
|---|---|
 Kastell Koad-an-Noz. | |
.svg)
| |
| Anv gallek (ofisiel) | Belle-Isle-en-Terre |
| Bro istorel | Bro-Dreger |
| Melestradurezh | |
| Departamant | Aodoù-an-Arvor |
| Arondisamant | Gwengamp |
| Kanton | Benac'h (betek 2015) Kallag (abaoe 2015) |
| Kod kumun | 22005 |
| Kod post | 22810 |
| Maer Amzer gefridi | François Le Marrec[1] 2014-2026 |
| Etrekumuniezh | Gwengamp-Pempoull Arvor-Argoad Tolpad-kêrioù |
| Bro velestradurel | Bro Gwengamp |
| Lec'hienn Web | Ti-kêr |
| Poblañsouriezh | |
| Poblañs | 1 031 ann. (2022)[2] |
| Stankter | 73 ann./km² |
| Douaroniezh | |
| Daveennoù lec'hiañ | 48° 32′ 44″ Norzh 3° 23′ 36″ Kornôg / 48.5456, -3.3933 |
| Uhelderioù | kreiz-kêr : 99 m bihanañ 77 m — brasañ 266 m |
| Gorread | 14,11 km² |
Benac'h |
|
kemmañ  |
Benac'h (distaget [ˈbẽː.nax]) a zo ur gumun eus Bro Dreger ha pennlec'h kanton Benac'h, e departamant Aodoù-an-Arvor, e norzh Breizh. Etre Montroulez (er c'huzh-heol) ha Gwengamp (er sav-heol) emañ. Pennlec'h kanton e oa betek 2015.
En hanternoz da Venac'h emañ an hent-bras nevez, er c'hreisteiz emañ Koad an Noz ha Koad an Nae; er c'hornôg emañ ar stêr Gwig hag er reter al Leger.
Gant tud ar vro, an hent o vont eus Gwengamp da Vontroulez, hag e dreuze Benac'h, e oa anvet "Hent Roial"
Daoust m'eo tost da Louergad ha da Blounevez-Moedeg, eo troet ar barrez etrezek Plougonveur hag ar Chapel-Nevez kentoc'h, abalamour d'an hent-bras. Tud Louergad n'int ket deuet mat e-barzh Benac'h. Jeu a zo etre an div barrez pell zo.
- Al Leger
-
Al Leger. Ar pont
-
Al Leger. Tu traoñ ar pont
-
Al Leger, drek Kastell Mond. Gouel an artizaned 2017
Ar Gwig
-
Gwig, war an tu traoñ, diouzh pont Kunuder
-
Rañvell ar vilin-bleud kozh, tu krec'h
-
Rañvell. Tu traoñ
- Bernard Tanguy : Belle Isle, Belisle, Belile, 1224; Belle-Isle, 1235; Benisse, 1235; Benigla, 1330; Bella Insula, 1391; Belille, 1444; Belleisle, Bellile, 1477
- Erwan Vallerie : (evel B. Tanguy) + : Belle Isle, 1235; Pulchra Insula, 1371; Belle-Ile, 1516; Bellisle, 1630; Benac'h, Benec'h, 1779
- Dont a rafe an anv gallek eus ar grennamzer. Menec'h bet deuet eus "Belle-Île en Mer" (ar Gerveur) o dije savet ur manati e Lokmaria tro an xivet kantved. Roet o dije an anv "Belle Isle en Terre" d'ar barrez dre enebiñ ouzh "Belle Isle en Mer". Kement-mañ n'eo ket prouet tamm ebet. Ken buan all e c'hell bezañ liammet an anv gallek ouzh ar fed m'emañ parrez Benac'h e kember al Leger hag ar Gwig...
An anv brezhonek a teufe diwar ar gerioù "ben" (diaz/traoñ) , ha "nec'h" (run). N'eus ket peadra da vezañ souezhet dre m'emañ ar gumun e penn izelañ un draoñienn.
|
|
En gul e greskenn en argant, eilet gant teir c'hregilhenn en aour.
|
- 97 gwaz a gollas o buhez abalamour d'ar brezel hervez monumant ar re varv, da lavaret eo 5,55 % ag ar boblañs hervez an niveradeg bet graet e 1911[3].
- Mervel a reas tri den eus ar gumun abalamour d'ar brezel[3].
A-gozh, hervez ar vojenn, e oa Benac'h war ur savenn bennaket. Ur vaouez deus "Biet" (an anv kozh), a vije bet o laerezh un tamm bara digant Sant Ergad, ha hemañ, fuloret, da gas ar barrez e penn izelañ an draoñienn. Ur stumm all eus ar vojenn a gont penaos e oa bet pinijennet tud "Biet" gant ar sant abalamour na felle ket dezhe enoriñ anezhañ.
- Iliz katolik Sant Jakez an Henañ
-
Tour ha talbenn war ar c'hornog
-
Izelvos an aoter
-
Iliz. Banniel I.V. Pendreo. Pedet evidomp
-
Delwenn sant Jakez
-
Maen-koun 1914-1918. Da Vugale Benac'h, marvet evit ar Vro
- Chapel Lokmaria
Bet savet er XIVvet - XVIvet kantvedoù, dindan an anv Itron-Varia Pendreo (1391). Lakaet war roll ar savadurioù istorel d'an 18 Eost 1928.
-
Lokmaria. La Messelière. 1931
-
Chapel Lokmaria
-
Lokmaria. Ar chapel hag ar vered asambles
-
Lokmaria. Porched
-
Lokmaria. Jube
- Ar vered : ouzhpenn da volz Lady Mond, e kaver er vered bez ar priñs Kadjar. Ur plac'h yaouank eus Benac'h a oa aet da vatezh da Bariz, en un ti bras eus ar familh Kadjar. Flemmet e oa bet du-hont gant unan deus ar baotred, hag hi retornet d'he farrez ur bugel en he c'hof.
- Maen-bez Maurice Noguès, unan eus an nijerien gentañ, zo ennañ ivez.
- Chapel ar C'hoad
- Feunteun Penn-Dreo
-
Penn Dreo. Skritell
-
Kartenn-bost feunteun I.V. Pendrev
-
Itron Varia Pendrev. Ar skalieroù war hent Tregrom
-
Ret eo pignat gant ar skalierioù 110 pazenn a-raok bezañ e-kichen feunteun Pendreo. Met talvezout a ra ar boan : brudet e oa ar feunteun-mañ evit pareañ an dud eus an drev. Ar glañvidi ac'h ae betek eno, skeiñ ur gwenneg bennaket en dour hag evañ ur bannac'hig dioutañ. Sañset e oant da bareañ nebeut amzer goude. Dour ar feuntenn a veze lakaet e-barzh boutailhoù ivez, da vont da werzhañ da Wengamp.
Diwezhatoc'h ez eus bet graet un nebeud studiadennoù diwar dour-hud feunteun Pendreo : kalz "holen urik" a zo e-barzh, ar pezh a zisplegfe pare an dud. Met piv an diaoul a zisplego istor Jean-Yves, bet d'ur feunteun all hep gouzout dezhañ, ha yac'haet koulskoude... Setu amañ ar respont : dre ur fazi fentus, Penn an Treff (Lokmaria e oa un treff, dalavaret eo ur rann, eus Louergad), a zo aet, gant sur-awalc'h tud re zesket dre al levrioù, da Pen-Dreo, sañset ober war dro an drev.
- Kastell Koad an Noz
-
Koad an Noz. Miz Du 2010
- Labouradeg paper Les papeteries Vallée
Savet war vord al Leger e-kreiz an XIXvet kantved, kregiñ a ra an uzin d'ober charre adalek 1885. E 1920 e voe savet stankell Kernanskivieg a-benn pourchas tredan dezhi, ar pezh a ro nerzh d'hec'h oberiantiz. Buhez sokial hag ekonomiezh Benac'h a zo troet war-du an uzin-se. E deroù ar brezel bed kentañ e oa unan eus an industriezhioù brasañ e Breizh: 250 den a laboure eno hag ur mil bennaket a veve diwar ar produiñ. Serret e vo a-benn fin ar gont e 1965, abalamour d'ar c'hevezerezh ekonomikel start. Ul lusk bras a zo kollet neuze gant parrez Benac'h hag he zrowardroioù. Un tennad istor diaes evit ar boblañs.
Dilezet eo abaoe ar mare-se. Labouret o deus kumuniezhioù kumunioù Beg ar C'hra ha Bro Benac'h da gempenn al lec'h. Ar pal zo gante eo ober eus al lodenn eus an draoñienn a zo bet savet an uzin warni, ul lec'h naturel en-dro. Met n'eus ket kaoz eus skarzhañ tout an traoù. Faotañ a ra d'an dud miret ur roud eus an uzin gozh ha deus he charre. Ur raktres sevenadurel a zo boulc'het neuze war memes-tro: digeriñ an dachenn d'an holl, kinnig anezhi gant poltriji pe livadurioù, hag aozañ abadennoù a bep seurt warni. Embannet zo bet ul levr diwar-benn an Uzin baper-se : les papeteries Vallée (1856-1965)
- Ya d'ar brezhoneg
- D’ar 26 a viz Du 2007 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun.
- D'ar 17 a viz C'hwevrer 2010 e oa bet roet d'ar gumun al label Ya d'ar brezhoneg live 1.
- Deskadurezh
- Klasoù divyezhek a zo eno abaoe 1998.
- E distro-skol 2012 e oa 20 skoliad enskrivet er c'hlasoù divyezhek (17,7% eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez)[4].
Hervez an dro-lavar, kezeg Benac'h ne c'houlennont ken met boued ha beaj.
- Festival Blues les 2 rivières zo anezhañ abaoe 2002, aozet gant ar gevredigezh "les 2 rivières". Bep bloaz e teu sonerien eus meur a vro. D'ar sonerien yaouank da vont war-raok gant ar sonerezh e vez aozet un taol-lañs.
- Le printemps de Lady Mond zo anezhañ abaoe 2005, e Benac'h ha tro-war-dro. Bep bloaz, e-pad ur sizhun, e c'haller selaou sonerezh klasel eus an XXvet kantved.
E-kreiz bourk Benac'h emañ Kastell Mond. Graet eo bet sevel gant Lady Mond, war patrom hini Koad an Noz, e fin an Eil brezel-bed el lec'h ma oa gwechall milin Prad Gwegen (hini he zad). Re dost e oa eus an hent ken e veze gwelet e-barzh hervez mignoned Lady Mond. Abalamour da se he deus lakaet anezhañ da vezañ distrujet ha savet en-dro un nebeut metradoù pelloc'h. Bremañ eo bet prenet ar c'hastell gant ti-kêr Benac'h, ha staliet eo bet ar CRIR (Centre Régional d'Initiation à la Rivière) e-barzh.
Savet eo bet kastell Koad an Noz etre 1880 ha 1894 gant ar gontez Sesmaisons. E 1859 e teuas, dre liammoù eured, priñsed Faucigny-Lucinge da vezañ perc'henn warnañ. Bertrand de Faucigny-Lucinge, ur bern dle gantañ war e chouk, a werzhas anezhañ e 1923. Prenet e voe 6 vloaz war-lerc'h gant Sir Robert Mond, a-benn profañ anezhañ da Lady Mond. Abaoe he marv e 1949 ez eus bet meur a berc'henn, hini ebet dioute gouest da reneveziñ anezhañ avat. Kouezhañ a ra en e boull tamm-ha-tamm.
CRIR (centre régional d'initiation à la rivière) :
E kastell Mond emañ staliet ar CRIR. Savet eo bet gant ar gevredigezh Eau & Rivière. Pal ar greizenn a zo kizidikaat, kelaouiñ ha stummañ an dud diwar-benn an endro ha dreist-holl an dour.
Emdroadur poblañs Benac'h abaoe 1793
- 1864 : Jan Mari Guerguin, ganet e Koadmalouarn, e Benac'h, ar 4 Mae 1864. Leanez dindan anv Soeur Marie de Sainte-Nathalie, 22 Eost 1887. Bet tapet gant c'hwec'h leanez all, ha dibennet gant ar Voxered e Tai-Yuan (rannvro Chian-Si, e bro Sina), an 9 Gouere 1900. Bet gwenvidikaet an 3 Genver 1943, ha den-eürus ar 24 a viz Du 1946.
-
Skrid badeziant Jan-Mari Guergin
-
Seurezed bet merzheriet
-
Kantik Jan-Mari
Skeudennoù bet tennet en iliz Benac'h.
- 1869 : Mari Manac'h, pe "Lady Mond", Breizhadez paour aet da binvidik.
- 1878 : Joseph Ollivier, gouizieg.
- 1949 : Mari Manac'h, pe "Lady Mond", Breizhadez paour aet da binvidik.
- Maurice Noguès, nijour, interet e Lokmaria.
- (fr)Centre généalogique et historique du Poher. Kaier ar Poher. n° 66. Miz Here 2019
- (fr)Régis de Saint-Jouan : Dictionnaire des communes du département des Côtes d'Armor. Éléments d'histoire et d'archéologie. Conseil Général des Côtes d'Armor 1990
- (fr)Bernard Tanguy : Dictionnaire des noms de communes, trèves et paroisses des Côtes d'Armor. Origine et signification. ArMen - Le Chasse-Marée. 1992
- (br)Erwan Vallerie : Diazezoù studi istorel an anvioù-parrez. Corpus. An Here. 1995
