Мускав — Википеди

«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал

Мускав (выр. Москва) — Раççей Федерацийĕн тĕп хули, унӑн субъекчĕ, Мускав облаçĕн тĕп хули. Мускав юхан шывĕ çинче вырнаçнă. 1147 çулта Юрий Долгорукий никĕсленĕ, 1918 çултанпа Раççейĕн тĕп хули.^[1]

Мускав, Вырӑс патшалӑхӗн, Раҫҫей империйӗн историллӗ тӗп хули (1728-1730 ҫулсенче), ССРП историллӗ тӗп хули. Хула-паттӑр. Мускавра Раҫҫей Федерацийӗн патшалӑх влаҫӗн федераци органӗсем (Конституциллӗ судсемсӗр пуҫне), ют ҫӗршыв патшалӑхӗсен элчелĕхĕсем, раҫҫей коммерци организацийӗсемпе пĕрлĕхӗсен нумайӑшӗн штаб-хваттерӗ пур.

Раҫҫейӗн хӗвеланӑҫ енче, Мускав юханшывӗ хӗрринче, Тухӑҫпа Европӑри тӳремлӗхĕ варринче, Окапа Атӑл шывӗ хушшинче вырнаҫнӑ. Федераци субъекчӗ пекех, Мускав Мускавпа Калукӑ облаҫӗсемпе чикӗленет.

Мускав — Раҫҫейри халӑх юратакан туризм центрӗ шутланать. Кремль, Хӗрлӗ лапам, Новодевичье мӑнастăрӗпе Вознесени Чиркӗвӗ Коломенскинче ЮНЕСКО пӗтӗм тӗнчери еткерӗн объекчӗсен йышне кӗреҫҫӗ. Çаплах вăл транспорт ҫыххи шутланать: хулара 6 аэропорт, 9 чугун ҫул вокзалĕ, 3 юханшыв порчĕ (Атлантика тата Ҫурҫӗрти Пӑрлӑ океансен бассейнӗсем ҫинчен ҫырмалли ҫыру пур). 1935 ҫултанпа Мускавра метрополитен ӗҫлет. Мускав — ҫӗршывӑн спорт центрӗ. 1980 ҫулта Мускавра XXII ҫуллахи Олимп вӑййисем иртнӗ, 2018 ҫулта вара футбол чемпионачӗн хуҫисенчен пӗри пулса тӑнӑ.

Мускав пуçлăхĕ — Сергей Собянин.

Анклăш чĕлхинчен Moscow вăл хăйне кура тутарпа-мăнхул карти вăхăтĕнче "Mosque" ятлă пулнă "мечете" палăртнă, тутарсен ставки пулнă унта ĕлĕк авал, унтан хула пулса каят.

Ӳкерчĕк:Moskva-Montage

Мускав 10 тăрăхран тытăнса тăрать:

• Хĕвелтухăç тăрăхĕ
• Хĕвеланăç тăрăхĕ
• Зеленоград
• Çурçĕр тăрăхĕ
• Çурçĕр-Анăç тăрăхĕ
• Çурçĕр-Тухăç тăрăхĕ
• Вар тăрăхĕ
• Кăнтăр-Анăç тăрăхĕ
• Кăнтăр-Тухăç тăрăхĕ
• Кăнтăр тăрăхĕ

1992 çулччен Мускав районсене пайланнă. Халь тăрăхсемпемпе управăсенчен тытăнса тăрать.

• М. В. Ломоносов ячĕллĕ Мускав патшалăх университечĕ
• Мускаври физикăпа техника институчĕ
• Н.Е. Бауман ячĕллĕ Мускав патшалăх техника университечĕ
• Мускаври энергетика институчĕ
• Мускаври авиаци институчĕ
• Г. В. Плеханов ячĕллĕ Раççейĕн экономика академийĕ
• Мускаври инженерли-физика институчĕ
• Раççейри патшалăхăн нефтьпе газ университечĕ
• Мускаври патшалăхăн техника университечĕ ("МАМИ")
• Мускаври патшалăхăн ту ĕçĕсен университечĕ
• Раççейри патшалăхăн технологи университечĕ "МАТИ"
• Мускаври патшалăхăн индустри университечĕ
• Мускаври патшалăхăн технологи университечĕ «Станкин»
• Г. В. Плеханов ячĕллĕ Раççейĕн экономика академийĕ
• П. И. Чайковский ячĕллĕ Мускаври патшалăх консерваторийĕ
• РФ Ертӳçĕлĕх çумĕнчи Финанс Академийĕ
• Патрис Лумумба ячĕллĕ Раççейĕн халăх туслăхĕн университечĕ
• Çар университечĕ (РФ Хӳтĕлев министерствин)
• А. М. Горький ячĕллĕ Литература институчĕ
• Мускаври патшалăхăн лингвистика университечĕ
• Мускаври ял хуçалăх академийĕ
• Мускаври патшалăхăн вăрман университечĕ
• Мускаври патшалăхăн текстиль университечĕ
• Мускаври патшалăхăн геодезипе картографи университечĕ
• Мускаври патшалăхăн пичет университечĕ

Мускав историйӗ

Хăш халăхне палăртнисем	Халăх йышĕ, çын (2010 çул)[2][3]	Процент
Вырăс	9 930 410	86,33%
Украин	154 104	1,34%
Тутар	149 043	1,30%
Эрмен	106 466	0,93%
Азербайджан	57 123	0,50%
Еврей	53 145	0,46%
Белорус	39 225	0,34%
Грузин	38 934	0,34%
...
Чăваш	14 313	0,12%
Халăхне кăтартман	668 409	5,81%

Шаблон:Мускаври аэропортсем

2000 çулхи кăрлачăн 16-мĕшĕнче йĕркеленĕ.

Адрес: 109017, Мускав, Большая Ордынка ур., 46 çурт , 1 пӳрт.

Ертӳçи: Григорьев Анатолий Иванович.

Автономи Акатуй уявне ирттерет.

• Мускаври чăваш хорĕ «Туслăх» (халĕ «Атăл»)
• ачасен ташă ушкăнĕ «Шăнкăрав»
• вырсарникун чăваш шкулĕ

Ертӳçи: Смирнова Лира Петровна

• Мускаври чăваш этеплĕх пĕрлĕхĕ(ĕçлемен каçă)

Тель-Авив, Израиль Белград, Серби Анкара, Турци Николаев, Украина Киев, Украина Бангкок, Таиланд Берлин, Германи Прага, Чехи Токио, Япони Бейрут, Ливан Подгорица, Черногори Манила, Филиппинсем

Варшава, Польша Краков, Польша Мадрид, Испани Ереван, Армени Лондон, Аслă Британи Дюссельдорф, Германи Сеул, Кăнтăр Корей Париж, Франци Каир, Икĕпат Любляна, Словени Алжир, Алжир

Алма-ата, Казахстан Астана, Казахстан Чикаго, АПШ Тегеран, Иран Гавана, Куба Афины, Греци Дубай, Пĕрлешĕннĕ Арап Эмирачĕсем Вена, Австри Никосия, Кипр Тирана, Албани

• Дмитрий Донской 1350—1389
• Пётр I 1672—1725
• Александр Cуворов 1729—1800
• Иван Крылов 1769—1844
• Александр Грибоедов 1795—1829
• Александр Пушкин 1799—1837
• Николай Гоголь 1809—1852
• Михаил Лермонтов 1814—1841
• Фёдор Достоевский 1821—1881
• Софья Ковалевская 1850—1891
• Владимир Шухов 1853—1939
• Антон Чехов 1860—1904
• Михаил Челноков 1862—1905
• Савва Морозов 1863—1935
• Василий Кандинский 1866—1944
• Андрей Туполев 1888—1972
• Борис Пастернак 1890—1960
• Михаил Булгаков 1891—1940
• Марина Цветаева 1892—1941
• Владимир Маяковский 1893—1930
• Сергей Королёв 1907—1966
• Сергей Михалков 1913—2009
• Андрей Сахаров 1921—1989
• Булат Окуджава 1924—1997
• Евгений Леонов 1926—1994
• Евгений Светланов 1928—2002
• Юрий Яковлев 1928
• Андрей Тарковский 1932—1986
• Андрей Вознесенский 1933
• Юрий Визбор 1934—1984
• Игорь Можейко (Кир Булычёв) 1934—2003
• Юрий Лужков 1936
• Сергей Аверинцев 1937—2004
• Андрей Михалков-Кончаловский 1937
• Владимир Высоцкий 1938—1980
• Никита Михалков 1945
• Андрей Макаревич 1953
• Алексей Пажитнов 1956
• Сергей Брин 1973

Ӳкерчĕк:850 лет Москве. Мар лист 1997 10 марок.jpg

• Кремль (Мускав)
• Мускав музейĕсем
• Мускав урамĕсем
• Мускавăн пурăнакан вырăнĕсем
• Мускав фонтанĕсем
• Мускав облаçĕ
• Мускав телекуравĕ
• Мускав-Сити
• Олимпийский (спорт комплексĕ)
• Хрущёвка
• Арх Москва
• ГУМ
• Останкино çӳлĕ çурт

• Владимир Гиляровский. Москва и москвичи (Wikisourceре)
• Москва в журнале Наука и жизнь
• Окликни улицы Москвы… 2008 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 6-мӗшӗнче архивланӑ. — история Москвы и русской речи, места в Москве.
• Старая Москва и Москва, которой нет — ватă мускав кварталĕсемпе урамĕсен фотографисем, кунçулĕсем, халапĕсем.
• Селиванов А. Ф., Забелин И. Е. Москва // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
• Москва : Энциклопедия / гл. ред. А. Л. Нарочницкий. — М. : Советская Энциклопедия, 1980. — 688 с., ил.
• Колодный Л. Е. Москва у нас одна. — М. : Политиздат, 1991.
• Москва : Энциклопедия / Гл. ред. С. О. Шмидт ; Сост. : М. И. Андреев, В. М. Карев. — М. : Большая Российская энциклопедия, 1997. — 976 с. : ил.
• Москва — Петербург : Pro et contra. Диалог культур в истории национального самосознания. Антология. — Северо-Западное отделение Российской академии образования, Русский христианский гуманитарный институт; (Составитель К. Г. Исупов. Отв. ред. Д. К. Бурлака). — СПб. : Изд-во РХГИ, 2000. — 711 с. ISBN 5-88812-067-7
• Самойлов Б. Л., Морозова Г. В. Красная книга города Москвы. — М.: 2001.
• Гиляровский В. А. Москва и москвичи. — М. : АСТ Астрель, 2005. — 511 с.
• Гиляровский В. А. Мои скитания / Москва газетная — М. : АСТ, 2007. — 508 с.
• Пыляев М. И. Старая Москва: Рассказы из былой жизни первопрестольной столицы; (сост., предисл. и коммент. Ю. Н. Александрова). — Москва: АСТ Хранитель, 2007. — 762 c.
• Вахитов, Р. Р. Москвичи как сословие. // Отечественные записки. — 2012. — № 3.
• Большой атлас Москвы / Московский гос. ун-т им. М. В. Ломоносова; картогр. основа — Роскартография ; науч. рук. Н. С. Касимов, В. С. Тикунов. — М.: Феория, 2013. — ISBN 978-5-91796-032-6

	Мускав Викиампарта?

• Мускав ертӳлĕхĕн сайчĕ 2011 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 25-мӗшӗнче архивланӑ.
• Мускав фотографисем
• Форум Москвы

Мускав темăсенче
Ертӳлĕх • Мэр • Герб • Ялав • Гимн • Элем • Административлă пайланăвĕ • Географи • Пурăну вырăнĕсем • Халăх • Истори • Экономика • Театрсем • Урамсем • Архитектура • Садсемпе парксем • Музейсем • Спорт • Пĕлӳлĕх • Паллă вырăнсем • Транспорт • Метро • Радио • Телевидени • Климат • Экологи • Флора • Мускав хутлăхĕ • Юханшыв «Мускав» порталĕ • «Мускав» проекчĕ

Раççей Федерацин Вăта федераци тăрăхĕ
Белгород облаçĕ  • Брянск облаçĕ  • Улатимĕр облаçĕ  • Воронеж облаçĕ  • Иваново облаçĕ  • Калуга облаçĕ  • Кострома облаçĕ  • Курск облаçĕ  • Липецк облаçĕ  • Мускав облаçĕ  • Орёл облаçĕ  • Рязань облаçĕ  • Смулен облаçĕ  • Тамбов облаçĕ  • Тĕвер облаçĕ  • Тулă облаçĕ  • Ярославль облаçĕ  • Мускав хули

п • с • т Раççейĕн федераци тытăмлăхĕ
Республикăсем	Адыгей • Алтай • Буряти • Дагестан • ДХР1 • Ингушети • Кабарда-Балкари • Калмыки • Карачай-Черкеси • Карели • Коми • Крым1 • ЛХР1 • Мари Эл • Мордови • Пушкăртстан • Саха • Çурçĕр Осети • Тутарстан • Тыва • Удмурти • Хакаси • Чăваш Ен • Чечня
Енсем	Алтай • Байкал Лешьен • Камчатка • Краснодар • Красноярск • Перĕм • Ставрополь • Тинĕсçум • Хабаровск
Облаçсем	Амур • Архангельск • Аçтăрхан • Ăренпур • Белгород • Брянск • Владимир • Волгоград • Вологда • Воронеж • Иваново • Иркутск • Запорожье1 • Калининград • Калуга • Кемĕр • Киров • Кострома • Курган • Курск • Ленинград • Липецк • Магадан • Мурманск • Мускав • Новгород • Омск • Орёл • Пенза • Псков • Ростов • Рязань • Самар • Сарăту • Сахалин • Свердловск • Çĕн Çĕпĕр • Смулен • Тамбов • Тĕвер • Томск • Тула • Тĕмен • Херсон1 • Челепи • Чĕмпĕр • Чулхула • Ярославль
Федераци шайĕнчи хуласем	Мускав • Санкт-Петербург • Севастополь1
Автономиллĕ облаç	Еврей
Автономиллĕ тăрăхсем	Ненец2 • Хантă-Манси3 • Чукотка • Ямал-Ненец3
1 Тӗнчери йышӑннӑ Украинӑн территорийӗ ҫинчи  • 2 Архангельск облаçне кӗрет  • 3 Тĕмен облаçне кӗрет

Европăри тĕп хуласем

ПНО пайташ-патшалăхĕсен тĕп хулисем: Амстердам • Андорра-ла-Велья • Анкара • Астана • Афин • Белград • Берлин • Берн • Братислава • Брӳссел • Будапешт • Бухарест • Вадуц • Валлетта • Варшава • Вена • Вильнюс • Дублин • Загреб • Киев • Кишинёв • Копенгаген • Лиссабон • Лондон • Любляна • Люксембург • Мадрид • Минск • Монако • Мускав • Никосия • Осло • Парис • Подгорица • Прага • Рейкьявик • Рига • Рим • Сан-Марино • Сараево • Скопье • Софи • Стокгольм • Таллин • Тирана • Хельсинки Урăх территорисен тĕп хулисем: Ватикан • Гибралтар • Дуглас • Епископи • Лонгйир • Мариехамн • Сент-Питер-Порт • Сент-Хелиер • Торсхавн Йышăнман тата кăштах йышăннă патшалăхсем: Приштина • Тирасполь