Aiako Harria - Wikipedia, entziklopedia askea.

Wikipedia, Entziklopedia askea

(«Aiako Harriak» orritik birbideratua)

Aiako Harria
Datu orokorrak
Mendirik altuena	Erroilbide
Garaiera	837 m
Mota	mendilerro
Geografia
Koordenatuak	43°18′59″N 1°47′57″W / 43.31649°N 1.79909°W
Honen parte da	Bortzirietako mendigunea
Mendikatea	Pirinioak
Herrialdea	Euskal Herria
Probintzia	Gipuzkoa
Babestutako-eremua	Aiako Harria parke naturala
Geologia
Material nagusia	Granito

Aiako Harria^[1] Nafarroa Garaiaren eta Gipuzkoaren arteko mendigunea da, Oiartzun, Irun eta Lesakako lurrak hartzen dituena. Erroilbide (837 metro) da gailurrik garaiena. Euskal Herriko granitozko mendi bakarra da.^[2]

Gipuzkoako aldea Aiako Harriko parke naturalaren barnean dago.^[3]

Aiako Harria Nafarroa Garaiaren eta Gipuzkoaren artean dago, Kantauri itsasotik oso gertu. Bidasoa eta Oiartzun ibaien arroak bereizten ditu.

Inguruko herrietatik garbi ikusten dira elkarren ondoan dauden harrizko hiru tontor nagusiak: Hirumugarrietari (809 m) hiru herriren mugen artean egoteak eman dio izena —Irun, Oiartzun eta Lesaka—; Txurrumurru (821 m) da erdikoa; Erroilbide, berriz, garaiena da, 832 metro baititu.^[2]

1. Erroilbide, 832 m^[4][5] 43°16′54″N 1°47′07″W / 43.2816724°N 1.7853886°W (Nafarroa Garaia eta Gipuzkoa arteko mugan)
2. Lizarretako gaina, 824 m 43°16′59″N 1°47′04″W / 43.2830495°N 1.7844861°W (Nafarroa Garaia eta Gipuzkoa arteko mugan)
3. Txurrumurru, 821 m 43°17′07″N 1°47′00″W / 43.2852716°N 1.7834435°W (Nafarroa Garaia eta Gipuzkoa arteko mugan)
4. Hirumugarrieta, 809 m 43°17′13″N 1°47′01″W / 43.2869198°N 1.7834846°W (Nafarroa Garaia eta Gipuzkoa arteko mugan)
5. Arrisoro, 762 m 43°16′47″N 1°47′13″W / 43.2797528°N 1.7869304°W (Nafarroa Garaia eta Gipuzkoa arteko mugan)
6. Muganix, 758 m 43°17′19″N 1°47′10″W / 43.2886405°N 1.7861005°W (Gipuzkoa)
7. Errekarte Harria, 652 m 43°17′13″N 1°47′15″W / 43.2868364°N 1.7875046°W (Gipuzkoa)
8. Irufagoeta, 534 m 43°17′41″N 1°46′33″W / 43.2947793°N 1.7757588°W (Gipuzkoa)
9. Erlaitz, 497 m 43°18′20″N 1°45′31″W / 43.3055633°N 1.7587369°W (Gipuzkoa)
10. Belitz, 484 m 43°18′01″N 1°48′11″W / 43.3003639°N 1.8031521°W (Gipuzkoa)
11. Pagogaña, 482 m 43°18′11″N 1°45′04″W / 43.3031665°N 1.7511415°W (Gipuzkoa)
12. Arburu, 476 m 43°18′20″N 1°47′00″W / 43.305629°N 1.7832842°W (Gipuzkoa)
13. Atseginarri, 391 m 43°18′56″N 1°45′26″W / 43.3155317°N 1.7572615°W (Gipuzkoa)
14. Egieder 330 m 43°17′58″N 1°50′01″W / 43.2995488°N 1.8334841°W (Gipuzkoa)
15. Arkaleko Arkaitzak 250 m 43°18′50″N 1°50′46″W / 43.3139666°N 1.8460539°W (Gipuzkoa)
16. San Martzial, 249 m 43°19′41″N 1°45′41″W / 43.3281662°N 1.7613849°W (Gipuzkoa)
17. Urkabe 234 m 43°18′15″N 1°51′30″W / 43.3041675°N 1.8582652°W (Gipuzkoa)
18. Galbailurra 190 m 43°18′25″N 1°51′41″W / 43.3070336°N 1.8612579°W (Gipuzkoa)
19. Trapada 186 m 43°18′42″N 1°51′50″W / 43.3117088°N 1.8638866°W (Gipuzkoa)

Euskal Herria itsasoaren azpian zegoen duela 300 milioi urte. Gaur egun ezagutzen eta hainbeste miresten ditugun paisaia berdea eta mendi tontorrak existitu ere ez ziren egiten orduan, Variskar orogenia gertatu zen arte: plaka tektonikoek talka egin zuten, eta ur azpian zeuden sedimentu geruzak tolestu egin ziren.^[2]

Sedimentu horien azpian, berriz, magmaz osatutako poltsa bat eratu zen. Mendeen poderioz, hoztuz joan zen poltsa magmatikoa, higatu egin ziren gaineko sedimentu geruzak, eta gaur egun geratzen dena granitozko mendi bat da. Euskal Herriko granitozko mendi bakarra.^[2]

Aiako Harriko parke naturala 1995ean sortu zuen Eusko Jaurlaritzak.^[6] Aiako Harria da, noski, parkeko punturik garrantzitsuena, baina ez da bakarra. Gipuzkoako bost herritako lurrak hartzen ditu (Irun, Errenteria, Oiartzun, Donostia eta Hernani), 6.913 hektareako eremu zabalean.^[2]

Aiako Harriaz gain, beste tontor hauek ere parke naturalaren barruan daude: Zaria (635m), Bunanagirre (781 m), Bianditz (797 m), Errenga (786 m), Irufagoeta (534 m), Erlaitz (498 m), Pagogaña (480 m), Urdaburu (599 m) eta Aldura (537 m).

Aiako Harriko parke naturaleko sarreretako batean dago Arditurri meatzegunea. Erabateko meatze paisaia eskaintzen du, oraindik ikusgai baitira aire zabaleko harrobiak, probetxuzko mearik ez zuten harri hondakinen zabortegiak, ustiapen garaiko eraikinak, eta garai batean minerala Pasaiako portura eramateko erabiltzen zen trenbide zaharraren bidea (gaur egun bidegorri bilakatua).^[7]

Interpretazio zentroa meategiko laborategia izan zen eraikinean dago, eta meazuloan barrena bisitaldi gidatua egiteko aukera ematen du.^[7][8]

• Aiako Harria, euskal-herria.org
• Aiako Harria Natura Parkea, gipuzkoa.eus