Martxoaren 22 - Wikipedia, entziklopedia askea.

Wikipedia, Entziklopedia askea

Martxoaren 22a gregoriotar egutegiaren urteko laurogeita batgarren eguna da, 82.a bisurteetan. 284 egun falta dira urtea amaitzeko.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

• 1960 – Jose Antonio Agirre lehendakaria hil zen; nazionalismo munduan benetako lurrikara sortu zuen gertaerak.
• 1984 – Pasaiako segada: Espainiako Polizia Nazionalak Komando Autonomo Antikapitalisten 4 kide (Dionisio Aizpurua, Rafael Delas, Pedro Mari Isart eta Jose Mari Izura) hil zituen Pasaiako badian.
• 2006 – ETAk su-eten iraunkorra abiatzeko asmoa azaldu zuen.

• 238 – Afrika probintziako gobernariak bere burua enperadore izendatu zuen, Gordiano I.aren izenpean.
• 1841 – Fabriketan eta tailerretan lan egiteko langileak gutxienez 8 urte izan behar zirela finkatu zuen legez Frantziak.
• 1873 – Puerto Ricon, esklabotza deuseztatzeko legeari zigorra ezarri zioten.
• 1945 – Arabiar Liga sortu zen.
• 2010 – Ezkerrak Sarkozy garaitu zuen Frantziako eskualde hauteskundeetan.
• 2014 – Atzeraldi Handiaren ondorioz Espainiako gobernuak burututako politika ekonomiko eta murrizketa sozialen aurka egin ziren Duintasunaren aldeko Martxak bukatu ziren Madrilen.
• 2016 – Bruselako atentatuak: Estatu Islamikoaren atentatuak Bruselako aireportuan eta Bruselako metroan bi lehekertek 35 hildako eta 340 zauritu eragin zituen.
• 2017 – Westminsterreko atentatua: Londres hirian ibilgailu batez, labankadaz eta tiroz egindako atentatuan 4 pertsona hil eta 29 zauritu ziren.

• 2007 – 15. Korrikari hasiera eman zitzaion Karrantzan, apirilaren 1ean Iruñean amaitu zelarik. Madril, Bartzelona, Mar del Plata (Argentina) eta Pekingo euskaldunek ere Korrikak antolatu zituzten.

• 1953 – I Confess ("Aitortzen Dut") filma estreinatu zen, Alfred Hitchcockek zuzendu eta Montgomery Clift, Anne Baxter, Karl Malden, Brian Aherne eta O. E. Hasse aktoreek antzeztu zuten.
• 1972 – Fist of Fury ("Haserrearen Ukabila") arte martzial filma estreinatu zen, Lo Weik zuzendu eta Bruce Lee eta Nora Miao aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2002 – Ali G Indahouse ("Ali G Etxen") filma estreinatu zen, Mark Mylodek zuzendu eta Sacha Baron Cohen, Michael Gambon, Charles Dance, Kellie Bright eta Martin Freeman aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2007 – Die Fälscher ("Iruzurgileak") filma estreinatu zen, Stefan Ruzowitzkyk zuzendu eta Karl Markovics, August Diehl eta Devid Striesow aktoreek antzeztu zutelarik.

• 1895 – Auguste eta Louis Lumiere anaiek filma aurkeztu zuten lehendabizikoz.

• 1763 – Joaquín María Barroeta, gipuzkoar politikaria (h. 1837).
• 1817 – Ramón Ortiz de Zárate, euskal idazlea (h. 1883).
• 1847 – Vicenta María López Vicuña, nafar lekaimea (h. 1890).
• 1892 – Joaquín Zuazagoitia, bizkaitar kazetari eta politikaria eta Bilboko alkatea, Madrilen (h. 1971).
• 1904 – Bienvenido Zilbeti Urkia, 109 urte eta 22 egun bizi izandako nafarra (h. 2013).
• 1907 – Pablo Elgezabal, Kirru, guraso euskaldundun kubatar pilotaria (h. 2003).
• 1920 – Luis Villasante, gernikar apaiz frantziskotarra, euskal hizkuntzalaria eta euskaltzaina (h. 2000).
• 1937 – Antonio Bilbao Monasterio, bizkaitar euskalari eta euskal idazlea.
• 1941 – Paulo Iztueta, euskal idazle emankorra eta filologoa.
• 1947 – Juan Mari Beltran, gipuzkoar musikari eta musikologoa.
• 1950 – Jon Enbeita, bizkaitar bertsolaria, euskal idazlea eta euskal abeslaria.
• 1956 – Gabi de la Maza, euskal kantugintzako Karaoketekaren ekoizlea.
• 1958 – Alazne Rivero, bizkaitar marrazkilari eta komikigilea (h. 2002).
• 1960 – Julian Gorospe, bizkaitar txirrindulari ohia.
• 1961 – Jabier Kaltzakorta, euskal idazlea, euskal herri-literaturako aditua eta Deustuko Unibertsitateko irakaslea.
• 1968 – Domingo Ramírez, euskal matematikaria eta EHU-UPVko irakaslea.
• 1969 – Alber Vázquez, gaztelaniazko gipuzkoar nobelagilea, poeta, blogaria, kazetaria eta editorea.
• 1971 – Jesús Dulce, bizkaitar futbolari ohia.
• 1974 –
  • Isabel González, leondar-bizkaitar kazetaria, liburuzaina, elikadura burujabetzarako aktibista, feminista eta politikaria, Leónen.
  • Javi González, bizkaitar futbolari ohia.
• 1975 – Maider López Sáenz, gipuzkoar artista eta sortzailea.
• 1976 – Iker Garai, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1982 – Hasier Larretxea, nafar idazle eta poeta.
• 1990 – Javier Eraso, bizkaitar futbolaria.

• 875 – Gilen I.a Akitaniakoa, Auverniako konde (886–918) eta Akitaniako dukea (h. 918).
• 1394 – Ulugh Beg, timuridoen dinastiako gobernaria, baita astronomo eta matematikaria (h. 1449).
• 1459 – Maximiliano I.a, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadorea (h. 1519).
• 1554 – Catherine de Parthenay, frantziar noble eta matematikaria, bere garaiko matematikaririk nabarmenenetakoa (h. 1631).
• 1599 – Antoon van Dyck, flandriar margolari eta grabatzaile barrokoa (h. 1641).
• 1609 – Joan II.a Kasimiro Poloniakoa, Polonia-Lituaniako Mankomunitateko erregea (h. 1672).
• 1728 – Anton Raphael Mengs, alemaniar margolaria, neoklasiko pinturaren aitzindaria (h. 1779).
• 1785 – Adam Sedgwick, britainiar geologoa, geologia modernoaren sortzaileetako bat (h. 1873).
• 1788 – Pierre Joseph Pelletier, frantziar farmazialari eta kimikaria (h. 1842).
• 1797 – Gilen I.a Alemaniakoa, Prusiako erregea eta Alemaniako enperadorea (h. 1888).
• 1799 – Friedrich Wilhelm Argelander, alemaniar astronomoa (h. 1875).
• 1816 – John Frederick Kensett, estatubatuar Hudson Ibaiaren Eskolako paisaien-margolaria (h. 1872).
• 1822 – Isaäc Dignus Fransen van de Putte, Herbehereetako lehen ministroak (h. 1902).
• 1833 – Manuel Ruiz Zorrilla, espainiar politikaria (h. 1895).
• 1842 – Mykola Lysenko, ukrainar musikagile, piano-jotzaile, orkestra-zuzendari eta etnomusikologoa (h. 1912).
• 1855 – Karl Madsen, daniar margolaria (h. 1938).
• 1856 – Hilana Taarka, seto jatorriko estoniar folk abeslaria (h. 1933).
• 1857 – Paul Doumer, Frantziako Hirugarren Errepublikako presidentea (h. 1932).
• 1868 – Robert Andrews Millikan, estatubatuar fisikaria, 1923ko Fisikako Nobel Saria (h. 1953).
• 1869 – Emilio Aguinaldo, Filipinetako askatasunaren heroia (h. 1964).
• 1873 – Julieta Lanteri, italo-argentinar medikua, politikaria eta feminista (h. 1932).
• 1887 – Chico Marx, estatubatuar umorista eta aktorea (h. 1961).
• 1891 –
  • Pere Bosch, kataluniar arkeologo, etnologo eta historialaria, euskaldunei buruzko lan ugari egina (h. 1974).
  • Roland-Manuel, frantziar musikagilea eta musikografoa (h. 1966).
  • Boris Romanov, errusiar dantzaria eta koreografoa (h. 1957).
• 1896 – Joseph Schildkraut, austriar-estatubatuar aktorea (h. 1964).
• 1905 – Grigori Kozintsev, ukrainar-sobietar zinemagilea (h. 1973).
• 1908 – Louis L'Amour, estatubatuar idazlea (h. 1988).
• 1909 –
  • Nathan Rosen, estatubatuar-Israeldar fisikaria (h. 1995).
  • Gabrielle Roy, kanadar idazlea (h. 1983).
• 1912 – Karl Malden, estatubatuar aktorea (h. 2009).
• 1913 – Sabiha Gökçen, turkiar militar eta hegazkinlaria, munduko lehenengo emakume borroka-hegazkinlaria (h. 2001).
• 1918 – Edward Van Dijck, belgikar txirrindularia (h. 1977).
• 1919 – Isidora Aguirre, txiletar idazlea (h. 2011).
• 1920 –
  • Josip Manolić, Kroaziako lehen ministroa (h. 2024).
  • Katsuko Saruhashi, japoniar geokimikaria (h. 2007).
• 1921 –
  • Lilli Hornig, Manhattan proiektuan lan egin zuen txekiar-estatubatuar zientzialaria eta aktibista feminista (h. 2017).
  • Nino Manfredi, italiar aktorea (h. 2004).
• 1923 – Marcel Marceau, frantziar mimoa, egungo mimoaren eta pantomimaren berritzaile eta bultzatzaile nagusia (h. 2007).
• 1924 – Marzieh, iraniar abeslaria (h. 2010)
• 1927 – Antonio Isasi-Isasmendi, espainiar zinema zuzendaria, gidoilaria eta zinema ekoizlea (h. 2017).
• 1929 – Yayoi Kusama, japoniar artista garaikidea.
• 1930 –
  • Nora Cortiñas, gizarte psikologoa eta Argentinako giza eskubideen defentsaren aldeko militantea, Maiatzaren Plazako Amen sortzaileetako bat (h. 2024).
  • Stephen Sondheim, estatubatuar musikagilea, XX. mendeko musikalaren egile garrantzitsuenetako bat (h. 2021).
• 1931 –
  • Burton Richter, estatubatuar fisikaria, 1976ko Fisikako Nobel Saria (h. 2018).
  • Carlos Ferrer Salat, espainiar enpresaburu eta kirolaria (h. 1998).
  • William Shatner, kanadar aktorea.
• 1933 –
  • Abolhassan Banisadr, Irango lehenbiziko presidentea (h. 2021).
  • Michel Hidalgo, frantziar futbolari eta entrenatzailea (h. 2020).
• 1934 – Marian Grześczak, poloniar poeta, idazle eta kritiko literarioa (h. 2010).
• 1935 – M. Emmet Walsh, estatubatuar aktorea (h. 2024).
• 1937 – Angelo Badalamenti, estatubatuar abestien eta soinu-banden musikagilea (h. 2022).
• 1940 – Haing S. Ngor, kanbodiar-estatubatuar medikua eta aktorea (h. 1996).
• 1941 – Bruno Ganz, suitzar antzezlea (h. 2019).
• 1942 –
  • Antonio Basagoiti García-Tuñón, euskal jatorriko espainiar enpresari eta bankaria.
  • Dick Pound, kanadar igerilari ohi eta abokatua, dopinaren aurkako borrokaren bultzatzaile nagusietako bat izateagatik ezaguna.
• 1947 – Érik Orsenna, frantziar idazlea.
• 1948 – Andrew Lloyd Webber, britainiar musikagilea.
• 1949 –
  • Fanny Ardant, frantziar aktorea.
  • John Benjamin Toshack, galestar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1950 – Goran Bregović, bosniar musikaria.
• 1951 – Sigrid Nunez, estatubatuar idazlea.
• 1955 –
  • Lena Olin, suediar aktorea.
  • Valdis Zatlers, Letoniako 7. presidentea.
• 1959 – Matthew Modine, estatubatuar aktorea.
• 1963 – Martín Vizcarra, Peruko presidentea.
• 1964 – Rittma Urquía Sebastián, perutar irakaslea, itzultzailea eta yine hizkuntzaren aldeko ekintzailea.
• 1965 –
  • Rick Harrison, estatubatuar negoziogizona eta telerrealitate saioetako pertsonaia.
  • Nathalie de Vries, herberear arkitektoa, irakaslea eta hirigilea.
• 1967 – Mario Cipollini, italiar txirrindulari ohia, esprinter gisa nabarmendua.
• 1968 – Kazuya Maekawa, japoniar futbolari ohia.
• 1969 – Meghan Chavalier, estatubatuar emakumezko aktore pornografiko ohi, abeslari eta idazle transexuala.
• 1970 – Leontien van Moorsel, herbeheretar txirrindulari ohia.
• 1974 – Geo Meneses, mexikar folk eta pop abeslaria.
• 1975 –
  • Laure Calamy, frantziar aktorea.
  • Anne Dudek, estatubatuar aktorea.
• 1976 – Reese Witherspoon, estatubatuar aktorea.
• 1977 – Owusu Benson, ghanar futbolari ohia.
• 1979 – Zeltia Montes Muñoz, espainiar musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua.
• 1980 – Begoña Fernández, galiziar eskubaloi jokalaria.
• 1982 – Constance Wu, estatubatuar aktorea.
• 1985 –
  • Amália Barros, brasildar kazetari eta politikaria (h. 2024).
  • Jakob Fuglsang, danimarkar txirrindularia.
• 1987 –
  • Alice David, frantziar aktorea.
  • Jairo Mora, costarricar ekintzaile ekologista (h. 2013).
• 1993 – Leila Ouahabi, kataluniar futbolaria.
• 1994 – Aliaksandra Sasnovih, bielorrusiar tenislaria.
• 1996 – Ludvig Håkanson, suediar saskibaloi jokalaria.
• 1999 –
  • Juana Camilión, espainiar saskibaloi jokalaria.
  • Sara Martín, espainiar txirrindularia.

• 1918 – Aureliano Valle, bizkaitar musikagilea, abesbatzen zuzendaria eta organista (j. 1846).
• 1931 - Mario Arana, bizkaitar futbolaria eta Bilboko alkatea, Madrilen (j. 1884).
• 1936 – Gurutz Saratsola, Lotsati , euskal idazlea (j. 1915).
• 1960 – Jose Antonio Agirre, Eusko Jaurlaritzako lehenengo lehendakaria, Parisen (j. 1904).
• 1964 – Esteban Ezkurra, Nafarroako erreketeen komandantea eta politikaria (j. 1888).
• 1970 – Vicente Moriones, nafar anarkista (j. 1913).
• 1974 – Salome Campos Beotegi, bizkaitar enpresaburua. (j. 1893)
• 1987 – Leocadio Muro, nafar margolari, dekoradore eta kartelgilea (j. 1897).
• 1996 – Antonio María Oriol, bizkaitar finantzari eta politikaria, Madrilen (j. 1913).
• 2009 – Rafael Bartolozzi, nafar eskultore eta margolaria, Tarragonan (j. 1943).
• 2011 – Txutxi Aranguren, bizkaitar futbol jokalari eta entrenatzaile ohia (j. 1944).
• 2014 – Leoni Etxebarren, nafar bertso-jartzailea (j. 1924).
• 2018 – Unai Perez de Arenaza, gipuzkoar mendizalea eta mendi gidaria.
• 2020 –
  • Luzia Goñi, nafar bertsolaria (j. 1928).
  • José María Loizaga Viguri, bizkaitar enpresaburua, Ciudad Realen (j. 1936).

• 880 – Karloman Bavariakoa, Ekialdeko Frantziako erregea.
• 1471 – Jurgi Poděbradykoa, Bohemiako erregea (j. 1420).
• 1687 – Jean-Baptiste Lully, italiar musikagilea (j. 1632).
• 1767 – Johann Peter Süssmilch, alemaniar apaiza (j. 1707).
• 1832 – Johann Wolfgang von Goethe, alemaniar idazlea (j. 1749).
• 1841 – Tokugawa Ienari, Tokugawa shogunerriko hamaikagarren shoguna (j. 1773).
• 1852 – Auguste de Marmont, frantziar mariskala (j. 1774).
• 1881 – Maria Adelaide Fernandes Prata, portugaldar idazle eta poeta (j. 1822).
• 1896 – Thomas Hughes, ingeles legegizon, epaile, politikari eta egilea (j. 1822).
• 1922 – Louis Antoine Ranvier, frantziar histologoa (j. 1835).
• 1924 –
  • Louis Delluc, frantziar idazlea eta zinemagilea (j. 1890).
  • Robert Nivelle, frantziar artilleria ofiziala, Boxerren matxinadan eta Lehen Mundu Gerran parte hartu zuena (j. 1856).
• 1942 – María Collazo, uruguaiar hezitzaile eta kazetaria, feminista, sindikalista eta anarkista (j. 1884).
• 1945 – Branca de Gonta Colaço, portugaldar idazle eta errezitatzailea (j. 1880).
• 1946 – Clemens August Graf von Galen, alemaniar kardinala (j. 1878).
• 1950 – Emmanuel Mounier, frantziar filosofo, teologo, irakasle eta saiakeragilea, pertsonalismoaren inspiratzailea (j. 1905).
• 1962 – Fidel Dávila, espainiar militarra (j. 1878).
• 1994 – Walter Lantz, estatubatuar animatzaile, zuzendari eta ekoizlea (j. 1899).
• 1995 – Robert Beauchamp, estatubatuar margolaria (j. 1923).
• 1998 – Shoichi Nishimura, japoniar futbolaria (j. 1911).
• 2001 –
  • Sabiha Gökçen, turkiar militar eta hegazkinlaria, munduko lehenengo emakume borroka-hegazkinlaria (j. 1913).
  • William Hanna, estatubatuar animatzaile, zuzendari eta ekoizlea (j. 1910).
• 2003 – Terry Lloyd, britainiar kazetaria (j.1952).
• 2004 –
  • Janet Akyüz Mattei, turkiar-estatubatuar astronomoa (j. 1943).
  • Ahmed Yassin, Hamaseko sortzaileetako bat.
• 2005 – Kenzo Tange, japoniar arkitekto eta hirigilea (j. 1913).
• 2008 – Cachao, kubatar musikari eta musikagilea (j. 1918).
• 2010 –
  • James W. Black, eskoziar sendagile eta farmakologoa, 1988ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1924).
  • Valentina Tolkunova, errusiar-sobietar abeslaria (j. 1946).
  • Mifta al-Usta Umar, Libiako estatuburua (j. 1935).
• 2013 – Bebo Valdés, kubatar musikari eta piano-jotzailea (j. 1918).
• 2017 – Tomás Milián, kubatar jatorriko estatubatuar aktorea (j. 1933).
• 2018 – René Houseman, argentinar futbolaria (j. 1953).
• 2019 – Scott Walker, britainiar kantautorea (j. 1943).
• 2020 –
  • Alberto Arbasino, italiar legegizona eta idazlea (j. 1930).
  • Germà Colón, valentziar filologo eta lexikologoa (j. 1928).
  • Julie Felix, estatubatuar-ingeles folk abeslaria (j. 1938).
  • Benito Joanet, kataluniar futbol-atezaina eta entrenatzailea (j. 1935).
  • Carmen de Mairena, kataluniar emakumezko abeslari eta artista transexuala (j. 1933).
• 2023 – Vera T. Sós, hungariar matematikaria, zenbakien teorian eta konbinatorian espezializatua (j. 1930).

• Uraren Nazioarteko Eguna.
• Sehaska egutegiko izendegia: Dogartzi/Dogartze eta Mikelats.

Urteko hilak
Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua

Martxoaren 21 | Urteko egutegi | Martxoaren 23