fr.wikipedia.org

Champ équiprojectif — Wikipédia

  • ️Fri Oct 01 2010

Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.

Dans un espace affine euclidien {\displaystyle E}, un champ de vecteurs {\displaystyle ({\overrightarrow {V_{P}}})_{P\in E}} est équiprojectif[1] si :

{\displaystyle \forall P\in E,\forall Q\in E,({\overrightarrow {V_{P}}}|{\overrightarrow {PQ}})=({\overrightarrow {V_{Q}}}|{\overrightarrow {PQ}})}

{\displaystyle (\cdot |\cdot )} désigne le produit scalaire.

Il existe alors un endomorphisme antisymétrique {\displaystyle u} tel que :

{\displaystyle \forall P\in E,\forall Q\in E,{\overrightarrow {V_{Q}}}={\overrightarrow {V_{P}}}+u({\overrightarrow {PQ)}}}.

Cette notion est utilisée en physique, voir Équiprojectivité en physique.

Soit {\displaystyle O} un point arbitraire de {\displaystyle E}. Pour tout vecteur {\displaystyle {\overrightarrow {x}}}, il existe un unique point {\displaystyle P} tel que {\displaystyle {\overrightarrow {x}}={\overrightarrow {OP}}} et on définit {\displaystyle u} par {\displaystyle u({\overrightarrow {x}})={\overrightarrow {V_{P}}}-{\overrightarrow {V_{O}}}}.

Montrons que, pour tous vecteurs {\displaystyle {\overrightarrow {x}}={\overrightarrow {OP}}} et {\displaystyle {\overrightarrow {y}}={\overrightarrow {OQ}}}, on a :

{\displaystyle (u({\overrightarrow {x}})|{\overrightarrow {y}})=-({\overrightarrow {x}}|u({\overrightarrow {y}}))}

ce qui prouve l'antisymétrie de {\displaystyle u}[2].

On a en effet :

{\displaystyle (u({\overrightarrow {x}})|{\overrightarrow {y}})=({\overrightarrow {V_{P}}}-{\overrightarrow {V_{O}}}|{\overrightarrow {OQ}})=({\overrightarrow {V_{P}}}|{\overrightarrow {OQ}})-({\overrightarrow {V_{O}}}|{\overrightarrow {OQ}})}
{\displaystyle =({\overrightarrow {V_{P}}}|{\overrightarrow {OQ}})-({\overrightarrow {V_{Q}}}|{\overrightarrow {OQ}})} en utilisant l'équiprojectivité du champ {\displaystyle V}
{\displaystyle =({\overrightarrow {V_{P}}}|{\overrightarrow {OP}}+{\overrightarrow {PQ}})-({\overrightarrow {V_{Q}}}|{\overrightarrow {OQ}})}
{\displaystyle =({\overrightarrow {V_{P}}}|{\overrightarrow {OP}})+({\overrightarrow {V_{P}}}|{\overrightarrow {PQ}})-({\overrightarrow {V_{Q}}}|{\overrightarrow {OQ}})}
{\displaystyle =({\overrightarrow {V_{P}}}|{\overrightarrow {OP}})+({\overrightarrow {V_{Q}}}|{\overrightarrow {PQ}})-({\overrightarrow {V_{Q}}}|{\overrightarrow {OQ}})} en utilisant de nouveau l'équiprojectivité.

Si on échange les rôles de {\displaystyle {\overrightarrow {x}}} et {\displaystyle {\overrightarrow {y}}}, on obtiendra :

{\displaystyle ({\overrightarrow {x}}|u({\overrightarrow {y}}))=(u({\overrightarrow {y}})|{\overrightarrow {x}})=({\overrightarrow {V_{Q}}}|{\overrightarrow {OQ}})+({\overrightarrow {V_{P}}}|{\overrightarrow {QP}})-({\overrightarrow {V_{P}}}|{\overrightarrow {OP}})}

On obtient bien :

{\displaystyle (u({\overrightarrow {x}})|{\overrightarrow {y}})=-({\overrightarrow {x}}|u({\overrightarrow {y}}))}

On déduit de l'antisymétrie que {\displaystyle u} est linéaire. En effet, pour tout {\displaystyle {\overrightarrow {x}}}, {\displaystyle {\overrightarrow {y}}}, {\displaystyle \lambda }, on a :

{\displaystyle \left(u\left(\lambda {\overrightarrow {x}}\right)|{\overrightarrow {y}}\right)=-(\lambda {\overrightarrow {x}}|u({\overrightarrow {y}}))=-\lambda ({\overrightarrow {x}}|u({\overrightarrow {y}}))=\lambda (u({\overrightarrow {x}})|{\overrightarrow {y}})=(\lambda u({\overrightarrow {x}})|{\overrightarrow {y}})}

Cette égalité étant vraie pour tout {\displaystyle {\overrightarrow {y}}}, on en déduit que :

{\displaystyle u\left(\lambda {\overrightarrow {x}}\right)=\lambda u\left({\overrightarrow {x}}\right)}

On procède de même pour montrer que :

{\displaystyle u({\overrightarrow {x}}+{\overrightarrow {x'}})=u({\overrightarrow {x}})+u({\overrightarrow {x'}})}

Dans une base orthonormée directe, {\displaystyle u}, étant un endomorphisme antisymétrique, possède une matrice antisymétrique[1]

{\displaystyle {\begin{pmatrix}0&-c&b\\c&0&-a\\-b&a&0\\\end{pmatrix}}}

Si on nomme {\displaystyle {\overrightarrow {\Omega }}} le vecteur de composantes {\displaystyle {\begin{pmatrix}a\\b\\c\end{pmatrix}}}, alors la matrice précédente est celle de l'application {\displaystyle {\overrightarrow {x}}\mapsto {\overrightarrow {\Omega }}\wedge {\overrightarrow {x}}}.

On a donc {\displaystyle \forall {\overrightarrow {x}},u({\overrightarrow {x}})={\overrightarrow {\Omega }}\wedge {\overrightarrow {x}}} et donc

{\displaystyle {\overrightarrow {V_{Q}}}={\overrightarrow {V_{P}}}+{\overrightarrow {\Omega }}\wedge {\overrightarrow {PQ}}}

{\displaystyle ({\overrightarrow {V_{P}}})_{P\in E}} est le champ des moments d'un torseur de résultante {\displaystyle {\overrightarrow {\Omega }}}.

L'exemple typique de champ équiprojectif en dimension 3 est le champ des vitesses d'un solide en mouvement. En effet, si {\displaystyle P} et {\displaystyle Q} sont deux points du solide, et si on note {\displaystyle d} la distance entre {\displaystyle P} et {\displaystyle Q}, on a :

{\displaystyle \|{\overrightarrow {PQ}}\|^{2}=d^{2}=\left({\overrightarrow {PQ}}|{\overrightarrow {PQ}}\right)}

et en dérivant par rapport au temps :

{\displaystyle \left({\overrightarrow {V_{Q}}}-{\overrightarrow {V_{P}}}|{\overrightarrow {PQ}}\right)=0}

{\displaystyle {\overrightarrow {V}}} désigne la vitesse en un point.

Le champ des vitesses est donc un torseur. Le vecteur {\displaystyle {\overrightarrow {\Omega }}} s'appelle vecteur instantané de rotation.

  1. a et b « Champ de vecteurs - Champ de vecteurs équiprojectif », sur jdotec.net (consulté le 1er octobre 2010)
  2. « Cinématique du solide » [PDF], sur melusine.eu.org (consulté le 1er octobre 2010)
  • E. Ramis, C. Deschamps et J. Odoux, Algèbre et applications à la géométrie, Paris/New York/Barcelone/1987, Masson, coll. « Cours de mathématiques spéciales » (no 2), 1987, 297 p. (ISBN 2-225-63404-1), chap. 8 (« Les torseurs »), p. 276-294