Ադրենալին - Վիքիպեդիա
- ️Thu Sep 18 2014
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ադրենալին (այլ կիրառումներ)
Ադրենալին | |
|---|---|
 | |
| Նույնացուցիչներ | |
| CAS համար | 51-43-4 |
| PubChem CID | 139148732 5816, 139148732 |
| DrugBank | DB00668 |
| CompTox Dashboard (EPA) | |
| ECHA InfoCard | 100.000.090  |
Ադրենալին (էպինեֆրին, β,3,4-տրիհիդրօքսի-N-մեթիլֆենիլալանին), հորմոն, նեյրոմիջնորդանյութ և դեղամիջոց[1][2]։ Հիմնականում արտադրվում է մակերիկամների միջուկային գոտու քրոմաֆինային բջիջների կողմից և դոֆամինի ու նորադրենալինի հետ միասին համարվում է սիմպաթոադրենալային համակարգի հորմոն, որոնք, արտադրվելով սիմպատիկ նյարդային վերջույթներում, ծառայում են որպես նյարդային ազդակի փոխանցման միջնորդանյութեր[3]։ Բացի մակերիկամների միջուկից, ադրենալինն առաջանում է նաև օրգանիզմի այլ հատվածներում առկա քրոմաֆինային բջիջներում։
Մակերիկամների միջուկային մասում արտադրվող հիմնական կատեխոլամինը ադրենալինն է (շուրջ 80 %-ը), իսկ արտամիջուկային բջիջներում՝ նորադրենալինը։ Արտասահմանյան գրականությունում ադրենալինն ու նորադրենալինն ավելի հաճախ անվանվում են համապատասխանաբար՝ էպինեֆրին և նորէպինեֆրին։ Ադրենալինը միաժամանակ հորմոն է և միջնորդանյութ։ Սակայն այն հիմնականում հանդես է գալիս որպես հորմոն[4]։
Ադրենալինը սիմպաթոադրենալային մյուս հորմոնների հետ մասնակցում է օրգանիզմի ուժերի մոբիլիզացմանը կրիտիկական իրավիճակներում, սթրեսի կամ «խփիր կամ փախիր» բնույթի ռեակցիաների ժամանակ[5][6]։
Սինթեզվում է թիրոզին ամինաթթվից։ Կոչվում է կատեխոլամին, քանի որ կառուցվածքում պարունակում է կատեխոլի (պիրոկատեխինի) միջուկ։ Կատեխոլամինների սինթեզն ընթանում է հետևյալ փուլերով՝ թիրոզին - դիօքսիֆենիլալանին (ԴՕՖԱ) - դոֆամին - նորադրենալին - ադրենալին։ Մակերիկամների միջուկում և սիմպաթիկ նյարդային վերջույթներում արտադրվող ադրենալինն ու նորադրենալինը վատ են թափանցում արյուն-ուղեղային պատնեշով։ Սակայն հսկայական քանակով կատեխոլամիններ արտադրվում են նաև ուղեղում, որոնք համակարգային արյան հուն չեն անցնում վերը նշված պատճառով[7]։
Արյան մեջ անցած ադրենալինի կիսատրոհման պարբերությունը 2 րոպե է։ Այն քայքայվում է մոնոամինոօքսիդազով և կատեխոլ-Օ-մեթիլտրանսֆերազով, իսկ քայքայման արգասիքները հեռացվում են մեզով։
Մակերիկամների արտամզվածքը առաջին անգամ ստացել է լեհ ֆիզիոլոգ Նապոլեոն Ցիբուլսկին 1985 թվականին։ Այդ արտամզվածքը, բացի ադրենալինից, պարունակում էր նաև այլ կատեխոլամիններ[8]։ Ճապոնացի քիմիկոս Ջոկիցի Թակամինեն և իր ասիստենտ Կեյզո Ուենկան իրարից անկախ հայտնաբերեցին ադրենալինը 1900 թվականին[9][10]։ 1901 թվականին Թակամինեն ոչխարների և ցլերի մակերիկամներից հաջողությամբ անջատեց հորմոնը։ Ադրենալինը առաջին անգամ 1904 թվականին սինթեզվել է Ֆրեդրիխ Շտոլցի և Հենրի Դրիսդալե Դակինի լաբորատորիաներում՝ անկախ իրարից[11]։
Ադրենալինի ազդեցությունն իրագործվում է α- և β-ադրենընկալիչների միջոցով ու շատ դեպքերում համընկնում է սիմպաթիկ նյարդաթելերի դրդման ազդեցությունների հետ[12]։
Ադրենալինը նեղացնում է ներքին օրգանների և մաշկի արյունատար անոթները, իսկ սրտի և գլխուղեղի անոթներն՝ ընդհակառակը, լայնացնում է։ Ադրենալինը մեծացնում է սրտի կծկման հաճախությունը և բարձրացնում է սրտամկանում հաղորդականության արագությունը։ Ադրենալինը կարող է նաև անմիջականորեն ազդել թափառող նյարդի կենտրոնի վրա և դրդել այն։
Հարթ մկանների վրա ադրենալինը թողնում է տարբեր ազդեցություն։ β2-ադրենընկալիչների խթանման միջոցով ադրենալինը թուլացնում է բրոնխների և միզապարկի մկանները, ընկճում ստամոքսա-աղիքային ուղու հարթ մկանների կծկումները, իսկ α1-ադրենընկալիչների դրդման միջոցով բերում է բբի ճառագայթաձև մկանների կծկման և հետևաբար բերում է բբի լայնացման։
Ադրենալինն ազդում է նյութափոխանակային գրեթե բոլոր գործընթացների վրա։ Այն ուժեղացնում է գլյուկոնեոգենեզը և գլիկոգենի քայքայումը, արգելակում գլիկոգենի սինթեզը, բարձրացնում գլյուկոզի քանակն արյան մեջ[13]։ Ադրենալինն ուժեղացնում է ճարպերի տրոհումը և արգելակում դրանց սինթեզը։ Այս ազդեցությունը պայմանավորված է ճարպային հյուսվածքի β3-ադրենընալիչներով։
Ադրենալինը բարձրացնում է մկանների աշխատունակությունը, քանի որ չափավոր քանակներով սրտային և կմախքային մկանների վրա թողնում է սնուցող ազդեցություն։ Չափավոր քանակներով ադրենալինի տևական ազդեցության դեպքում կմախքային մկաններն ու սրտամկանը չափերով մեծանում են։ Սա համարվում է տևական սթրեսի և ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության նկատմամբ օրգանիզմի հարմարվողական մեխանիզմներից մեկը։ Ադրենալինի բարձր չափաքանակների տևական ազդեցությունն առաջացնում է սպիտակուցների տրոհում և մկանային զանգվածի նվազում, որով էլ բացատրվում է դիսթրեսի դեպքում նկատվող օրգանիզմի հյուծումը։
Ադրենալինը բարձրացնում է կենտրոնական նյարդային համակարգի տարբեր ընկալիչների դրդունակությունը, առաջացնում է անհանգստություն և լարվածություն, հոգեկան ընդունակությունների ակտիվացում և կենտրոնացում, խթանում է կորտիկոլիբերինի սինթեզը և ակտիվացնում ենթատեսաթումբ-մակուղեղ-մակերիկամներ համակարգը, որի արդյունքում արյան մեջ ավելացած կորտիզոլն ուժեղացնում է ադրենալինի ազդեցությունը հյուսվածքների վրա և բարձրացնում օրգանիզմի դիմադրողականությունը սթրեսի նկատմամբ։
Ադրենալինը ունի նկատելի հակաալերգիկ և հակաբորբոքային ազդեցություն, քանի որ արգելակում է հիստամինի, սերոտոնինի, կինինների արտադրությունը, ինչպես նաև թուլացնում հյուսվածքների զգայունությունն այդ նյութերի նկատմամբ։ Ադրենալինը արյան մեջ բարձրացնում է թրոմբոցիտների քանակն ու ակտիվությունը և արագացնում արյան մակարդումը, որին նպաստում է նաև արյունատար անոթների նեղացումը։
Ադրենալինի ազդեցությամբ տարբերում են արյան ճնշման փոփոխման չորս փուլ.
- Սրտային՝ պայմանավորված է β1-ադրենաընկալիչների դրդմամբ, որի ժամանակ սրտային արտամղման մեծացման պատճառով բարձրանում է արյան սիստոլիկ ճնշումը։
- Վագուսային՝ պայմանավորված է աորտայի աղեղի և քնային զարկերակի ճնշումընկալիչների դրդմամբ, որն ակտիվացնում է թափառող նյարդի կենտրոնի դորսալ կորիզը և առաջացնում ապաճնշող (դեպրեսոր) ռեֆլեքս։ Այս փուլում սրտի կծկումների հաճախությունը նվազում է և ժամանակավորապես կասեցվում է զարկերակային արյան ճնշման բարձրացումը։ Բացի այդ, ադրենալինն անմիջապես ազդում է թափառող նյարդի կենտրոնի վրա և ակտիվացնում այն։
- Անոթային՝ ադրենալինի անոթասեղմիչ ազդեցությունը գերակշռում է վագուսային փուլին։ Այս փուլը պայմանավորված է α1- և α2-ադրենընկալիչների դրդմամբ։
- Անոթային, կապված β2-ադրենընկալիչների դրդմամբ՝ բնութագրվում է արյան ճնշման նվազմամբ։
- ↑ Lieberman M, Marks A, Peet A (2013). Marks' Basic Medical Biochemistry: A Clinical Approach (4th ed.). Philadelphia: Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins. էջ 175. ISBN 9781608315727.
- ↑ «(-)-adrenaline». Guide to Pharmacology. IUPS/BPS. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 21-ին.
- ↑ epinephrine and norepinephrine. (2009). Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica 2009 Deluxe Edition. Chicago: Encyclopædia Britannica.
- ↑ Berecek Kh, B. M.; Brody, M. J. (1982). "Evidence for a neurotransmitter role for epinephrine derived from the adrenal medulla". Am J Physiol 242 (4): H593–H601. PMID 6278965
- ↑ Editorial (1982). "Stress, hypertension, and the heart: the adrenaline trilogy". Lancet 2: 1440–1441.
- ↑ Pearce., JMS (2009). "Links between nerves and glands: the story of adrenaline". Advances in Clinical Neuroscience & Rehabilitation 9: 22–28.
- ↑ Kirshner, Norman; Goodall, McC. (1957). "The Formation of Adrenaline From Noradrenaline". Biochimica et Biophysica Acta 24 (3): 658–659. doi:10.1016/0006-3002(57)90271-8 . PMID 13436503
- ↑ "Polish Thread in the History of Circulatory Physiology" . Retrieved 24 April 2011.
- ↑ Bennett M (1999). "One hundred years of adrenaline: the discovery of autoreceptors". Clin Auton Res 9 (3): 145–59. doi:10.1007/BF02281628 . PMID 10454061
- ↑ Yamashima T (2003). "Jokichi Takamine (1854–1922), the samurai chemist, and his work on adrenalin". J Med Biogr 11 (2): 95–102. PMID 12717538
- ↑ Takamine J (1901). "The isolation of the active principle of the suprarenal gland" . The Journal of Physiology (Great Britain: Cambridge University Press). pp. xxix–xxx.
- ↑ Shen, Howard (2008). Illustrated Pharmacology Memory Cards: PharMnemonics. Minireview. p. 4. ISBN 1-59541-101-1
- ↑ Sabyasachi Sircar (2007). Medical Physiology. Thieme Publishing Group. p. 536. ISBN 3-13-144061-9
- http://www.yourhormones.info/hormones/adrenaline.aspx
- http://www.abpischools.org.uk/page/modules/hormones/horm8.cfm Արխիվացված 2014-09-18 Wayback Machine
- http://www.huffingtonpost.com/2013/04/19/adrenaline-cortisol-stress-hormones_n_3112800.html
- http://www.mayoclinic.org/healthy-living/stress-management/in-depth/stress/art-20046037
- http://www.udel.edu/chem/C465/senior/fall00/Performance1/epinephrine.htm.html
- http://endocrinediseases.org/adrenal/adrenal_what.shtml Արխիվացված 2014-10-10 Wayback Machine
- http://www.adrenalfatigue.org/adrenal-function Արխիվացված 2014-08-27 Wayback Machine
- http://www.woman.ru/health/medley7/article/78904/ Արխիվացված 2016-03-10 Wayback Machine
- http://live-healthy.ru/psihicheskoe-zdorove/stressy/gormon-stressa-adrenalin-vliyanie-na-zdorove-cheloveka.html Արխիվացված 2015-05-11 Wayback Machine
- http://www.anatomus.ru/hormones/adrenalin.html
- http://www.alhimikov.net/himerunda/gormon.html Արխիվացված 2014-09-22 Wayback Machine
- http://www.medicinform.net/human/humanis/human40.htm Արխիվացված 2014-07-02 Wayback Machine
Թեմատիկ կայքեր | |||
|---|---|---|---|
| Բառարաններ և հանրագիտարաններ | |||
|
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 91)։ 
