Frankfurt am Main - Wikipedio

Frankfurt am Main
Kelk imaji pri Frankfurt am Main.
Standardo	Blazono
Lando:	Germania
Stato:	Hesia
Informo:
Latitudo:	50°06'37" N
Longitudo:	08°40'56" E
Altitudo:	112 m
Surfaco:	248,31 km²
Habitanti:	749 596[1] (2023)
Denseso di habitantaro:	3100 hab./km²
Disto de Berlin:	545,5 km
Horala zono:	UTC+1 (UTC+2 dum la somero)
Urbestro:	Mike Josef (SPD)
Mapo:
Oficala retosituo:
http://www.frankfurt.de

Frankfurt am Main o simple Frankfurt esas urbo alonge rivero Main, en la stato Hesia, Germania. Ol esas la maxim populoza urbo di Hesia e la 5ma maxim populoza urbo di Germania. Segun statistiki de 2023, ol havis 749 596 habitanti^[1]. Lua surfaco esas 248,31 km². Lua metropolala regiono havas 2,3 milion habitanti, e lua tota surfaco amontas a 2 458 km².

Frankfurt esas importanta centro mondala pri komerco, kulturo, eduko, turismo e transporto. Ol esas sideyo di importanta korporacioni Europana. L'urbo esas importanta financala centro, e l'Europana Centrala Banko, Deutsche Bundesbank, Deutsche Bank, DZ Bank, KfW e Commerzbank havas sideyi ibe. Lua borso (Börse Frankfurt) esas la 12ma maxim granda de la mondo. Lua aeroportuo (Flughafen Frankfurt Main) esas la maxim uzata de Europa, ed un ek la maxim importanta de la mondo.

L'urbo gastigas influiva universitati, exemple Instituto Goethe, l'Universitato di Aplikata Cienci di Frankfurt (Frankfurt University of Applied Sciences), l'Universitato pri Muziko e Pleanta Arti (Hochschule für Musik und Darstellende Kunst Frankfurt am Main) e la Skolo pri Financo e Jerado di Frankfurt (Frankfurt School of Finance & Management) havas lia sideyi ibe.

Segun arkeologiala restaji trovita proxim la katedralo di Frankfurt, la regiono habitesis adminime de neolitiko. Ol fondesis posible dal Romani ye la 1ma yarcento aK. En 259 o 260 Romani abandonis la regiono.

Segun dokumento de 794, existis kolonieto an la kolino ube nun existas la katedralo nomizita Franconofurd o Francorum vadus. La du nomi referas rokoza vadeyo (Germane: furt) qua posibligis trairar rivero Main, lore plu larja kam nun. Karolus la Granda instalis lua korto en Franconofurd ed organizis sinodo ibe en junio 794. En 843, Frankiani konstruktis ibe lia maxim importanta palaco.

En 1220, Friedrich la 2ma, Santa Romana imperiestro, abolisis l'ofico di Reichsvogt (sorto di advokato qua exercis kelka responsi di feudala sinioro), qua remplasesis per l'ofico di alkaldo (Germane Schultheiß), qua facis aplikar la decidi dil imperiestro. Dum la 13ma e la 14ma yarcento, l'urbo gradope recevis plusa privileji, exemple la ferio yarala di autuno en 1240, e la ferio yarala di printempo en 1330. Depos 1266 Frankfurt havis sua propra gildo, e depos 1311 l'alkado elektesis lokale.

Depos 1147, la maxim multa imperiestri de Santa Romana imperio kronizesis en Frankfurt, e depos 1356, imperiala buloletro determinis ke 7 princi mustus elektar la "rejo di Romani", qua pose kronizesus imperiestro dal papo. La lasta Santa Romana imperiestro kronizita ibe esis Franz la 2ma, en 1792.

Arti, mestieri e la cienci prosperis en la urbo pos la 16ma yarcento. L'invento di imprimomashino en vicina urbo Mainz anke stimulis eduko e kulturala konoco. De la 15ma til la 17ma yarcento la maxim importanta ferio pri libri en Germania eventis en Frankfurt.

Kande l'anciena imperio finis existar en 1806, Frankfurt cesis esar imperiala urbo, ma divenis chef-urbo di la "kunfederuro di Rheno", kreita da Napoléon Bonaparte. La kunfederuro dissolvesis pos la vinkeso di Napoléon dum la batalio di Leipzig en 1813. Tamen, la kongreso di Wien (1814 til 1815) paktis pri krear la Germana kunfederuro, qua remplasis la kunfederuro di Rheno. La nova kunfederuro konsistis ek 39 suverena princii sub prezido di Austria. La chef-urbo di la kunfederuro, qua duris de 1815 til 1866, esis Frankfurt. L'urbo kreskis lente exter lua murego, e til 1837 lua pordegi klozesis dum la komenco di la nokto, e se ulu arivis pose, lu mustus pagar tarifo por enirar.

En 1839 inauguresis parto di ferovoyala lineo Taunus, qua ligis Frankfurt am Main a Wiesbaden, la maxim anciena ferovoyala lineo di Germania. En marto 1848 eventis revoluciono en Wien, qua influis populala demandi en altra stati e princii Germane-parolanta, qui demandis unigo di ca stati. De la 31ma di marto til la 4ma di aprilo 1848, provizora parlamento kunsidis en la katedralo di Santa Paulus ("Paulskirche") por elaborar konstituco. La maxim multa delegiti elektita por la parlamento esis defenseri di konstitucala monarkio. Malgre ke multa demandi ne atendesis, parlamentani aprobis sistemo di universala votado. Desordini duris stimulita da republikan agiteri. Granda su-levo eventis ye la 12ma di aprilo 1848, tamen ol supresesis violentoze ye la 20ma di aprilo sam yaro.

Pos la kreo di la Kunfederuro Nord-Germana, Frankfurt perdis politikal influo por Berlin. Ye la 16ma di julio 1866, l'urbo anexesis da Prusia, kin yari ante la Milito Franca-Prusiana. Ye la 10ma di mayo 1871 la pakto qua finis la milito e kreis Germana imperio signatesis en Frankfurt. En 1875, l'urbo havis 100 mil habitanti. Pos 1880 ol ja esis un ek la 10 maxim populoza urbi di Germania. En februaro 1884, inauguresis ibe l'unesma lineo di tranveturo elektrala. En agosto 1888 inauguresis lua staciono ferovoyala, lor la maxim granda di Europa.

En 1900, l'urbo enkorpigis vicina vilaji Seckbach, Oberrad e Niederrad. En 1910, l'urbo ja havis 414 576 habitanti, e vicina vilaji Berkersheim, Bonames, Eckenheim, Eschersheim, Ginnheim, Hausen, Heddernheim, Niederursel, Praunheim, Preungesheim e Rödelheim ank enkorpigesis ad ol. Lua universitato inauguresis erste en oktobro 1914, pos komencir l'unesma mondomilito.

Dum la revoluciono di novembro en Germania, maristi veninta de Kiel kaptis la povo en la urbo, ed ensemble kun laboristi, organizis la Konsilo di Laboristi e Militisti di Frankfurt, qua guvernis ol til novembro 1919. Dum la yari 1920a, Frankfurt prosperis kulturale, pro sua multa teatri.

Dum l'epoko Naziista, 11 134 judi deportesis dil urbo, inkluzite decendanti di judi qui praktikis altra religii, e nur 367 ek li transvivis Holokausto. Dum la duesma mondomilito, bombardi da Federiti destruktis plu kam 70% del edifici. La centro dil urbo e lua quarteri maxim anciena destruktesis preske komplete. Ye la 26ma di marto 1945, trupi del 3ma armeo Usana eniris la urbo, e la trupi Germana abandonis ol komplete ye la 29ma di marto. Kande la milito finis, Usana trupi establisis lua sideyo en Frankfurt. En 1946 ol enkorpigesis a la nova stato Hesia. Ye la 10ma di mayo 1949, kande eventis elekto por selektar la nova chef-urbo di West-Germania, Bonn selektesis vice Frankfurt am Main. L'edifico qua konstruktesis ibe por gastigar la parlamento di West-Germania transformesis en sideyo di brodkasto-kompanio Hessischer Rundfunk.

Dum la yari 1950a, Frankfurt am Main rikonstruktesis e transformesis en ekonomiala metropolo ed en la maxim importanta financala centro di kontinental Europa. Multa moderna edifici ed importanta avenui konstruktesis dum ta epoko.

La reliefo di Frankfurt esas plana, jacanta an amba rivi dil rivero Main, sud-este de la montaro Taunus. An la sudo dil urbo jacas la Foresto di Frankfurt, la maxim larja urbala foresto de Germania.

La klimato dil urbo esas moderema, kun influo oceanala (Cfb, segun la klimatala klasifikuro da Köppen-Geiger). La maxim kolda monato esas januaro, kun temperaturo mezavalora di 1,6°C. La maxim varma monato esas julio, kun mezavalora temperaturo di 20°C. La mezavalora yarala temperaturo esas 10,6°C.

La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 629,18mm. La maxim pluvoza monato esas julio (64,7 mm), kontre ke la maxim sika monato esas februaro (40,9 mm).

Multa Autobahnen konvergas o trairas Frankfurt, exemple la Bundesautobahn 3 (Köln a Würzburg) e Bundesautobahn 5 (liganta Basel, en Suisia, a Hannover).

Tri aeroportui servas Frankfurt: Frankfurt-Hahn (jacanta 120 km del urbo), Frankfurt-Egelsbach (jacanta sud-este del urbo) e l'aeroportuo di Frankfurt (Flughafen Frankfurt am Main), jacanta 12,7 km de lua centro, qua esas lua precipua aeroportuo. En 2018 entote 69 514 414 veheri uzis ol.

Frankfurt havas 64,9 kilometri di metroo (U-bahn), dividita inter 9 linei kun entote 86 stacioni. L'unesma lineo inauguresis en 1968. Ol anke havas 9 linei di suburbala treni (S-bahn) anke kun 9 linei, 111 stacioni e 303 km di extenso totala. De la centrala ferovoyala staciono di Frankfurt departas treni qui ligas l'urbo a Berlin, Bruxel, Marseille, Amsterdam ed altra Europana urbi.