kk.wikipedia.org

Мутазилиттер — Уикипедия

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет

Мутазилиттер - Рационалды ислам теологиясының мектебі болып табылады. Бұл теологиялық мектеп Басра мен Бағдадта дамыды. Тарихта Мутазила деп аталған адамдар алғаш рет ислам тарихының басында 656 жылы Рашидун халифатының үшінші халифасы Осман ибн Аффан өлтірілгеннен кейін Әли ибн Әби Талибтің мұсылман қауымындағы басшылығына қатысты дау-дамайда пайда болды. Бірінші исламдық азамат соғысында Әлиді, Айша немесе Муавияны қолдамаған және айыптамаған, бірақ Мутазила деп аталатын бейтарап саяси ұстанымды ұстанған топ.[1][2]

Бұл арада теологиялық Мұқтазиланы алғаш рет Уасыл ибн Ата (қайтыс болған: 131 ж.) және Амр ибн Убайд (қайтыс: 144 ж.) атты табиин құрды. Бұл Уасил бин Атханың ұстазы Хасан әл-Башриден пікір қайшылықтары себебінен (и'тазаланы) ажырату әрекетінен басталды. Сондықтан Уәсил бин Атханың жақтастары Му’тазила (и’тазаланың көпше түрі) деп аталды. Бұдан басқа, бұл топты «Тавхид және әділет мамандары» деп те атайды. Өйткені оның таухид пен Аллаһтың әділдігіне баса назар аударылуы Муктазиланың (әл-ушул әл-хамса) бес негізгі қағидасында қамтылған.[3][4]

Мутазилалар ислам рационализмінің бір түрін дамытумен танымал. Олар діни мәтіндерді (Құран мен хадисті) түсіндіруде ақылдың рөліне басымдық беруімен танымал. Бұл Муктазиланың сүнниттік ортодоксальдық ғұламалар тарапынан кеңінен шабуылға ұшырауына себеп болды, өйткені Муктазиланың әдістері мен көзқарастары философиялық және ұтымды болды, әсіресе Құранның жаратылуы, тағдыр мәселелері, муамала, теология және теодикаға қатысты пікірталастарда. Керісінше, Мұқтазила рационализмнің зайырлы түрлеріне қарсы болды, бірақ адамның ақыл-ойы мен парасаты адамға діни моральдық қағидаларды түсінуге және ұстануға мүмкіндік береді деп есептеді және жақсылық пен жамандықты ақыл-ой арқылы анықтауға болатын категориялар деп есептеді.[5][6]

Муғтазила немесе Муктазиланың ушул әл-хамса деп аталатын бес негізгі ілімі бар, атап айтқанда:

Әт-Таухид: Құдай бір. Алланы жаратылыстармен салыстыруға болмайды. Сондықтан бұл жағдайда мұқтазила Құдайға антропоморфтық сипаттар беруге үзілді-кесілді қарсы болды. Құран – жаратылыс. Мұндағы жаратылыстардың анықтамасы – Құдай жаратқанның бәрі. Демек, Құран Алланың жаратқаны екені сөзсіз. Демек, Құранның Алланың затымен бірге мәңгілік (қадим) болуы мүмкін емес.[7]

Әл-'Адл - Құдайдың әділдігі: Дүниедегі қылмыс, апат және қасірет мәселелерімен бетпе-бет келгенде. Мұқтазила Алла Тағала әділ және дана болғандықтан, ақылға қайшы келетін нәрселерді бұйырып, жасай алмайды деген теологиялық әңгімені аяқтауға тырысты. Құдай жаратылғандарының игілігін ескермей ешнәрсе істей алмайды. Сондықтан дүниеде болып жатқан және болып жатқан барлық қылмыстар, қатыгездіктер, апаттар мен қайғы-қасірет тек адамның еркінен немесе табиғи заңдылықтың табиғи себептерінен болатын нәрсе ретінде қарастырылуы керек.[8]

Әл-Вәд уә әл-Ваид – уәделер мен қауіптер: Мұқтазила Алланың берген уәдесін бұзбайтынына сенеді: жақсылық жасағанды ​​сауап, жамандық жасағанды ​​жазалайды.[9]

Әл-Мәнзилә бәйна әл-Мәнзиләтайн – екі позицияның арасындағы орын: Бұл ұғым мұсылманның үлкен күнә жасағандағы орнын білдіреді. Сондықтан ауыр күнә жасаған мұсылманның мәртебесі мүмин немесе кәпір болып саналмайды, керісінше фасик тобына жатады. [1]

Әл-амр бил Мәруф уә ән-Нәһи ‘әл Мункар – Жақсылыққа шақыру және жамандықтан тыю: Муктазилада Алла тағала жақсыны әмір етіп, жамандықтан тыйса да, ақылды қолдану мұсылманға көптеген жағдайларда тіпті аянның көмегінсіз-ақ ненің дұрыс, ненің бұрыс екенін өзі анықтауға мүмкіндік береді деген мағынада ерекше түсіндірме береді. . Бұл мұқтазила уахиді жоққа шығарады дегенді білдірмейді, мұқтазила үшін ақыл-ой моральдық мәселеге жауап бере алмайтын кейбір арнайы мәселелер үшін әрекеттің дұрыс немесе бұрыс екенін анықтау үшін әлі де уахи қажет.[5]

  1. ↑ a b Мартин, Ричард С.; Вудворд, Марк; Атмажа, Дуи Сурья; Атмажа, Дви С. (1997-10). Исламдағы парасаттылық қорғаушылары: муғтазилизм ортағасырлық мектептен қазіргі заманғы символға дейін (ағылшын тілінде). Oneworld басылымдары. ISBN 978-1-85168-147-1.
  2. ↑ Адам еркіндігі туралы көзқарастар - Му'тазилиттер мен ашариттер - Исламдағы билік - GCSE Religious Studies Revision - OCR. BBC Bitesize (ағылшын тілінде). Тексерілді 12.08.2024.
  3. ↑ Элвуд, Роберт С.; МакГроу, Барбара А. (30.09.2022). Көптеген халықтар, көптеген сенімдер: Әлемдік діндердегі әйелдер мен ерлер (ағылшын тілінде). Тейлор және Фрэнсис. ISBN 978-0-429-84458-4.
  4. ↑ Муғтазила | Тарих, ілім және мағына Британника
  5. ↑ a b Фахри, Мағид (1983). Ислам философиясының тарихы (2-бас.). Лондон: Лонгман.
  6. ↑ Араби, Уссама (01.01.2001). Қазіргі ислам құқығы мен заң ғылымындағы зерттеулер. Брилл
  7. ↑ Данани, Альнур (01.07.2014). «Басран муғтазилиттік теология: Әбу 'Әли Мұхаммед б. Халладтың Буку әл-Усулы және оны қабылдау». The Journal of the American Oriental Society (ағылшын тілінде). 134(3): 548–550.
  8. ↑ Кампанини, Массимо (2012-01). «Ислам тарихы мен ойындағы муғтазила». Дін компасы (ағылшын тілінде). 6(1):41–50.
  9. ↑ «Әл-Хайят» (1957). Буку әл-Интисар. б. 93.