Dializa – Wikipedia, wolna encyklopedia

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Dializa (gr. diálysis = „rozpuszczanie”, „rozdzielanie”) – metoda oczyszczania roztworów koloidalnych z elektrolitów przy użyciu błony półprzepuszczalnej.

W nefrologii stosuje się zabiegi dializacyjne u pacjentów ze schyłkową niewydolnością nerek, którzy nie kwalifikują się do zabiegu przeszczepienia nerki albo oczekują na ten zabieg.

Zabieg ten umożliwia usunięcie większości szkodliwych produktów przemiany materii, w tym mocznika.

Poza tym zabiegi hemodializy wykorzystywane są w leczeniu niektórych zatruć, wówczas celem zabiegu jest usunięcie toksycznej substancji znajdującej się we krwi. Przykładem może być hemodializa w leczeniu zatrucia glikolem etylenowym.

Najczęściej stosowane są dwie metody zabiegu dializy:

• hemodializa
• dializa otrzewnowa

Jest to najczęstsza w Polsce metoda leczenia stosowana w chorobie nerek wymagającej terapii nerkozastępczej; co roku dializowanych pacjentów jest ponad 130/mln^[1].

Wskazania do dializy to^[2]:

• wskaźnik filtracji kłębuszkowej poniżej 10–15 ml/min/1,73 m²
• nadciśnienie tętnicze oporne
• masywne obrzęki
• znaczne niedożywienie
• zapalenie osierdzia
• świąd mocznicowy
• neuropatia lub encefalopatia mocznicowa
• skaza krwotoczna
• znaczna nadczynność przytarczyc i osteodystrofia
• znaczna hiperkaliemia

Skuteczność dializoterapii w oczyszczaniu krwi jest odmienna dla różnych substancji. Substancje skutecznie usuwane podczas dializy charakteryzują się niską masą cząsteczkową, dobrą rozpuszczalnością w wodzie i słabym wiązaniem z białkami. Dodatkowo efektywność dializy jest wyższa dla substancji o małej objętości dystrybucji^[3].

Wśród substancji skutecznie usuwanych w trakcie dializy wymienia się m.in. alkohole (metanol, etanol, glikol etylenowy, izopropanol^[4]), długo działające barbiturany^[5] i lit^[6]. Farmakokinetyka większości leków u pacjentów poddawanych dializoterapii nie została dotąd przebadana^[7].

Metody dializoterapii różnią się między sobą w skuteczności oczyszczania krwi z poszczególnych substancji. Metronidazol, ofloksacyna i tazobaktam są przykładami antybiotyków podlegających hemodializie, ale nie dializie otrzewnowej^[8].

W Polsce pierwszy zabieg hemodializy przeprowadzono 8 listopada 1958 roku w II Klinice Chorób Wewnętrznych w Poznaniu^[9]. Początkowo leczeniem hemodializami obejmowano wyłącznie pacjentów z ostrym uszkodzeniem nerek, znajdujących się w stanie bezpośredniego zagrożenia życia^[10]. Już w styczniu 1959 roku zabiegi te rozpoczęto także w I Klinice Chorób Wewnętrznych w Warszawie^[9]. Oba te ośrodki dializoterapii zostały zobowiązane do leczenia pacjentów z ostrą niewydolnością nerek z połowy kraju, zamieszkałej przez około 15 milionów obywateli^[10].

W kolejnych latach rozwój dializoterapii postępował. W 1961 roku dołączyła Klinika Chorób Wewnętrznych WAM w Łodzi, a w 1962 roku II Klinika Chorób Wewnętrznych AM w Krakowie^[9]. Wówczas zabiegi przeprowadzano na sztucznej nerce skonstruowanej w 1946 roku przez Nilsa Alwalla w Szwecji^[9]. Dopiero w 1964 roku, w II Klinice Chorób Wewnętrznych w Gdańsku, wprowadzono nowocześniejszy model – nerkę zwojową skonstruowaną przez Bruno Watschingera i Willhema Kolffa, który w 1943 roku opracował pierwszy funkcjonujący dializator oraz przeprowadził w Holandii pierwszy, zakończony sukcesem, zabieg dializacyjny^[9].

Lata 60. przyniosły również istotne postępy w zakresie dostępu naczyniowego dla hemodializ. Wprowadzenie zewnętrznej przetoki tętniczo-żylnej przez zespół B. Scribnera umożliwiło wielokrotne przeprowadzanie zabiegów. Dzięki temu możliwe stało się przedłużone leczenie hemodializami u pacjentów ze przewlekłą niewydolnością nerek. Przełomem okazało się wprowadzenie w 1966 roku wewnętrznej przetoki tętniczo-żylnej, tak zwanej przetoki Cimino-Brescii, która umożliwiała wielokrotne wkłuwanie igły dostarczającej krew do aparatu dializacyjnego i drugiej, odprowadzającej oczyszczoną krew do układu żylnego pacjenta^[10].

Rok 1984 oznaczał kolejny ważny etap w historii dializoterapii w Polsce – powołano Krajowy Zespół Konsultanta Medycznego, który opracował i wdrożył „Program poprawy i rozwoju dializoterapii w Polsce”^[9]. Realizacja tego programu znacząco zwiększyła dostępność leczenia hemodializami, czyniąc je powszechną procedurą medyczną^[10].

Pod koniec lat 80. w Poznaniu powstała pierwsza ambulatoryjna stacja dializ, co zapoczątkowało nową erę w opiece nad pacjentami wymagającymi dializoterapii^[9]. W 1999 roku otwarto pierwszą niepubliczną ambulatoryjną stację dializ w Warszawie na Bielanach, której inwestorem był Polski Czerwony Krzyż^[9].

Polscy naukowcy mieli również wkład w rozwój dializy otrzewnowej. W 1925 roku Marceli Landsberg i Henryk Gnoiński opublikowali wyniki pionierskich badań na królikach, w których wykazali skuteczność usuwania mocznika za pomocą dializy otrzewnowej (nazywanej przez nich wiwidializą), choć uznali ją za nieodpowiednią do długoterminowego stosowania u ludzi^[11]. W późniejszych latach, znaczącą rolę odegrał Zbylut Twardowski, pracujący w USA, który w międzynarodowej grupie współtworzył nową metodę dializy otrzewnowej, uczestniczył w opracowaniu i opatentowaniu nowych cewników oraz testu ekwilibracji otrzewnej (PET) używanego do oceny błony otrzewnej do dziś. Twardowski był także jednym z założycieli Międzynarodowego Towarzystwa Dializy Otrzewnowej w 1984 roku, wraz z Kazimierzem Bączykiem i Przemysławem Hirszlem^[12].

Obecnie, w 2025 roku, w Polsce działa łącznie 274 stacji dializ^[13]. Według danych na koniec 2023 roku, w Polsce w tym roku dializowano łącznie 20536 osób, z czego 19770 metodą hemodializy, a 766 metodą dializy otrzewnowej^[14].

• Global Dialysis (ang.)