Jastkowice – Wikipedia, wolna encyklopedia

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Jastkowice

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	stalowowolski
Gmina	Pysznica
Wysokość	153 m n.p.m.
Liczba ludności (2023)	3319[2]
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	37-403[3]
Tablice rejestracyjne	RST
SIMC	0804193[4]
Położenie na mapie gminy Pysznica
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Położenie na mapie powiatu stalowowolskiego
50°36′25″N 22°06′11″E/50,606944 22,103056[1]

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Jastkowice

Jastkowice – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie stalowowolskim, w gminie Pysznica^[5][4].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jastkowice. W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego.

W pobliżu Jastkowic, na terenie gminy Pysznica znajdują się dwa rezerwaty przyrody:

• Rezerwat przyrody Imielty Ług, gdzie znajdują się charakterystyczne dla Puszczy Solskiej obszary rozległych bagien, zarastających zbiorników.
• Rezerwat przyrody Jastkowice o pow. 45,68 ha. Został on utworzony w celu ochrony fragmentu dawnej Puszczy Sandomierskiej. Rośnie tu wiele gatunków drzew, takich jak: jodła, świerk, grab, sosna, buk, olcha, jawor, brzoza. Interesujące jest też runo leśne. Spotkać tu można m.in. czerniec groszkowy, czosnek niedźwiedzi, żywiec gruczołowaty.

Integralne części wsi Jastkowice^[5][4]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0804276	Dębowiec	przysiółek
0804282	Kochany	przysiółek
0804299	Kuziory	przysiółek
0804307	Lipowiec	przysiółek
0804313	Ludian	przysiółek
0804320	Majdan	przysiółek
0804201	Nad Kępą	część wsi
0804218	Odmoście	część wsi
0804224	Palenie	część wsi
0804342	Radeczyna	przysiółek
0804359	Ruda Jastkowska	przysiółek
0804365	Sęk	przysiółek
0804230	Ugory	część wsi
0804247	Węgry	część wsi
0804253	Wólka	część wsi
0804260	Zagonie	część wsi
0804371	Załanie	przysiółek

Pierwsza wzmianka o Jastkowicach pochodzi z 1325 roku. Starosta sandomierski Drogosz z Chrobrza nadał sołectwo we wsi Jastkowice Mikołajowi z Jastkowic. Ale właściwy termin lokalizacji Jastkowic łączy się z datą 1 sierpnia 1375 roku, kiedy to królowa Węgier i Polski Elżbieta potwierdziła przywilej starosty Drogosza z Chrobrza. Legenda o wsi Jastkowice mówi, że księżniczka Elżbieta, córka Władysława Łokietka dała swojemu giermkowi Jaśkowi duży obszar leśny w podzięce za uratowanie jej życia, gdy napadł na nią dziki niedźwiedź^[6]. Nazwa wsi przez wiele pokoleń ulegała przeobrażeniom: Jaśkowice – Jaszkowice – Jastkowice.

Wkrótce stały się wsią, w której powstały maziarnie i smolarnie. Potem w Jastkowicach zaczęto wytapiać żelazo wykorzystując do procesu hutniczego rudy darniowe. Król Zygmunt Stary w 1515 roku nadał Piotrowi przywilej budowy rudnicy, która stała się początkiem huty i kuźni żelaza. Z hutnictwem żelaza związane jest powstanie przysiółka Jastkowic - Ruda Jastkowska. Jej mieszkańcy zajmowali się wydobywaniem rudy darniowej na potrzeby rudnic jastkowskich. W Jastkowicach wyroby z żelaza produkowano przez 250 lat.

W XVI wieku w Jastkowicach mieszkało 79 kmieci. Osadnictwo stale się zwiększało. Po I rozbiorze Polski Jastkowice znalazły się pod zaborem austriackim. Mimo wielu zawieruch dziejowych wieś była jak na owe czasy ludna, zamieszkiwało w niej 120 osadników. Jastkowice były wsią królewską. Na przełomie lat 20. i 30. XIX wieku władze austriackie zaczęły wyprzedaż dóbr królewskich. Wtedy w 1829 roku Jerzy Lubomirski nabył wieś Jastkowice z licznymi przysiółkami i wydzierżawił Rudę Jastkowską. Ruchy niepodległościowe (powstanie listopadowe, powstanie styczniowe) kształtowały świadomość narodową mieszkańców Jastkowic i całego Zasania.

Gdy w 1918 roku odrodziła się Polska, jastkowiczanie włączyli się do tworzenia i utrwalenia niepodległego bytu narodowego. W czasie II wojny światowej Jastkowice i przyległe wsie związane były w konspiracją antyniemiecką. W okresie okupacji niemieckiej z jastkowskiej parafii zginęło 90 osób, a około 160 wywieziono na przymusowe roboty do Niemiec. W 1944 roku w Jastkowicach kwaterował sztab 214 Dywizji Piechoty Armii Czerwonej^[7].

Jastkowice i cała parafia zaczęły zmieniać swe oblicze po wojnie, gdy pobliska Stalowa Wola stała się znaczącym ośrodkiem przemysłu. Wtedy wielu mieszkańców podejmowało pracę zarobkową w stalowowolskich zakładach i firmach. Wytworzyła się wówczas klasa chłoporobotników.

Parafia rzymskokatolicka pw. Przemienienia Pańskiego w Jastkowicach od 2010 znajduje się w dekanacie Pysznica, w diecezji sandomierskiej^[8]. Mieszka tu około 2 tys. ludzi, w zdecydowanej większości rzymscy katolicy, ale żyją tu także, obecnie już nieliczni, wyznawcy Kościoła Polskokatolickiego (należący do miejscowej parafii, również pw. Przemienienia Pańskiego), a także nieco ponad trzydziestu członków wyznania Świadków Jehowy.

Odpust w parafiach (rzymskokatolickiej i polskokatolickiej) odbywa się 6 sierpnia.

Od 2016 roku proboszczem parafii jest ks. Waldemar Mroczkowski. Kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego znajduje się przy ulicy Cichej 2.

Cmentarz w Jastkowicach założono w 1926 na gminnym gruncie zaintabulowanym na rzecz parafii w 1927. Był ogrodzony drewnianym płotem, potem zbudowano drewniane prosektorium. Cmentarz poświęcił 1 maja 1926 ks. dziekan Michał Dukiel.

Na cmentarzu znajduje się grób Jana Markuta „Wichury”, partyzanta oddziału „Ojca Jana” i zesłańca na Syberię.

Pomnik na jastkowskim cmentarzu został odsłonięty w październiku 2004. Postawiony jak głosi tablica:

Pomysłodawcą pomnika był proboszcz jastkowski ks. Tadeusz Mach.

Parafia polskokatolicka w Jastkowicach, która została założona w 1925 roku przez ks. Władysława Strynkowskiego, wkrótce potem zorganizowała własny cmentarz grzebalny.

• Ludowy Zespół Sportowy Bukowa Jastkowice (seniorzy oraz juniorzy)
• Orlik

• Zespół Szkół im. Armii Krajowej w Jastkowicach (Publiczna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum Publiczne)
• Niepubliczny Punkt Przedszkolny u „Św. Józefa”

We wsi urodził się parazytolog – Henryk Skrzypek.

• Dionizy Garbacz, Jastkowice. Kościół i parafia. Janusz Ogiński, Stalowa Wola: wyd. Sztafeta, 2007, ISBN 978-83-89930-33-0, OCLC 749138631.
• Dzieje parafii Jastkowice (Diecezja sandomierska)
• Dzieje parafii Jastkowice (parafia w Jastkowicach)

• Jastkowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 496.