John Wayne – Wikipedia, wolna encyklopedia
- ️Sun Dec 30 2018
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
| ||
| Imię i nazwisko |
Marion Michael Morrison | |
|---|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
26 maja 1907 | |
| Data i miejsce śmierci |
11 czerwca 1979 | |
| Zawód | ||
| Współmałżonek |
Josephine Alicia Wayne | |
| Lata aktywności |
1926–1979 | |
| Odznaczenia | ||
  Złoty Medal Kongresu | ||
| ||
| ||
| ||
| Strona internetowa |
John Wayne, właśc. Marion Michael Morrison (ur. 26 maja 1907 w Winterset, zm. 11 czerwca 1979 w Los Angeles) – amerykański aktor, reżyser i producent filmowy, który zdobył popularność głównie dzięki rolom w westernach, jedna z największych legend Hollywood. Symbol amerykańskiego indywidualizmu i patriotyzmu.
Odznaczony Złotym Medalem Kongresu i Prezydenckim Medalem Wolności. American Film Institute umieścił go na 13 miejscu w rankingu 50 największych legend amerykańskiego ekranu (The 50 Greatest American Screen Legends)[1].
8 lutego 1960 otrzymał własną gwiazdę w Alei Gwiazd w Los Angeles znajdującą się przy 1541 Vine Street[2][3].
Urodził się w Winterset w stanie Iowa jako syn Mary Alberty „Molly” (z domu Brown) i Clyde’a Leonarda Morrisona, aptekarza[4]. Jego rodzice, prezbiterianie, byli pochodzenia szkockiego, irlandzkiego i angielskiego, a także mieli korzenie walijskie[5]. Po urodzeniu nadano mu imiona Marion Robert, ale kiedy urodził się jego młodszy brat, który został ochrzczony jako Robert Emmett (1911–1970), rodzice zmienili mu drugie imię na Mitchell. Ze względu na kłopoty z płucami ojca, jego rodzina przeprowadziła się do znacznie łagodniejszej pod względem klimatu Kalifornii i osiedliła na ranczu na pustyni Mojave. Farma jednak nie zapewniła dochodów wystarczających na utrzymanie i w 1911 rodzina przeniosła się do Glendale, gdzie Clyde Morrison ponownie podjął pracę farmaceuty. Marion pomagał ojcu w aptece, dorabiał także dostarczając gazety oraz sprzedając lody w cukierni, której właściciel zajmował się dodatkowo podkuwaniem koni w hollywoodzkich wytwórniach filmowych. W owym czasie chłopiec otrzymał przydomek „Mały Duke” (ang. Little Duke), który nadał mu lokalny strażak, widząc jak Marionowi w drodze do szkoły nieodmiennie towarzyszy duży airedale terrier, wabiący się Duke. Wkrótce przydomek został skrócony i już jako „The Duke” przylgnął do Morrisona-Wayne’a na całe życie.
.png)
_1.jpg)
_4.jpg)
.jpg)
Marion uczęszczał do Wilson Middle School, a następnie do Glendale High School, z której drużyną futbolową zdobył w 1924 mistrzostwo ligi szkół średnich. Zamierzał studiować w United States Naval Academy w Annapolis, ale nie został przyjęty i w rezultacie – dzięki stypendium sportowemu – podjął naukę na Uniwersytecie Południowej Kalifornii (1925–1927). Jednakże wskutek doznanej kontuzji stracił stypendium i musiał przerwać studia. Tam dostrzegł go Tom Mix, westernowy gwiazdor lat 20. XX wieku. Postanowił pomóc chłopakowi i wkrótce zaczął pracować jako monter dekoracji w wytwórni Fox Film Corporation. Dorabiał także jako magazynier, kierowca, stróż i statysta, wykonując czasem kaskaderskie numery przed kamerą.
Po raz pierwszy na ekranie pojawił się jako piłkarz Yale w niemym dramacie Jacka Conwaya Brown z Harwardu (Brown of Harvard, 1926) z Williamem Hainesem. Następnie wystąpił w roli strażnika w niemym melodramacie Kinga Vidora Bardelys Wspaniały (Bardelys the Magnificent, 1926) z Johnem Gilbertem i był statystą w niemym westernie – Wielki napad na pociąg K&A (The Great K & A Train Robbery, 1926) u boku Toma Mixa.
John Ford zaangażował go do filmów: dramatu Mother Machree (1928) z Belle Bennett, dramatu wojennego Ostatni syn (Four Sons, 1928) w roli oficera, melodramatu Dom kata (Hangman’s House, 1928) jako widz wyścigów konnych/skazany w retrospekcji z Victorem McLaglenem, przygodowego dramatu wojennego Czarny zegarek (The Black Watch, 1929) w roli 42. górala z Myrną Loy, dramatu Salut (Salute, 1929) w roli kadeta Billa u boku George’a O’Briena, dramatu Mężczyźni bez kobiet (Men Without Women, 1930) w roli radiooperatora na powierzchni i wojennego dramatu kryminalnego Urodzony lekkomyślny (Born Reckless, 1930) w roli żołnierz z Edmundem Lowe.
Jego słynne nazwisko „John Wayne” wymyślił w 1930 reżyser Raoul Walsh, inspirując się biografią generała Anthony’eg Wayne’a zw. „Mad” i obsadził go w roli przywódcy osadników udających się na kolonizację Dzikiego Zachodu Brecka Colemana w westernie Droga olbrzymów (The Big Trail, 1930)[6]. Gwiazdą stał się dzięki roli Ringo Kida w klasyku gatunku, westernie Johna Forda Dyliżans (Stagecoach, 1939). Dzięki występom w filmach Johna Forda i Howarda Hawksa, Rzeka Czerwona (Red River, 1948) Rio Bravo (1959) Hatari! (1962), El Dorado (1966) i Rio Lobo (1970), zbudował swój wizerunek twardego indywidualisty o niezłomnych zasadach. Wizerunek, który z czasem nabierał coraz bardziej patriarchalnych cech. Często jednak, jak Ethan Edwards w westernie Johna Forda Poszukiwacze (The Searchers, 1956), był niepokojąco dwuznaczny. Bohaterowie Wayne’a byli często fanatycznej wręcz wiary w samych siebie, łatwo usprawiedliwiali swój upór i nadużywanie przemocy[7].
Wyreżyserował dramaty wojenne – Alamo (1960) i – wspólnie z Mervynem LeRoyem i Rayem Kelloggim – Zielone berety (The Green Berets, 1968).
W biblijnej superprodukcji hollywoodzkiej George’a Stevensa Opowieść wszech czasów (The Greatest Story Ever Told, 1965) został obsadzony w roli Centuriona przy ukrzyżowaniu Jezusa (Max von Sydow). Za kreację wiecznie pijanego szeryfa federalnego Reubena „Roostera” Cogburna w westernie Henry’ego Hathawaya Prawdziwe męstwo (True Grit, 1969), w którym sparodiował stare schematy westernowe, zdobył w Oscara. Był rekordzistą z największą liczbą głównych ról, bo aż 142 na 157 filmów.
Był trzykrotnie żonaty. 24 czerwca 1933 zawarł związek małżeński z Josephine Alicią Saenz, z którą miał czworo dzieci: Michaela Anthony’ego (ur. 23 listopada 1934, zm. 2 kwietnia 2003), Patricka Johna (ur. 15 lipca 1939), Mary „Toni” Antoninę (ur. 25 lutego 1936, zm. 6 grudnia 2000) i Melindę Ann (ur. 3 grudnia 1940). 25 grudnia 1945 doszło do rozwodu. 17 stycznia 1946 poślubił Esperanzę Baur, rozwiedli się 1 listopada 1954. 1 listopada 1954 ożenił się z Pilar Palette. Mieli troje dzieci: Aissę (ur. 31 marca 1956), Johna Ethana (ur. 22 lutego 1962) i Marisę Carmelę (ur. 22 lutego 1966). Choć małżeństwo trwało do śmierci aktora, w 1976 para zdecydowała się na separację.
Zmarł 11 czerwca 1979 na raka żołądka (cierpiał również na nowotwór płuca) w wieku 72 lat[8][9]. Został pochowany w kalifornijskim Pacific View Memorial Park w Corona del Mar[10].
W filmie biograficznym Trumbo z 2015 r. w roli Wayne’a wystąpił David James Elliott[11].
|
|
| Rok | Nagroda | Kategoria | Film |
|---|---|---|---|
| 1966 | Złoty Glob | Nagroda im. Cecila B. DeMille’a[12] | — |
| 1970 | Złoty Glob | Najlepszy aktor w filmie dramatycznym[12] | Prawdziwe męstwo (1969) |
| Nagroda Akademii Filmowej | Najlepszy aktor pierwszoplanowy[12] | ||
| 1975 | People’s Choice Award | Ulubiony aktor filmowy[12] | — |
| 1976 | Ulubiony aktor filmowy[12] | — | |
| 1977 | Ulubiony aktor filmowy[12] | — | |
| 1978 | Ulubiony aktor filmowy[12] | — |
- ↑ AFI’s 100 YEARS...100 STARS. American Film Institute. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-30)]. (ang.).
- ↑ John Wayne. Walk of Fame. [dostęp 2025-02-03]. (ang.).
- ↑ Robert Kistler, Ashley Powers, Susan King, Hollywood Star Walk: John Wayne, Actor, Director, Producer, „Los Angeles Times”, 26 września 2008 [dostęp 2025-02-03] (ang.).
- ↑ Norm Goldstein: John Wayne: a tribute. Nowy Jork: Holt Rinehart And Winston, 1979, s. 12. ISBN 978-0-03-053021-0.
- ↑ John Wayne What Nationality Ancestry Race. EthniCelebs.com, 18 kwietnia 2017. [dostęp 2025-02-03]. (ang.).
- ↑ John Wayne. Rotten Tomatoes. [dostęp 2025-02-03]. (ang.).
- ↑ Rafał Wilkusz. Książę prerii. „Film”. nr 6 (2309), s. 66, czerwiec 1994. Warszawa: RSW „Prasa-Książka- Ruch”. ISSN 0137-463X.
- ↑ Richard F. Shepard, John Wayne Dead of Cancer on Coast at 72, „The New York Times”, 12 czerwca 1979 [dostęp 2014-06-18] (ang.).
- ↑ Robert Kistler, From the Archives: John Wayne Dies at 72 of Cancer, „Los Angeles Times”, 12 czerwca 1979 [dostęp 2025-02-03] (ang.).
- ↑ JR Wes: John Wayne (1907–1979). Find a Grave, 2001-01-01. [dostęp 2014-06-18]. (ang.).
- ↑ Trumbo w bazie IMDb (ang.)
- ↑ a b c d e f g John Wayne Awards. FamousFix. [dostęp 2025-02-03]. (ang.).
- Janusz Skwara. Człowiek pozbawiony mitu. „Film”. nr 28 (1597/XXXIV), s. 14–15, 15 lipca 1979. Warszawa: RSW „Prasa-Książka- Ruch”. ISSN 0137-463X.
- Portret na życzenie: John Wayne. „Film”. nr 32 (1831/XXXIX), s. 22, 5 sierpnia 1984. Warszawa: RSW „Prasa-Książka- Ruch”. ISSN 0137-463X.
- Timothy Knight: John Wayne Retrospektywa. Olesiejuk, 2009, s. 176. ISBN 978-83-274-0201-1.
- John Wayne (1907–1979) w bazie IMDb (ang.)
- John Wayne w bazie Filmweb
- John Wayne w bazie Notable Names Database (ang.)
- John Wayne w bazie Discogs.com (ang.)
- ISNI: 0000000121283693
- VIAF: 37103799
- LCCN: n79046229
- GND: 118629603
- NDL: 00621632
- BnF: 139010440
- SUDOC: 092625908
- NLA: 35595047
- NKC: jn20000701941
- BNE: XX900528
- NTA: 075116197
- BIBSYS: 90560116
- CiNii: DA10061486
- Open Library: OL5291463A
- PLWABN: 9810659845005606
- NUKAT: n97068884
- J9U: 987007604538605171
- CANTIC: a11878654
- LNB: 000239805
- NSK: 000038339
- CONOR: 23150435
- BNC: 000043393
- KRNLK: KAC201201673
- LIH: LNB:BYcI;=Bd