Kłajpeda – Wikipedia, wolna encyklopedia

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Kłajpeda

Klaipėda

Panorama miasta
Herb Flaga
Państwo	Litwa
Okręg	kłajpedzki
Burmistrz	Arvydas Vaitkus
Powierzchnia	110 km²
Populacja (2017) • liczba ludności • gęstość	172 272[1] 1430,5 os./km²
Nr kierunkowy	(+370) 46
Kod pocztowy	LT-91001
Tablice rejestracyjne	L
Położenie na mapie Litwy
55°42′N 21°08′E/55,700000 21,133333
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Kłajpeda (lit. Klaipėda wymowa^ⓘ, niem. hist. Memel) – miasto na wybrzeżu Morza Bałtyckiego nad Zalewem Kurońskim, w zachodniej części Litwy, położone u ujścia rzeki Dangi do Zalewu Kurońskiego, połączone kanałem z ujściem rzeki Niemen. Największe miasto Małej Litwy.

W Kłajpedzie znajduje się duży port morski oraz stacja kolejowa.

• 1252 – budowa zamku krzyżackiego Memelburg
• 1254 – lokacja miasta na prawie lubeckim
• 1323 – najazd wojsk litewskich Giedymina spustoszył miasto

• 1466–1657 – wraz z Prusami Książęcymi Kłajpeda lennem Korony Królestwa Polskiego
• 1475 – miasto uzyskało prawo chełmińskie
• 1525 – miasto przyjęło luteranizm
• 1540 – pożar zniszczył znaczną część miasta
• 1629–1635 – okupacja szwedzka w czasie wojny z Rzecząpospolitą
• 1672 – ścięcie Krystiana Kalksteina
• 1701 – miasto częścią Królestwa Prus
• 1709–1711 – wielka epidemia dżumy
• 1757–1762 – okupacja rosyjska w czasie wojny siedmioletniej
• 1762 – powrót miasta do Prus
• 1806–1807 – Kłajpeda tymczasową stolicą Prus, schronił się tu wraz z dworem król Fryderyk Wilhelm III
• 1871 – miasto wraz z Prusami wchodzi w skład zjednoczonych Niemiec
• 1919–1923 – z ramienia Ligi Narodów miastem administrowała Francja
• 1920 – utworzono polską Delegację przy Komisji Międzysojuszniczej, pełniącą funkcje dyplomatyczne
• 1923 – wyparcie administracji i wojska francuskiego przez Litwę i powołanie autonomicznego Okręgu Kłajpedy ze stolicą w Kłajpedzie. Podpisanie porozumienia litewsko-niemieckiego odnośnie do praw Niemców w mieście.
• 22 marca 1939 – manifestacja zbrojna niemieckiej Kriegsmarine na redzie portu w Kłajpedzie i następnie przyłączenie wraz z Okręgiem Kłajpedy do III Rzeszy
• 1945 – przyłączenie do ZSRR (Litewska SRR)
• od marca 1990 roku ponownie w granicach niepodległej Litwy
• 1991 – założenie Uniwersytetu Kłajpedzkiego

• ruiny krzyżackiego zamku Memelburg z lat 1408–1417; w latach 1529–1559 wokół zamku zbudowano bastiony
• kościół ewangelicki z XVIII w.
• kościół ewangelicko-baptystyczny z XIX wieku
• spichlerze z XVIII w.
• Teatr Dramatyczny z 2 poł. XIX w. w stylu neoklasycystycznym
• rzeźba Anny z Tharau z 1912 roku (rekonstrukcja), na placu Teatralnym

Wykres populacji Kłajpedy (w tys.).

W roku 2006 liczba mieszkańców Kłajpedy wynosiła 187 316 osób – 86 308 z nich stanowili mężczyźni a 101 008 kobiety.

Struktura wiekowa (2013)^[1]:

• wiek 0–14 – 13,7%
• wiek 15–59 – 67,2%
• wiek 60+ – 19,1%

Struktura etniczna (2011)

• Litwini: 73,9%
• Rosjanie: 19,6%
• Ukraińcy: 1,9%
• Białorusini: 1,7%
• Polacy: 0,3%
• Inni: 2,6%

Powierzchnia miasta (2011) wynosi 98 km², 38% powierzchni zajmują budynki, 1,4% drogi, 8,45% użytki rolne, 14,08% wody, pozostałe 38% jest „innego użytku”. W Kłajpedzie znajduje się 17 urzędów pocztowych, stacja kolejowa, port, 20 hoteli, 4 kościoły katolickie, 3 cerkwie prawosławne^[2], synagoga, 10 muzeów, 4 teatry i 15 ośrodków sportowych.

W Kłajpedzie zlokalizowany jest jeden z większych bałtyckich portów morskich. W 2014 w porcie zanotowano wyniki przeładunków na poziomie 36,41 mln ton^[3], w tym ładunków skonteneryzowanych 450,4 tys. TEU oraz 344,8 tys. pasażerów w ruchu promowym^[4]. W Klajpedzie zlokalizowany jest ważny port rybacki (najważniejszy na Litwie) oraz stocznia Western Shipyard^[5].

• Simon Dach – niemiecki poeta
• Gitanas Nauseda – prezydent Litwy
• Emma Ostaszewska – polska pianistka
• Tomas Vaitkus – litewski kolarz szosowy
• Tomas Venclova – litewski poeta, publicysta
• Jerzy Utowka – działacz mniejszości polskiej na Litwie
• Ireneusz Załuski – polski rzeźbiarz, powstaniec styczniowy
• Karol Bernard Załuski – polski dyplomata, językoznawca, orientalista

Miasta partnerskie Kłajpedy, w tym 2 zawieszone miasta z powodu zbrojnej agresji na Ukrainę^[6]:

• Cerkiew Opieki Matki Bożej i św. Mikołaja w Kłajpedzie
• Latarnia morska w Kłajpedzie

• K.S., « Memel zamiast Kłajpedy » w: Morze i Kolonie. Organ Ligi Morskiej i Kolonialnej. Nr 4 (Kwiecień 1939). Rok I (XVI), s. 2-3.
• Georg Dehio, Handbuch der Deutschen Kunstdenkmäler, neu bearb. von Ernst Gall, Deutschordensland Preussen, unter Mitw. von Bernhard Schmid und Grete Tiemann, München; Berlin, Deutscher Kunstverlag, 1952.
• Handbuch der historischen Stätten, Ost- und Westpreussen, hrsg. von Erich Weise, Stuttgart, Kröner, 1981, ISBN 3-520-31701-X (unveränd. Nachdr. d. 1. Aufl. 1966).
• Carl von Lorck, Dome, Kirchen und Klöster in Ost- und Westpreussen. Nach alten Vorlagen, 2. unver. Aufl., Frankfurt am Main, Weidlich, 1982, ISBN 3-8035-1163-1.
• Dehio-Handbuch der Kunstdenkmäler West- und Ostpreussen. Die ehemaligen Provinzen West- und Ostpreussen (Deutschordensland Preussen) mit Bütower und Lauenburger Land, bearb. von Michael Antoni, München; Berlin, Dt. Kunstverl., 1993, ISBN 3-422-03025-5.
• Juri Iwanow, Königsberg und Umgebung, Dülmen, Laumann-Verl., 1994, ISBN 3-87466-185-7.
• Jarosław Swajdo i inni, Litwa, Łotwa, Estonia i obwód kaliningradzki, Bielsko-Biała: Pascal, 2000, ISBN 83-88355-30-9, OCLC 830224638.
• Adam Dylewski, Litwa. Przewodnik ilustrowany, Bielsko-Biała: Pascal, 2007, ISBN 978-83-7304-981-9, OCLC 749467061.

• Oficjalna strona miasta Kłajpeda
• Kłajpeda, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 172.
• Kłajpeda, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 88.