Lublana – Wikipedia, wolna encyklopedia

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Lublana

Ljubljana

Widok ze wzgórza na miasto
Herb Flaga
Państwo	Słowenia
Gmina miejska	Lublana
Burmistrz	Zoran Janković
Powierzchnia	163,8 km²
Wysokość	298 m n.p.m.
Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość	284 293[1] 908 os./km²
Nr kierunkowy	(+386) 01
Kod pocztowy	1000
Tablice rejestracyjne	LJ
Podział miasta	18 dzielnic
Położenie na mapie gminy miejskiej Lublana
Położenie na mapie Słowenii
46°03′23″N 14°30′28″E/46,056389 14,507778
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Lublana^[2] (słoweń. Ljubljana [ljuˈbljà:na], wł. Lubiana, niem. Laibach) – stolica i największe miasto Słowenii, położone nad rzeką Ljubljanicą.

Historia osadnictwa na tym terenie sięga ok. 2000 p.n.e. W późniejszym czasie stał się on częstym szlakiem wędrówek i pobytu różnych ludów i poszczególnych plemion (m.in. indoeuropejskich Wenetów i celtyckich Taurysków). Początek historii miasta wyznacza założenie przez Rzymian ok. 50 p.n.e. niedużej osady handlowej znanej jako Emona (Iulia Aemona). Położona na skrzyżowaniu istotnych szlaków handlowych i strzegąca szlaku wojskowego (po powstaniu obozu legionowego w I wieku n.e.), rozwinęła się w znaczące centrum miejskie, będąc także liczącym się ośrodkiem militarnym. Zamożne i wyjątkowo dobrze rozwinięte miasto uległo zagładzie w schyłkowym okresie cesarstwa po najeździe Hunów pod wodzą Attyli w 452 roku. Przybyli w tę okolicę w VI wieku Słowianie założyli nieopodal ruin swój gród, którego podgrodzie z czasem przekształcało się w średniowieczne miasto^[3].

W dalszej kolejności Emona znalazła się na ziemiach podległych władcom Karantanii, którzy później ulegli dominacji Franków. Sprowadzenie przez książąt karantańskich (karynckich) w XII w. osadników niemieckich zapoczątkowało silny ruch kolonizacyjny, wskutek czego miejscowość rozwinęła się w znaczny ośrodek miejski, oparty na wzorcach zachodnioeuropejskich. W połowie XII stulecia tworzyły go trzy dzielnicowe skupiska: stanowiący właściwe miasto Novi trg (zamieszkały przez niemieckich zamożnych mieszczan i szlachtę), Stari trg (zamieszkiwany przez rzemieślniczo-rolniczą ludność słowiańską) i Mestni trg z przewagą własności kościelnej. W 1144 r. pojawiła się niemiecka nazwa miasta – Laibach, a dwa lata później – jej miejscowa wersja Luwigana. Obwarowane solidnymi murami obronnymi, miasto uzyskało w 1220 r. przywilej bicia własnej monety i w swym pomyślnym rozwoju, już jako główne miasto Krainy, przeszło (1335) pod władzę austriackich Habsburgów. Obdarzane przez nich kolejnymi przywilejami, przyciągało element obcy (Włochów, Hiszpanów, Anglików, Szwedów, Żydów), a w r. 1461 awansowało do rangi stolicy diecezji^[4].

W XV wieku Lublana była znana jako znaczący ośrodek sztuki. W 1511 roku miasto zrujnowało wielkie trzęsienie ziemi, po którym odbudowano je w stylu renesansowym i wzniesiono nowe mury obronne. W XVI wieku miejscowa populacja wynosiła 5 tysięcy mieszkańców, z czego 70% posługiwało się językiem słoweńskim, a 30 proc. j. niemieckim. W 1550 r. opublikowano dwie pierwsze słoweńskie książki. W tym stuleciu Lublana stała się też ośrodkiem reformacji, w którym zamieszkiwało tam kilku ważnych przedstawicieli luteranizmu – Primož Trubar, Adam Bohorič i Jurij Dalmatin. Mniej więcej w podobnym czasie powstały pierwsza szkoła średnia oraz biblioteka publiczna, co Lublanę awansowało na centrum kultury słoweńskiej. W 1597 r. do miasta przybyli jezuici i otworzyli drugą szkołę średnią, później przekształconą w pierwszą w Lublanie uczelnię wyższą. Wraz z przybyciem zagranicznych architektów pod koniec XVII w. w mieście rozpowszechniła się architektura barokowa.

Za rządów Napoleona miasto stało się stolicą tzw. Prowincji Iliryjskich, a w 1815 r. powróciło do Austrii. W latach 1816–1849 było częścią Królestwa Illyrii. W 1821 r. Lublana gościła Kongres w Laibach, który przywrócił wcześniejsze granice państw europejskich. Pierwszą linię kolejową łączącą z Wiedniem otwarto w 1849 r. W 1857 została ona przedłużona do Triestu. Publiczna linia elektryczna pojawiła się w 1898 r. W 1895 r. Lublana, licząca wtedy 31 tys. mieszkańców, została ponownie nawiedzona przez poważne trzęsienie ziemi o sile 6,1 w skali Richtera. Zniszczeniu uległo wówczas 1,4 tys. budynków, z których część odbudowano już w stylu secesyjnym.

W 1918 r., po zakończeniu I wojny światowej, obszar ten został przyłączony do Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. W 1929 roku powstało Królestwo Jugosławii. Po podziale kraju na okręgi, zwane banowinami, Lublana została stolicą banowiny drawskiej. Podczas II wojny światowej od 1941 r. miasto okupowały faszystowskie Włochy, a od 1943 r. nazistowskie Niemcy. Miasto otoczono wówczas ponad trzydziestokilometrowymi zasiekami z drutu kolczastego, mającymi uniemożliwić współdziałanie podziemnego ruchu oporu (front wyzwolenia ludności słoweńskiej) w mieście z jugosłowiańskimi partyzantami działającymi na zewnątrz. W 1985 roku na miejscu ogrodzenia powstała malownicza ścieżka spacerowa (Pot okoli Ljubljane – Ścieżka dookoła Lublany).

Po II wojnie światowej Lublana stała się stolicą Socjalistycznej Republiki Słowenii – części komunistycznej Jugosławii, do czasu, gdy 25 czerwca 1991 roku Słowenia ogłosiła niepodległość z Lublaną jako stolicą. Kraj ten wszedł do Unii Europejskiej w maju 2004 roku.

W 2011 r. miasto stało się siedzibą unijnej Agencji ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki^[5].

Miasto zajmuje powierzchnię 163,80 km². Położone jest w centrum Słowenii, pomiędzy Austrią, Węgrami, Chorwacją i Włochami. Lublana leży 140 km na zachód od Zagrzebia, 250 km na wschód od Wenecji, 350 km na południowy zachód od Wiednia i 400 km na południowy zachód od Budapesztu. Najwyższym punktem miasta jest Janški Hrib (794 m n.p.m.).

Liczba trzęsień ziemi niszczących Lublanę (w tym te z 1511 i 1895 r.) świadczy o fakcie, iż Słowenia jest zlokalizowana w aktywnej strefie sejsmicznej spowodowanej jej pozycją na płycie eurazjatyckiej. Słowenia znajduje się na złączeniu trzech ważnych stref tektonicznych – Alp, Gór Dynarskich oraz Kotliny Panońskiej. Naukowcy są w stanie zidentyfikować ponad 60 trzęsień ziemi w przeszłości.

Klimat Lublany, jak i wschodniej części Słowenii to klimat umiarkowany kontynentalny. Lipiec jest najcieplejszym miesiącem, a styczeń oraz luty są najzimniejszymi. Najniższą zanotowaną temperaturą było –28 °C a najwyższą 39 °C.

• 257 388 (2002 – według spisu powszechnego)
• 255 115 (2005 – wartość szacunkowa)

• przemysł: elektromaszynowy, elektroniczny, lekki (włókienniczy, obuwniczy), chemiczny, drzewno-papierniczy, spożywczy (tytoniowy)

Lublana jest w centrum słoweńskiej sieci dróg, która prowadzi do wszystkich zakątków kraju. Przez Lublanę przebiega autostrada A1 prowadząca na zachód do Triestu, Wenecji oraz Rijeki; na północ do Mariboru, Grazu oraz Wiednia. Autostrada A2 prowadzi na wschód do stolicy Chorwacji Zagrzebia oraz Węgier, lub do głównych miast byłej Jugosławii, jak np. Belgradu; na północny zachód prowadzi do Klagenfurtu oraz Salzburga.

Główny dworzec kolejowy Ljubljana zbudowany został w 1849 r. Odnowiony został w 1980 r. przez architekta Marko Mušiča. W 2008 roku rozpoczęła się budowa wielopiętrowego kompleksu biurowo-rozrywkowo-handlowego na terenie dworca.

Dworce kolejowy i autobusowy są usytuowane po przeciwnych stronach Trgu Osvobodilne Fronte (Trg OF), w północnej części śródmieścia. 250 m na zachód biegnie Slovenska cesta, główna ulica handlowa Lublany. Na główny plac miasta – Prešernov trg – można dojść, kierując się na południe, w stronę Miklošičevej cesty (600 m).

• Pałac Biskupi
• zamek
• park Tivoli
• klasztor i kościół Urszulanek
• ruiny rzymskie
• Muzeum Narodowe
• Narodowa Galeria Słowenii
• Biblioteka Uniwersytecka i Narodowa
• Uniwersytet
• katedra świętego Mikołaja
• kościół św. Floriana
• kościół św. Jakuba
• Kościół Matki Bożej Wspomożycielki
• kościół św. Rocha
• kościół Świętej Trójcy
• cerkiew Świętych Cyryla i Metodego
• ratusz
• plac Prešerena
• Plac Kongresowy
• Plac Republiki
• Tromostovje (potrójny most)
• Robbov vodnjak (barokowa fontanna)
• Metelkova
• Zoo Lublana
• Nebotičnik
• Smoczy Most

• NK Olimpija Lublana – klub piłkarski
  • Stadion Stožice – stadion
• ND Slovan Lublana – klub piłkarski
• NK Svoboda Lublana – klub piłkarski
• Olimpija Lublana – klub hokejowy
  • Hala Tivoli – lodowisko
• KK Olimpija Ljubljana – klub koszykówki mężczyzn
• Krym Lublana – klub piłki ręcznej kobiet
• Dolomiti Lublana – klub narciarski
• SSK Ilirija Lublana – klub narciarski
• ACH Volley Lublana – klub siatkarski mężczyzn

• Matej Žagar – słoweński żużlowiec, od 2006 r. jeżdżący w Polsce, w sezonie 2022 reprezentował barwy Polonii Bydgoszcz
• Ivan Cankar – pisarz słoweńskiego ruchu modernistycznego
• Bogusław Horodyński – polski powstaniec, działacz niepodległościowy
• Željko Ivanek – słoweńsko-amerykański aktor
• Emil Korytko – polski etnograf, działacz i orędownik kształtowania świadomości narodowej Słoweńców, miłośnik i zbieracz tamtejszej sztuki ludowej
• Hugon Zapałowicz – polski podróżnik, botanik, prawnik, badacz Karpat i gór środkowej Argentyny, prekursor turystyki babiogórskiej, przewodnik, poeta
• Jože Plečnik – architekt, od 1925 roku pracował nad przebudową miasta^[6]
• Slavoj Žižek – socjolog, filozof
• Luka Dončić – słoweński koszykarz, od 2018 roku gracz klubu NBA Dallas Mavericks
• Melania Trump – pierwsza dama Stanów Zjednoczonych w latach 2017-2021, żona Donalda Trumpa

• Laibach

• Michał Jurecki: Słowenia. Praktyczny przewodnik. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 2007, s. 90-124, ISBN 978-83-7304-837-9

• Strona internetowa Lublany
• Informacje na temat atrakcji turystycznych w Lublanie