Sola – kommune i Rogaland – Store norske leksikon

Landskapet er eit typisk jærlandskap der mektige isavsetningar, i hovudsak sandjord, dekker omdanna kambrosiluriske sediment i undergrunnen, vesentleg kalkstein og leirskifer. Ytst på Tanangerhalvøya finst inntrengde, magmatiske bergartar av kaledonsk opphav (sjå den kaledonske orogenese). Her er det største området i kommunen med fast berg i dagen. Det høgaste punktet i kommunen (Kjerrberget, 102 moh.) ligg aust for Stavanger lufthavn, Sola. Fleire myrar og vatn er uttappa og oppdyrka.

Øya Rott, som er den einaste øya utanfor Jæren med fast busetjing, er kjent for fuglelivet sitt. Rott er Noregs sørlegaste fuglevær.

Kommuneblomen er stemorsblom, også kalla natt og dag (Viola tricolor).

Den kaldaste månaden er februar med normal på 2,1 °C, og den varmaste månaden er august med normal på 15,7 °C. Mest nedbør er det i oktober med normal på 148,3 millimeter, og minst er det i mai med normal på 62,1 millimeter. Målingane er gjorde ved Sola målestasjon.

Den viktigaste enkeltverksemda i kommunen er Stavanger lufthavn, Sola. I tilknyting til flyplassen ligg Hovudredningssentralen i Sør-Noreg og helikopterbase for verksemda i Nordsjøen. Her ligg også Sola flystasjon (Luftforsvaret). Det er ein større forsyningsbase for petroleumsverksemda i Risavika/Tananger. Shells oljeraffineri i Risavika (etablert i 1968) blei nedlagt i 2000.

Sola har stor industri knytt til petroleumsverksemda, og av arbeidsplassane i kommunen er 29 prosent i industri, 47 prosent inkludert byggje- og anleggsverksemd, kraft- og vassforsyning og renovasjon (2016). Desse prosentdelane er begge dei høgaste blant kommunane i fylket. Den viktigaste industribransjen er verkstadindustri, med heile 88 prosent av dei sysselsette i industrien, i hovudsak maskinindustri og bygging av skip og boreplattformer (2015). Sola har elles eit av dei største meieria i landet, og næringsmiddelindustrien har i alt åtte prosent av dei sysselsette i industrien i kommunen. Kommunen har elles ein del IT-bedrifter.

Sola er ein stor jordbrukskommune med dei trekka som pregar jordbruket på Jæren – eit intensivt husdyrbruk med mjølk, kjøtt og egg som dei viktigaste salsprodukta. Det blir òg dyrka mykje poteter og grønsaker i kommunen, særleg gulrot, og det er forholdsvis store areal under glas, der det mellom anna blir dyrka tomatar og agurkar. Elles har kommunen ein del bærdyrking.

Fisket betyr relativt lite i Sola, sjølv om kommunen er den viktigaste på Jæren målt etter fangst som er ført i land av fiskarar som er heimehøyrande i kommunen. I 2015 hadde fangsten ein førstehandsverdi på 8,5 millionar kroner.

I 2016 hadde 60 prosent av dei busette yrkesaktive i Sola arbeid utanfor kommunen, 35 prosent i Stavanger, 14 prosent i Sandnes og 4 prosent i resten av kommunane på Jæren. Av dei som hadde arbeidsstad i Sola i 2016, var på den andre sida 76 prosent innpendlarar frå andre kommunar, 31 prosent frå Stavanger, 18 prosent frå Sandnes og 13 prosent frå resten av jærkommunane.

Sola har eit tett vegnett. Viktigast er fylkesveg 510 (Nesbuvegen) som frå fylkesveg 44 i Klepp fører via Tjelta og Sola sentrum til Hinna på E39 i Stavanger. Denne blir kryssa i Sola sentrum av riksveg 509 frå E39 ved Jåttå via Stavanger lufthavn, Sola og Tananger til Sunde i Stavanger. Der møter vegen E39, som fører nordover til Bergen og sørover til Kristiansand.

Frå Risavika er det bilferje til Bergen og Hirtshals i Danmark.

Stavanger lufthavn, Sola, er Noregs tredje største etter passasjertrafikk. Både flyplassen og Sola elles har hyppige bussamband til Stavanger og Sandnes.

I kommunen ligg Sola videregående skole.

Sola høyrer til Sør-Vest politidistrikt, Sør-Rogaland tingrett og Gulating lagmannsrett.

Sola kommune svarer til dei fire sokna Ræge, Sola, Sørnes og Tananger i Tungenes prosti (Stavanger bispedømme) i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Sola til Jæderen og Dalene fogderi (futedømme) i Stavanger amt.

På Ræge er det funne ei rekke gravhaugar frå bronsealderen (Rægehaugane). Desse er blant dei rikaste funna i landet frå denne tidsepoken. Av fornminne finst elles Domsteinane i Ølbergskogen, ein eigenarta steinformasjon med eit noko uklart, mytisk opphav og funksjon, truleg frå eldre jernalder. Denne blei opna opp i 2008 etter fleire års arbeid med avdekking og rekonstruksjon.

I Hafrsfjord stod slaget som vanlegvis reknast som det avgjerande i Harald Hårfagres samling av Noreg. Ved Ytraberg vest for Sørnes står det ein bautastein signert av kong Olav 5. i samband med rikssamlingsjubileet i 1972. Erling Skjalgsson budde på Sola gard, som låg vest for dagens flyplass. Det finst kyrkjeruinar frå mellomalderen (Sola ruinkyrkje), som blei gjenreist i 1995.

I Tananger er det eit fiskarleie med eit interessant miljø av ei rekke freda hus og kystkultursamling. Her blir det arrangert årlege fiskefestivalar. Ved sjøflyhamna i Hafrsfjord ligg Flyhistorisk Museum Sola, og på Stangeland ligg Rogaland Krigshistoriske Museum, begge knytte til Jærmuseet.

Utenfor Tananger ligg Flatholmen fyrstasjon som nå er eit besøksfyr.

Sola har fleire kjende badestrender, hotell og pensjonat langs kysten. Det går samanhengande kyststi langs stranda i søre del av kommunen, mellom Ræge og Hellestø ved grensa til Klepp i sør.

Kommunevåpenet (godkjent i 1982) har to bjelkar i sølv, danna ved omvendt dobbelt bogesnitt, mot ein blå bakgrunn. Dette illuderer hav og bølgjetoppar.

Namnet kjem av norrønt Sóli. Namnet er utolka, det kan ha vore eit gamalt fjordnamn.

• Ormøy, Ragnhild: Sola: bilder 1860–1960, 1997, isbn 82-990375-4-9
• Refheim, Sigurd: Gard og ætt i Sola, 1974
• Skjørestad, Per: Sola 1930–2000, 2002–2004, tre bind
• Soga om Sola og Madla, 1980–83, tre bind