Paraguay - Wikipedia, ang malayang ensiklopedya

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya

Republika ng Paraguay República del Paraguay (Kastila) Paraguái Tavakuairetã (Guarani)
Watawat Selyo
Salawikain: Paz y justicia "Kapayapaan at katarungan"
Awitin: Himno Nacional Paraguayo "Pambansang Himnong Paraguayo"
Kabisera at pinakamalaking lungsod	Asunción 25°16′S 57°40′W / 25.267°S 57.667°W
Wikang opisyal	Kastila • Guarani
Katawagan	Paraguayo
Pamahalaan	Unitaryong republika pampanguluhan
• Pangulo	Santiago Peña
• Pangalawang Pangulo	Pedro Alliana
Lehislatura	Congress
• Mataas na Kapulungan	Senate
• Mababang Kapulungan	Chamber of Deputies
Independence from Spain
• Declared	14 May 1811
• Recognized	25 November 1842
• Current constitution	20 June 1992
Lawak
• Kabuuan	406,752 km2 (157,048 mi kuw) (59th)
• Katubigan (%)	2.6
Populasyon
• Senso ng 2022	6,109,644 (113th)
• Densidad	15/km2 (38.8/mi kuw) (215th)
KDP (PLP)	Pagtataya sa 2023
• Kabuuan	$117.35 bilyon (94th)
• Bawat kapita	$19,040[1] (98th)
KDP (nominal)	Pagtataya sa 2023
• Kabuuan	$44.14 billion[1] (98th)
• Bawat kapita	$7,162[1] (104th)
Gini (2020)	43.5[2] katamtaman
TKP (2021)	0.717[3] mataas · 105th
Salapi	Guaraní (PYG)
Sona ng oras	UTC–4 (PYT)
• Tag-init (DST)	UTC–3 (PYST)
Gilid ng pagmamaneho	right
Kodigong pantelepono	+595
Kodigo sa ISO 3166	PY
Internet TLD	.py

Ang Paraguay (Padron:Lang-gn), opisyal na pangalan na Republika ng Paraguay, ay isang bansa sa Timog Amerika. Nagmula ang pangalan ng bansa mula sa mga salitang Guaraní (bigkas /gwa·ra·ní/) na pará, nangangahulugang “ilog”, at guay, nangangahulugang “itong pampang”. Hinihinala na, sa Guaraní, tumutukoy lamang ang ekspresyong ito sa Asunción, ngunit, sa Espanyol, tumutukoy ito sa buong bansa.

Ang mga katutubong Guarani ang nanirahan sa mga lupain ng makabagong-panahong Paraguay sa loob ng mahigit isang milenyo bago sila nasakop ng mga Espanyol noong ika-16 na siglo. Ang mga Espanyol at mga misyonerong Heswita ang nagpakilala ng Kristiyanismo at kulturang Espanyol sa rehiyon. Pagkatapos lumaya mula sa Espanya noong 1811, sunod-sunod na pinamunuan ng mga diktador ang Paraguay na nagsagawa ng mga polisiyang proteksiyonista.

Ang paglago ng Paraguay ay naputol ng Digmaang Paraguayo (1864-1870), na kung saan nawala ang 60%-70% ng populasyon nito dahil sa digmaan at kamatayan, at ang 140,000 kilometro kwadrado ng teritoryo nito ay napunta sa Argentina at Brazil. Sa pagdaan ng ika-20 siglo, sunod-sunod na mga awtoritaryanong pamahalaan ang namuno sa Paraguay. Katangi-tangi rito ang pamamahala ni Alfredo Stroessner, na namahala mula 1954 hanggang 1989. Siya ay napatalsik sa kudeta, at muling isinagawa ang malayang halalan noong 1993. Pagkatapos ng isang taon, kasama ng Paraguay ang Argentina, Brazil, at Uruguay sa nagtatag ng Mercosur, isang rehiyonal na organisasyong pangekonomiya.

Noong 2009, tinataya na mayroon nang 6.5 milyong katao na naninirahan sa Paraguay, ang karamihan ay nasa timog-silangang bahagi ng bansa. Ang kabisera at ang pinakamalaking lungsod ay ang Asunción, na kung saan naninirahan ang halos 1/3 ng buong populasyon. Hindi tulad ng karamihan sa mga bansa sa Latin America, ang kultura at wika ng katutubong Guarani ay may malaking impluwensya. Karamihan sa mga naninirahan ay nagsasabing sila ay mestizo, na resulta ng pakikihalo ng mga iba't ibang grupo sa isa't isa. Parehong Guarani at Espanyol ang opisyal na wika ng Paraguay, na may 92% na nakakapagsalita ng Espanyol at 98% na nakakapagsalita ng Guarani.

t u b Pinakamalalaking mga lungsod o bayan sa Paraguay (Senso ng DGEEC noong 2002)[4]
	Ranggo		Departmento	Pop.	Ranggo		Departmento	Pop.
Asunción Ciudad del Este	1	Asunción	Capital District	512,112	11	Mariano Roque Alonso	Central	65,229	San Lorenzo Luque
2	Ciudad del Este	Alto Paraná	222,274	12	Pedro Juan Caballero	Amambay	64,592
3	San Lorenzo	Central	204,356	13	Villa Elisa	Central	53,166
4	Luque	Central	170,986	14	Caaguazú	Caaguazú	48,941
5	Capiatá	Central	154,274	15	Coronel Oviedo	Caaguazú	48,773
6	Lambaré	Central	119,795	16	Hernandarias	Alto Paraná	47,266
7	Fernando de la Mora	Central	113,560	17	Presidente Franco	Alto Paraná	47,246
8	Limpio	Central	73,158	18	Itauguá	Central	45,577
9	Ñemby	Central	71,909	19	Concepción	Concepción	44,070
10	Encarnación	Itapúa	67,173	20	Villarrica	Guairá	38,961

Ang lathalaing ito na tungkol sa Bansa ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito.