Bitlis (il) - Vikipedi

Bu madde Bitlis il sınırları içindeki tüm bölgeyi kapsamaktadır. Başlığın diğer anlamları için Bitlis (anlam ayrımı) sayfasına gidiniz.

Bitlis
İl
İlin Türkiye'deki konumu
İl sınırları haritası
Ülke	Türkiye
Coğrafi bölge	Doğu Anadolu Bölgesi
İdare
• Vali	Ahmet Karakaya
Yüzölçümü
• Toplam	8294 km²
Nüfus [1]
• Toplam	338.023
• Yoğunluk	42/km²
• Kır	148.648
• Şehir	189375
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	434
İl plaka kodu	13
Resmî site bitlis.gov.tr

Bitlis İli, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Murat-Van Bölümü'nde yer alan bir ildir.

İlin nüfusu 350.994'tür. Bu nüfusun %65,1'i şehirlerde yaşamaktadır (2020 sonu). İlin yüzölçümü 8.294  km²'dir. İlde  km²'ye 42 kişi düşmektedir. (Bu sayı Güroymak'ta 94'dür.) İlde yıllık nüfus artış oranı %0,83 olmuştur.^[2] İl merkezinin denizden yüksekliği 1637 metredir.

04 Şubat 2021 TÜİK verilerine göre 7 ilçe, 13 belediye, bu belediyelerde 123 mahalle, ayrıca 348 köy bulunmaktadır.^[2]

İsmi Makedonya Kralı Büyük İskender'in şehirdeki kaleyi yaptırttığı komutanlarından Bedlis'ten gelmektedir. Tarihsel yapıların ağırlıkta olduğu bir vadi içinde kurulduğundan “Vadideki Güzel Şehir” diye anılır.

Bitlis MÖ 1400 yıllarından itibaren Urartular'ın yerleşim alanıydı. MÖ 1280 yılında Asur Krallarından I. Salmanassar devrinden sonra, Van Gölü çevresindeki dağlık alanlara yerleşen Urartular, MÖ 11. yüzyıla kadar Urartular'ın yurdu olmaya devam etmiş ve 7. yüzyıla kadar Asurlular, 6. Yüzyıla kadar ise Medler'in yönetimi altında kalmıştır. Bitlis, daha sonra Pers Krallığı'nın kurulması ile 2. Darius tarafından ele geçirilmiştir. MÖ 4. yüzyılda Makedonya Kralı Büyük İskender'in yönetimi altına giren ve MS 2. yüzyılda Roma İmparatoru Trajan tarafından ele geçirilen Bitlis, 7. yüzyıla kadar Doğu Roma yönetiminde kaldı.

Türkler'in 10. yüzyılla birlikte başlayan Anadolu akınları sırasında önemli bir uğrak yeri haline gelen Bitlis, Türklerin Anadolu'ya açılmasında çok önemli bir rol üstlenmiştir. Onuncu yüzyılda Bitlis,Bizans ile Mervanîler devletleri arasında bir sınır şehri oldu.^[3] Bu dönemde Bitlis, Mervaniler'in kontrolü altındaydı. Mervaniler'den sonra Bitlis, 1085 yılında Selçuklular'ın eline geçti. Selçukluların ardından Bitlis,Dilmaçoğulları ve Ahlatşahlar'ın kontrolüne geçti, ardından Eyyübiler tarafından ele geçirildi.^[4][5] Mervaniler döneminde bölgede Kürt nüfusu artmıştır. Eyyübiler döneminde ise Harzemşahlar ve Selçuklulara karşı Eyyübiler tarafından Hakkari'den bölgeye Kürt aşiretler iskan ettirilmiştir. Bu Kürt aşiretleri, Bitlis Emirliği'ni (Şerefhanlar Beyliği) kurmuşlardır. Bitlis, daha sonra Harzemşahlar ve Moğollar'ın saldırısına uğramıştır.^[6][7]

15. yüzyılın sonlarında, Akkoyunlu desteğiyle Zîrkan ve Donboli Beylikleri tarafından işgal edilen Bitlis, 1507 yılında Safeviler tarafından da işgal edilmiştir. 1514 yılındaki Çaldıran Muharebesi'nde Şerefhanlar, Osmanlı egemenliğini kabul etmiştir. Şerefhanlar, 1535 ile 1578 arasında Safeviler'in hakimiyetini kabul ettiği için bu dönemde Osmanlı işgali altında kalmıştır.1587 yılında Şerefhanlar'ın Osmanlı'ya katılmasıyla Bitlis, Şerefhanlar Beyliği'nin yönetimi altında Osmanlı egemenliğine girmiş ve bu aile yönetiminde 1847 yılına kadar kalmıştır.^[8][9] Osmanlı İmparatorluğu'nun idaresi altında Bitlis, ilim, sanat ve kültür merkezi haline gelmiştir. I. Dünya Savaşı esnasında bir süre Çarlık Rusya'sının işgali altında kalan Bitlis, Cumhuriyet'in ilanından sonra il statüsüne kavuşmuştur. Bitlis, adını Bedlis'ten almıştır.

04 Şubat 2020 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 7 İlçe, 13 belediye, bu belediyelerde 123 mahalle ve ayrıca 348 köy vardır.

• Bitlis (merkez)
• Adilcevaz
• Ahlat
• Güroymak
• Hizan
• Mutki
• Tatvan

İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclisleri oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.

İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)

İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümeni'ni seçer.

Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Bitlis Valisi, 1977-Kastamonu doğumlu Ahmet KARAKAYA'dır. Eylül 2024'te Sancaktepe Kaymakamı iken atanmıştır.^[10]

Bitlis Belediye Başkanı, 1975-Bitlis doğumlu Nesrullah Tanğlay (AK PARTİ), 31 Mart 2024 seçimlerinde %38,23 oy oranıyla seçilmiştir.^[11]

2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Bitlis İl Genel Meclisi üye sayısı, 13 AK PARTİ, 9 HDP, 1 SAADET ve 1 DP olmak üzere 24'dür. Bitlis Belediye meclisi ise 14 AK PARTİ, 8 HDP ve 3 SAADET olmak üzere 25 üyeden oluşur.^[12]

2023 Türkiye genel seçimleri sonucuna göre Bitlis'in Türkiye Büyük Millet Meclisindeki üye sayısı 3'tür: YSP/HDP (Hüseyin Olan ve Semra Çağlar Gökalp) ve AK PARTİ (Turan Bedirhanoğlu).^[13]

Bitlis Belediyesi
Yıl	Belediye Başkanı	Parti	Oy Oranı
1963	Adil Şerefhanoğlu	CHP	%66,94
1968	Ziya Fırat	AP	%48,72
1973	Adil Şerefhanoğlu	Bağımsız	%42,61
1977	Ahmet Muzaffer Geylani	CHP	%70,91
1984	Ahmet Muzaffer Geylani	SODEP	%36,05
1989	Ahmet Muzaffer Geylani	ANAP	%51,75
1994	Yaşar Burhan	RP	%28,90
1999	Yaşar Burhan	FP	%23,37
2004	Cevdet Özdemir	AK Parti	%28,94
2009	Fehmi Alaydın	AK Parti	%42,80
2014	Hüseyin Olan	BDP	%43,80
2019	Nesrullah Tanğlay	AK Parti	%43,80
2024	Nesrullah Tanğlay	AK Parti	%38,23

Yıl	Parti	Oy Oranı
1983	MDP	%65,60
1987	ANAVATAN	%43,80
1991	ANAP	%31,28
1995	RP	%29,00
1999	FP	%20,82
2002	DEHAP	℅29,55
2007	AK Parti	%58,80
2011	AK Parti	%50,70
Haziran 2015	HDP	%59,40
Kasım 2015	HDP	%48,60
2018	AK Parti	%44,80
2023	YSP	%39,80

Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2024 verileri^[14])

Bitlis ili nüfusu: 359.747'dir. Bu nüfusun %70,26'sı şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 8.294 km²'dir. İlde km²'ye 43 kişi düşmektedir. (Bu sayı Güroymak'ta 95'dir.) İlde yıllık nüfus artış oranı % 1,60 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Ahlat (% 3,82)- Mutki(% -2,39)

06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre 7 İlçe, 13 belediye, bu belediyelerde 123 mahalle, ayrıca 348 köy bulunmaktadır.

2023 yılı sonunda Bitlis ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri
İlçe	Nüfus 2022	Nüfus 2023	Fark	Nüfus Artışı %	Belediye Sayısı	Mahalle Sayısı	Köy Sayısı	Köy Nüfusu	Şehir nüfusu	Şehirde oturan %	Alanı  km2[15]	km2'ye düşen kişi
Adilcevaz	29.541	29.697	156	0,53	2	15	28	12.374	17.323	58,33	1586	19
Ahlat	42.810	44.475	1.665	3,82	2	15	26	10.353	34.122	76,72	1153	39
Güroymak	48.576	49.161	585	1,20	3	28	26	9.726	39.435	80,22	515	95
Hizan	31.833	31.911	78	0,25	1	10	75	18.717	13.194	41,35	1021	31
Merkez	72.120	73.264	1.144	1,57	2	22	76	14.645	58.619	80,01	1064	69
Mutki	29.910	29.203	-707	-2,39	2	11	60	24.441	4.762	16,31	1069	27
Tatvan	99.198	102.036	2.838	2,82	1	22	57	16.744	85.292	83,59	1885	54
Bitlis	353.988	359.747	5.759	1,60	13	123	348	107.000	252.747	70,26	8293	43

Bitlis il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
1927[16]	90.631	59		%19     17.638 72.993     %81
1935	Muş iline bağlı ilçe statüsünde
1940[17]	68.825	62		%25     17.114 51.711     %75
1945[18]	71.950	62	%5	%23     16.899 55.051     %77
1950[19]	88.634	62	%23	%21     18.947 69.687     %79
1955[20]	111.187	65	%25	%26     28.465 82.722     %74
1960[21]	128.966	66	%16	%27     34.270 94.696     %73
1965[22]	154.069	64	%19	%28     43.813 110.256     %72
1970[23]	185.473	63	%20	%32     59.939 125.534     %68
1975[24]	218.305	63	%18	%35     76.702 141.603     %65
1980[25]	257.908	58	%18	%36     93.757 164.151     %64
1985[26]	300.843	53	%17	%40     119.626 181.217     %60
1990[27]	330.115	53	%10	%43     142.947 187.168     %57
2000[28]	388.678	49	%18	%56     219.511 169.167     %44
2007[29]	327.886	55	%16	%55     179.260 148.626     %45
2008[30]	326.897	55	%0	%52     168.824 158.073     %48
2009[31]	328.489	55	%0	%51     168.988 159.501     %49
2010[32]	328.767	56	%0	%51     168.787 159.980     %49
2011[33]	336.624	55	%2	%53     178.788 157.836     %47
2012[34]	337.253	55	%0	%54     182.939 154.314     %46
2013[35]	337.156	55	%0	%55     184.454 152.702     %45
2014[36]	338.023	55	%0	%56     189.375 148.648     %44
2015[37]	340.449	55	%1	%57     194.928 145.521     %43
2016[37]	341.225	55	%0	%58     197.747 143.478     %42
2017[37]	341.474	55	%0	%58     199.202 142.272     %42
2018[37]	349.396	55	%2	%59     205.566 143.830     %41
2019[37]	348.115	55	%0	%59     206.402 141.713     %41
2020[37]	350.994	55	%1	%60     210.118 140.876     %40
2021[37]	352.277	55	%0	%61     215.420 136.857     %39
2022[37]	353.988	55	%0

Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor with: Ağustos 2014. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz.

• Tatvan Kalesi
• Ahlat Kalesi
• Adilcevaz Kalesi
• Bitlis Kalesi
• Kef Kalesi

• Ulu Cami-Bitlis
• Gökmeydan Cami
• Şerefiye Külliyesi Ve Cami
• Adilcevaz Tuğrul Bey Cami
• Ahlat İskender Paşa Cami

• İhlasiye Medresesi
• Yusufiye Medresesi

• Narlıdere Köprüsü
• Ahlat Emir Bayındır Köprüsü

• El Aman Hanı
• Hazo Han
• Papşin Hanı

• Emir Bayındır Kümbeti
• Emir Ali Kümbeti
• Usta Şagirt Kümbeti
• Çifte Kümbet
• Abdurrahman Gazi Türbesi
• Şeyh Babo Kümbeti
• Küfrevi Türbesi
• Kalender Baba Kümbeti

• Bitlis Etnografya Müzesi
• Ahlat Müzesi
• Ahlat Selçuklu Mezarlığı
• Ahlat Harabeşehir Kaya Evleri
• Aghperig Manastırı

Ortodoks Hristiyan azizi Türk Nikolas bu şehirlidir.^[38]

Konum Bilgileri
İlçe	Kuruluş Yılı[39]	Önceden bağlı olduğu ilçe	Alanı km²	Rakım mt.	Merkeze Uzaklık km[40]	Ulaşan Yollar[40]
Bitlis Merkez			1.064	1.637		/D.965-13, 13.76, 13.25
Adilcevaz	1953	Ahlat	1.586	1.683	85	/D.965-11, 13.07
Ahlat	Cumh.önce		1.153	1.703	62	/D.965-11, 13.02, 13.01
Güroymak	1987	Merkez	515	1.308	33	D.300-31
Hizan	1936	Merkez	1.021	1.472	52	D.965=>13.25=>13.05=>13.26
Mutki	Cumh.önce		1.069	1.486	21	D.965-13=>13.75
Tatvan	1936	Ahlat	1.885	1.656	25	D.300-32, /D.965-12
BİTLİS	1935	MUŞ	8.294

2018-19 sezonunda BAL'da Özgüzeldere Spor yer almaktadır.Türkiye Kadınlar Voleybol İkinci Ligi de Bitlis Gençlik Spor (çekildi), erkeklerde TÜRŞAD yer almaktadır. Türkiye Erkekler Voleybol Bölgesel Ligi'nde 2 takım bulunmaktadır.

Futbol Türkiye Kupası'nda Özgüzeldere Spor, 3. turda Kastamonuspor 1966' a elenmiştir.

Bitlis'in önemli spor tesisleri: Bitlis 8 Ağustos Stadyumu (2.550), Tatvan Spor Salonu (500), Merkez Çiftkaya, Rahvan, Dideban, Tatvan Nemrut ve Yumurtatepe, Ahlat Serinbayır olmak üzere 7 adet kayak merkezi bulunmaktadır.

• Bitlis Valiliği26 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.