Pazar, Rize - Vikipedi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Pazar
İlçe
İlçe sınırları haritası
Ülke	Türkiye
İl	Rize
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Mustafa Akın
• Belediye başkanı	Neşet Çakır (CHP)
Yüzölçümü
• Toplam	110 km²
Rakım	50 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	31.527
• Kır	-
• Şehir	-
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu	53300
İl alan kodu	464
İl plaka kodu	53
Resmî site www.pazar.gov.tr

Pazar (Lazca: Atina), Karadeniz bölgesindeki Rize'nin bir ilçesidir. Rize'nin 37 km doğusundadır.

MÖ 64 yılında Pompeius tarafından Athenae adıyla kurulmuştur. İlçenin eski ismi Yunanca bir sözcüktür; akıl güzellik ve hikmet anlamına gelmektedir. William Edward David Allen'a göre, Athenae sözcüğü Lazca ve Gürcücede "gölgeli" anlamına gelen kelimenin Yunancaya uyarlanmış halidir.^[3] 1888 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre, Atina kazasında halk pagan tanrısı “Antas"a tapıyordu ve kasabanın adı da bu pagan tanrısından gelir. Bu tarihte Trabzon vilayetinin Trabzon sancağına bağlı olan Atina'nın nüfusu 2.313 hane ve 37.279 kişi olarak kaydedilmiştir. Kazanın ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanıyordu. Buğday, arpa, mısır, pirinç, fasulye, fındık ve keten tarımı yapılıyordu. Rençberlikle uğraşan halkın dışında ticaret ve esnaf erbabı da vardı. Denizde yunus avcılığı yapılıyor ve yakalanan yunusların yağı çıkarılarak dışarıya satılıyordu. Hayvancılık sığır, koyun ve keçi yetiştiriciliğine dayanıyordu. Atina kasabasında cuma günleri pazar kuruluyordu. Atina, keten ve yünden dokunan şalıyla da ünlüydü. Irmaklarda yakalanan alabalıktan havyar çıkarılıyordu.^[4]

İlçenin adı 1928 tarihli Osmanlıca köy listesine Atina olarak geçer. Adı kısa bir süre sonra "Pazar" olarak değiştirilmiştir.^[5][6] Nitekim 1935 yılı genel nüfus sayımında Pazar olarak kaydedilmiştir.^[7]

Pazar, yüksek iç dağlarla kıyılara paralel uzanan bir Karadeniz sahil şerididir. Bu sahil, sıcak yazlarıyla ılıman bir iklime sahiptir. (22 °C Ağustos'ta) ve serin kışlarıyla (7 °C Ocakta, kıyıda nadiren kar yağar), ancak çok ıslak ve nemlidir, yazın başlangıcından ayrı olarak (Nisan–Mayıs–Haziran) yıl boyunca yoğun yağışlıdır. Yılda ortalama 50 gün güneşli geçer. Karadeniz rüzgarı sonbaharda soğuk, yazın ise ıslak ve nemlidir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Pazar Deresi da dahil olmak üzere Karadeniz dağlarından gelen yağmur suyu ve kar erimi ile oluşan birçok akışla bölgeye daha fazla su gelir. Pazar, yüksek otlak alanlarında yaz otlatma de dahil olmak üzere otlak arazisine (yayla) sahiptir. Daha yüksek rakımlarda ağaç dikmek daha zordur.^{[kaynak belirtilmeli]}

İlçenin en yüksek dağı 3737 metre yüksekliğiyle güneydeki Kaçkar dağıdır. Diğer önemli yükseltiler Verçenik, Altıparmak ve Hipot'tur. Bu dağlar arasında yollar patikadan ibarettir. Kaçkar dağının üzerinde sürekli "buzul" vardır.

İlçede yaylacılık doğal şartların sonucu olarak asırlardır sürdürülen ekonomik bir faaliyettir. Özellikle orta kesim ile kıyı kesiminde yer alan bazı köylerin sakinleri yaz aylarında hayvan otlatmak ve ürünlerini saklamak amacıyla Fırtına Deresi'nin yukarı çığırında yer alan yaylalara gitmektedirler.

Dağlar kıyıya paralel uzandığından düz, tabiî ve kuytu limanlardan mahrum olan boyuna kıyılar sınıfındandır.

Bütün akarsular "Daimi" akarsular olup, geçtikleri yerler fazla eğimli ve rejimleri düzensizdir. Yıl boyu fazla çekilme göstermez, yağmurlarla birlikte dağlarda kar suları da eklendiğinde kabarırlar. İlçe topraklarının büyük bir kısmını içine alan Pazar Deresi, dar, fakat derin bir vadi içinde akar. Güney-Kuzey yönünde akan doğudaki Fırtına Deresi ilçenin doğu sınırını oluşturur. Çakalkaya Tepesinden doğarak ilçeyi ikiye böldükten sonra denize dökülen Pazar deresinden başka Merdivenli bölgesinden denize dökülen Melyat Deresi vardır.

İlçe ekonomisinde en büyük payı çay alır. Bunun yanında balıkçılık ticaret, sanayi, bankacılık ve tarımda ekonomik kaynak yaratıcı işler olarak yapılmaktadır. Çayın halkın geçiminde bu kadar önemli olması yöredeki az kireçli toprağın bu bitki için ideal olmasından kaynaklanmaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Aynı zamanda Pazar ilçesinde balıkçılık, ticaret ve hafif sanayi (çay işleme) tesisi bulunur. Çay, 1944 yılında ilçede dikilmiş ve şu anda mahsulü işlemek için Pazar'da üç fabrika bulunmaktadır. Pazar'daki ekilebilir arazinin %65'i çay yetiştirmek için kullanılır. Çay dikimine başlanmadan önce, turunçgiller ve elmalar yetiştirilmiştir. Bölge sakinlerinin sebze ve kümes hayvanlarını yetiştirdikleri aile bahçelerindeki ağaçlar dışında, tütün, mısır, patates ve fasulye gibi bitkilerin ekimi için küçük alanlar vardır.^{[kaynak belirtilmeli]}

1944 yılında Hisarlı, Örnek, Merdivenli, Kuzayca, Sivrikale ve Subaşı köylerindeki 50,5 dekarlık alanın "Çay Bahçesi" olarak ayrılmasıyla başlayan çay tarımı ilçede tarımda yeni bir sayfa açılmasını sağlamıştır. 1945 yılında Güney ve Tektaş köylerinde de başlayan çaycılık günümüzde tarımın tek ürüne "Uzmanlaşma" gelmesini yaratmıştır. 1980'de 4.073 dekarlık dikim alanı ile %11,2'lik bir paya sahip durum da olan ilçe Rize Merkez ve Çayeli dışında "En büyük çay alanlarına" sahipti. Hektarda 9.449 kilo verim ile merkezden sonra 2. durumda olan ilçenin çay üretimindeki payı %10.8 düzeyindedir. İlin en eski çay bahçelerine sahip olan ilçede tekniğe uygun koşullarda işlenmeye de önem verilmektedir. Bunun için çay teknolojisinin her evresinde teknik ve ekonomik gereksinim karşılanması ve tekdüze bir uygulamanın gerçekleştirilmemesi gerektiği ifade edilmekte ve işleme evreleri şöyle sıralanmaktadır:

• Soldurma
• Kıvırma
• Fermantasyon
• Kurutma
• Tasnif
• Ambalaj

Kirazlık Çay Fabrikası, 1939 yılında elma kurutma ve konserve fabrikası olarak kullanılan tesisi 1955 yılında çay işleme atölyesine dönüştürülmüştür. 1979 yılında ise üretim kapasitesi artırılarak bağımsız bir fabrika haline gelmiştir. 1984'te de "Kirazlık Çay fabrikası" adıyla modernize edilerek hizmete açılmıştır. Çay üretimi günlük 140 tondur. Fabrikaya bağlı köy sayısı: 16, çaylık alan: 18.000 dekar, Üretici Sayısı ise 4.885'tir.

Çay üretiminin artması sonucu atölye biçiminde varlığını sürdürürken, Kirazlık Çay Fabrikasının yetersiz kalışı yüzünden 1973 yılında kurulmuştur. Rize-Hopa karayolu üzerindeki fabrikanın günlük çay işleme kapasitesi 140 tondur. Fabrikaya bağlı köy sayısı: 31, Çaylık alanı: 21.523 dekar, Üretici Sayısı ise 6.510'dür.

Pazar'ın batısında Rize karayolu üzerinde 1979 yılında yapımına başlanmış ve 1983 yılında üretime geçmiştir. Günlük çay işleme kapasitesi 140 tondur. Fabrikaya bağlı köy sayısı: 23, Çaylık alan: 21.000 dekar, üretici sayısı ise 6.510'dür.

Pazar - Hemşin Karayolu'nun 3. kilometresinde bulunmaktadır. Haziran 2017 tarihinde faaliyete geçmiştir. Günlük çay işleme kapasitesi yaklaşık 140 tondur.

Kıyıda oldukça verimli olan toprak iç kesimlere gidildikçe bu özelliği kaybeder. yağışın bol, arazinin ise % 80-90 engebeli oluşu yüzünden ekonomik değerde tarım ürünleri yetiştiriciliğin yapılamadığı ilçede 5100 çiftçi ailesi vardır. Tarım kesiminin uğraş konularına göre dağılımı ise şöyledir:^{[kaynak belirtilmeli]}

• Çay tarımı: % 65
• Hayvancılık: % 20
• Tarla ziraatı: % 8
• Tütüncülük: % 4
• Bağ-Bahçe ziraatı: % 3

İlçe ekonomisinde en büyük payı çayın alması yüzünden tarla ziraatı ve bağ-bahçecilik çok küçük alanlarda, aile ihtiyacının karşılanma ihtiyacına yönelik yapılmaktadır. Cumhuriyetin ilk dönemlerinde ilçede büyük alan kaplayan mandalina ve portakal bahçeleri ile elmalık günümüzde çok azalmıştır. 1939 yılında ürünlerinin değerlendirilmesi için kurulan elma kurutma ve konserve fabrikası da ha sonra çayın devreye girmesiyle ekonomik olarak devreden çıkmıştır. 10-15 yıl gibi uzun sürede meyve vermeye başlayan ve şeker oranının düşük olma özelliğine sahip bulunan Laz elma (Demir elma) gibi "İzebella" adı ile anılan kokulu siyah üzümler iklim şartları yüzünden zamanında olgunlaşamamaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Günümüzde bağcılık çaylık alanların yanında, armut ve elma ağaçları ile birlikte aile ihtiyacı için sürdürülmektedir. Trabzon hurması olarak adlandırılan meyve ise konserve ve pekmez yapılmak üzere Erzurum'a yollanmaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Tarla ziraatına ayrılan 2.000 hektarlık alanda mısır, fasulye ve patates ekilmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Mısır: İlçenin çaydan sonra gelen en önemli bitkisidir. Eskiden çok geniş alanlarda ekimi yapılırken günümüzde sadece 450 hektarlık bir alanda üretilmektedir.

Fasulye: Genellikle bahçe kenarlarında yetiştirilir, toplam ekim alanı 20 dekarla sınırlıdır.

Arazinin engebeli, çayır ve mer'anın az olduğu, çay bahçeleri nedeniyle yem bitkilerinin ekilmemesi yüzünden hayvancılık "ahır hayvancılığı" şeklinde yapılmaktadır. Kıyı kesimlerdeki bu durumun aksine yüksek yerleşimlerde hayvancılık asıl uğraş olarak dikkat çekmektedir. Kıyı kesimde az sayıda aile kendi süt ihtiyacını karşılamak amacıyla Jersey inek türü beslemektedir. Hayvansal ürünü satmak amacıyla yetiştiren aile sayısı oldukça azdır. Hayvancılık yapanlar yem ihtiyacını Doğu Anadolu Bölgesinden ot getirerek ya da suni yem alarak karşılamaktadır. Koyun ve keçi ise çaylık alanlarda hiç bakılmakta, yüksek alanlardaki yayla ve mer'alarda ise küçük sürüler halinde görülmektedir. İlçenin et ihtiyacının %85'i Doğu Anadolu Bölgesinden karşılanmaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

İlçe tarım müdürlüğünün kuluçka makinelerinde üretilen ve vatandaşa maliyetine verilen civcivler ise aile ihtiyacının karşılanması için yetiştirilmektedir. Bazı aileler tarafından küçük işletmeler tarafından sürdürülen tavukçuluk da yöre ihtiyacını karşılamaktan uzaktır. Gerek mahalle, gerekse köy yollarının yapılması yüzünden eskiden taşımacılıkta kullanılan at ve katır yetiştiriciliği de ortadan kalkmıştır. sahil kesiminde rutubetin çok olması yüzünden iç kısımlardaki dağlık ve yaylalık alanlarda yapılan arıcılık 3600 civarında fenni ve iptidai kovanla sürdürülmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Pazar Orman İşletme Müdürlüğü 1967 yılında kurulmuştur. Bünyesinde oluşturduğu Orman İşletme Şeflikleri ile çalışmalarını sürdüren müdürlüğün sorumlu olduğu alan 198,673,5 hektardır. 8171,5 hektarlık alandaki ladin, göknar, kayın, kızılağaç ve diğer türlerden oluşan ormanarın bakımını sürdüren işletme 56.702,2 hektarlık alanda ağaçlandırma, 2.072 hektar alanda da temsil çalışması sürdürmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Ormanlık alanların çok sarp ve engebeli, yağışların ise sürekli ve çok olması yüzünden ağaçlandırma çalışmaları istenene düzeyde sürdürülememektedir. Planlanan orman içi yolarlı da olumsuzlukların çokluğu yüzünden planlandığı şekilde gerçekleştirilememektedir. Ormanlık alanlarda halkın "Komar" olarak adlandırdığı ormangülü bitkisi topluluk olarak bulunmaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

İlçede biri kokulu kıyım tütünü diğeri puro tütünü olmak üzere iki tür tütün yetiştirilmektedir. Puro tütünü Pazar adıyla anılan puroların yapımında kullanılmaktaydı.^[8] Puro tütünü ilk kez 1950'li yıllarda Küba'dan getirilmiştir. Toprak yapısı gereği yalnızca 26 köyde ekimine izin verilmiştir. Puro tütününü diğer tütünlerden ayıran en büyük özellik yapraklarının 1 metre civarında oluşudur. Diğer tütünler gibi kıyılmayan bu tütün "iç sargılık", "Dış sargılık" ve "Dolguluk" olarak üç aşamada kullanılır. Puro tütünün 1991'de 139 üreticisi vardı ve yıllık 8590 kg üretilmişti. 1999'da ise üretici sayısı 3'e, üretim miktarı 139 kilograma düşmüştü.^[9]

İlçede kurulan fideliklerde tütün fideleri yetiştirilerek çiftçi ihtiyacı karşılanmaktadır. Günümüzde puro tütünü üretimi azalmış, bunun yerini çay üretimi almıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

İlçenin gelir getiren kaynaklarından biri de balıkçılıktır.

Eskiden beri oldukça canlı olan ticarette en büyük payı çay alırken bunu deri ve kereste izlemektedir. İlçe adının "Pazar" oluşu da ticaretin odak noktası olmasından gelmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Her türlü bakkaliye, manifatura, tuhafiye, kavafiye, züccaciye, mensucat yanında sebze-meyve ve ot ilçe dışından getirilmektedir. Yöre insanının en önemli ihtiyacını karşılayan çay makası, teleferik, yayık makinesi gibi küçük sanayi ürünleri ilçede yapılıp kullanılmakta, çevre ilçelere de yollanmaktadır. Ayrıca mobilyacılık gelişmiştir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Etnik köken olarak Hemşinliler ve Lazlar vardır. Yaygın olarak Lazca ve Türkçe konuşulur. Ulus-devlet politikaları sebebiyle Lazca yok olma tehlikesi altındadır.^{[kaynak belirtilmeli]} İlçenin en belirgin yanı dış çevreyle sürekli ve yoğun ilişkidir. Yörede "gurbetçilik" denen göç olgusu çeşitli biçimlerde etkinliğini sürdürmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}

İlçe insanını geleneksel giyim, kuşamında Lazlığın etkisi belirgindir. Daha çok içlik "fanila" gibi iç giysilerde kullanılan Rize bezi" ve keten dokumaları yöreye özgüdür. Başlıklar, iklim koşullarına göre biçimlenmektedir ve rüzgara karşı başı korumak için kullanılır. Kadın giyiminde, çarşaf kalktıktan sonra aynı örtünme biçimi atkı ya da peştamalle sürdürülmüştür. Entariler oldukça uzun ve bol dikimlidir. Keşan ve Peştamal; desen biçiminde bir parça bele sarılır, diğeri başa alınır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Geçmişte ilçede dokumacılık önemli bir yer tutardı. Sepet, sandalye örücülüğü gelişmişti. En gelişmiş dokuma türü bezdi. Kenevir ipliğinden dokunan bezler iç çamaşırı yapımında kullanılırdı. Sepet ve sandalye örücülüğü günümüzde de sürdürülmektedir. Sepetlerin el sepeti, Gamal-kaşıklık gibi türleri vardır. Meyve sepeti incedir, uzundur, koni biçimindedir. "Gamal" ise daha çok Trabzon da yaygın olmasına karşın ilçe insanı tarafından genellikle kola takılarak taşınır. Yavuz, Tütüncüler köylerinde örgü koltuk, sandalye ve iskemle yapımı yaygındır. Bu sandalyelerin örgülerinde mısır kosanı yaprağı ya da sarmaşık, ayaklarında fındık dalları kullanılır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1927[10]	41.549	521	41.028
1935[11]	48.457	1.849	46.608
1940[12]	52.353	1.904	50.449
1945[13]	51.483	1.823	49.660
1950[14]	54.500	1.970	52.530
1955[15][a]	30.545	4.180	26.365
1960[16]	34.115	4.846	29.269
1965[17]	37.474	5.859	31.615
1970[18]	43.981	7.687	36.294
1975[19]	44.717	8.856	35.861
1980[20]	47.950	10.206	37.744
1985[21]	47.101	11.140	35.961
1990[22][b]	37.241	11.068	26.173
2000[23]	32.215	14.682	17.533
2007[24]	30.764	16.636	14.128
2008[25]	30.203	15.922	14.281
2009[26]	30.307	15.328	14.979
2010[27]	30.235	15.489	14.746
2011[28]	30.473	15.698	14.775
2012[29]	30.471	15.892	14.579
2013[30]	30.509	15.032	15.477
2014[31]	30.824	17.662	13.162
2015[32]	30.534	16.457	14.077
2016[32]	30.461	16.335	14.126
2017[32]	30.463	16.341	14.122
2018[32]	31.527	16.304	15.223
2019[32]	31.395	17.100	14.295
2020[32]	31.746	17.663	14.083

Pazar Belediye Başkanları ve Partileri[33]
Dönem	Belediye Başkanı
1921-1923	Mısırlı Osman Efendi
1923-1924	Fevzi Telatar
1924-1933	Ziya Telatar
1933-1934	Münir Telatar
1934-1934	M. Ali Kepenek
1934-1935	Cemil Basa
1935-1938	Hakkı Kalyoncu
1938-1950	İ. Hakkı Telatar
1950-1950	Necmi Turan
1950-1954	Bahri Vardal
1954-1960	Macit Basa
1960-1961	Muzaffer Osmanağaoğlu
1961-1963	Tahsin Bilgen
1963-1973	Macit Basa (YTP, Bağımsız)
1973-1980	Başar Telatar (CHP)
1980-1981	Osman Bingöl
1981-1983	Haydar Şen
1983-1984	Hızır Ali Telatar
1984-1989	Ergin Yangın (ANAP)
1989-1994	Abdülhamit Saymaz (SHP)
1994-1999	Ergin Yangın (ANAP)
1999-2004	Naci Atabey (ANAP)
2004-2009	Hikmet Hatırnaz (CHP)
2009-2024	Ahmet Basa (AKP)
2024-	Neşet Çakır (CHP)

Pazar'da okyanusal iklim (Köppen: Cfb) görülmektedir.

Pazar iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
Ortalama sıcaklık (°C)	6,7	7,0	8,1	11,8	15,5	19,5	21,7	21,8	19,3	15,6	12,2	8,6	14,0
Ortalama yağış (mm)	197	144	119	84	80	141	121	156	201	250	217	225	161,3
Kaynak: Climate-Data.org[34]

• T.C.Rize Valiliği19 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Rize belediyesi22 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.