tt.wikipedia.org

Proton — Wikipedia

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Proton latin yazuında])

(Протон битеннән юнәлтелде)

Kvant sannarı
Proton
Protonnıñ kvarktan tözeleşe
Bilge	$p,\quad p^{+}$
Massa	938,272046(21) MeV 1,672621777(74)×10⁻²⁷ kg 1,007 276 466 812 a.e.m.
Antikisäkçek	antiproton $({\bar {p}})\!$
Törkemnär	fermion, adron, barion, N-barion, nuklon
Elektr qorğısı	+1
Spin	1/2
İzotopik spin	1/2
Barion sanı	1
Säyerlek	0
Soqlandıru	0
Başqa üzlekläre
Tormış waqıtı	> 2,9×10²⁹ yıl
Tarqalış	yuq
Kvark tözeleşe	uud
Үрнәк: Карау • Бәхәс • Үзгәртү

Proton (bor. grekçä πρῶτος - berençe) - elementar kisäkçek. Barion törkemenä qarıy, 1/2 spinlı, elektr qorğısı +1 elementar elektr qorğısına tigez.

Elementar kisäkçeklär fizikasında proton: +1/2 izospinlı nuklon (atom-töş fizikasında -1/2).

Ğadi modeldä proton öç kvarktan tora: ike u-kvark häm d-kvark (valent kvarklar dip atala), läkin çınnan da proton küp gluonnardan häm kvark-antikvarklardan tora, täcribälär buyınça impulsnıñ tik 40%ı valent kvarklar (uud), 50% gluonnar häm 10% kvark-antikvarklar (uūdđss) tarata, böten kvark-antikvarklar häm gluonnar proton eçendä bik yuğarı tizlek (yaqtılıq tizlegenä yaqın) belän xäräkät itä, bäreleşä, kilep häm yuqqa çığalar. Konfaynment küreneşe buyınça kvarklar protonnan çığa almıylar.

Tormış waqıtı - > 2,9×10²⁹ yıl, çınında stabil, pozitron-pionğa tarqalışı öçen - 1,6·×10³³ yıl.

Protonnar termotöş reaktsiälärendä qatnaşalar, yoldızlar energiäsen buldıralar.

PP-töre reaktsiäläre - Qoyaş energiäseneñ çığanağı.

Sutuar atom töşe ber protonnan tora.

Ximiädä proton H⁺, astrofizikada HII bulıp bilgelänä.

Protonnar häm neytronnar atom töşlären tözilär.

Ximik elemenlarnıñ periodik cädwälendä tärtip nomerı töşneñ protonnar sanına tigez.

Физикада кисәкчекләр

Фундаменталь
кисәкчекләр

Фермионнар

Кварклар	u • d • s • c • b • t
Лептоннар	e⁻ • e⁺ • μ⁻ • μ⁺ • τ⁻ • τ⁺ • Нейтрино (ν_e • ν_e • ν_μ • ν_μ • ν_τ • ν_τ)

Бозоннар

Калибрлау бозоннары (γ • g • W^± • Z⁰) • Һиггс бозоннары (H⁰)

Һипотетик

Суперпартнёрлар

Гейҗино	Глюино • Вино • Бино • Зино • Фотино • Гравитино
Сфермионлар	Скварклар • Слептоннар
Башкалар	Һиггсино • Нейтралино • Чарҗино • Аксино • Саксион • LSP • NLSP

Башкалар

G • A⁰ • Дилатон • J • X • Y • W’ • Z’ • Стериль нейтрино • Өрекләр • Соран • Лептокварк • Преон • Техникварклар • Партон • Геон (Кугельблиц) • Магнит монополь • Планк кисәкчәсе • Максимон (планкеон) • Минимон • Фридмон

Җыелма
кисәкчәләр

Һадроннар

Барионнар (Һиперонлар) / Пентакварклар	Нуклоннар (p • p • n • n) • Δ • Λ • Σ • Ξ • Ω
Мезоннар (Кварконийлар) / Тетракварклар	π • η • η′ • ρ • ω • φ • J/ψ • ϒ • θ • K • B • D • T

Фундаменталь
я/якисә җыелма
кисәкчәләрнең кушылмалары

Гади

Атом төшләре (Дейтрон • Тритон • Һелион • α) • Атомнар • Ионнар (Катионнар • Анионнар) • Молекулалар

Гади булмаган

Һипертөшләр физикасында: Λ‑һипертөшләр (Һиперводород • Һипертритон) • Σ‑һипертөшләр • Экзотик атомнар: Мезоатомнар • Мюон (Мюон водород) • Һадрон • Пион • Каон • Антипротон • Σ-һиперон • Лептон атомнар (Позитроний • Мюоний) • Протоний • Пионий • Мезомолекула • Дипозитроний

Һипотетик

Экзотик һадроннар	Экзотик барионнар (Дибарион) • Экзотик мезоннар (Глюоний • X(4140) • Zc(3900))
Башкалар	Мезон молекула • Реҗеон (Померон • Оддерон)

Башка
классификацияләр

Яктылык тизлеге белән чагыштырганда тизлегенә карап	Тардионнар (брадионнар) • Люксоннар • Һипотетик: Тахионнар • Үтә тиз брадионнар
Антикисәкчәләр булуына карап	Дирак фермионнары • Майорана фермионннары
радиоактив таркалыштан соң барлыкка килүче	α • β • γ • δ • ε

Квазикисәкчәләр

Элементар	Магнон • Фонон • Ротон • Плазмон • Примесон • Электрон • Тишек • Орбитон • Флуктуон (Фазон) • Холон һәм спинон • Квазимонополь
Тәркиби	Дроплетон • Трион • Поляритон • Полярон • Биротон • Купер пары • Экситон (Ванье — Мотта экситоны (Френкель экситоны)) • Биэкситон • Солитон (ФК-солитон • Плазмадагы солитоннар (Ион-тавыш • Магнит-тавыш • Ленгмюр) • Давыдов солитоны)
Классификацияләр	Фермионнар • Бозоннар • Энионнар • Һипотетик: Плектоннар