Һиггс кыры — Wikipedia
Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Һиггс кыры latin yazuında])
| Һиггс кыры | |
| ... хөрмәтенә аталган | Питер Һиггс |
|---|
Һиггс кыры - вакуум симметриясен бозылуга күрә электрозәгыйфь тәэсир итешү симметриясен спонтан бозылуга китерүче скаляр кыр. Теориясен эшкәрткән Британия физигы Питер Һиггс хөрмәтенә аталган.
Һиггс кырының кванты - Һиггс бозоны булып тора. Һиггс кыры - зәгыйфь һәм электромагнит тәэсир итешүләрен берләштергән Стандарт модельнең нигезләрендә тора.
Һиггс кыры булганга күрә зәгыйфь тәэсир итешүне ташучы кисәкчекләрнең (W һәм Z бозоннары) инерт массасы бар, ә көчле һәм электромагнит тәэсир итешүләрен ташучы кисәкчекләрнең (глюон һәм фотон) инерт массасы юк.
Һиггс кырының вакуумда уртача микъдары 240 ГэВ.
Һиггс кыры булмаган очракта берүк буындагы кварклар (мәсәлән u һәм d кварклар) тиң булыр иде.
2012 елда Зур адрон коллайдерында Һиггс кырының кванты - Һиггс бозоны ачылган, аның массасы 125 ГэВ тәшкил итә, заманча физикада ул иң авыр табылган бозон.
Әлегә Һиггс кыры бердәнбер ачылган скаляр кыр. Электромагнит, зәгыйфь, көчле, гравитацион кырлары - вектор кырлар булып тора.
Һиггс кыры булганга күрә зәгыйфь тәэсир итешүдә катнашучы кисәкчекләр (протон, нейтрон, электрон һ.б.) инерт массага ия.
- Богуш А. А. Введение в калибровочную полевую теорию электрослабых взаимодействий. — 2-e изд. — УРСС, 2003. — ISBN 5-354-00436-5
- А. И. Вайнштейн, В. И. Захаров, М. А. Шифман. Хиггсовские частицы // УФН. — 1980. — Т. 131. — № 8.
- Ансельм А. А., Уральцев Н. Г., Хозе В. А. «Хиггсовские частицы». УФН том 145, 185—223 (1985).
- G.S. Guralnik, C.R. Hagen and T.W.B. Kibble (1968). "Broken Symmetries and the Goldstone Theorem". In R.L. Cool and R.E. Marshak. Advances in Physics, Vol. 2. Interscience Publishers. pp. 567–708. ISBN 978-0470170571.
- P. Higgs (1964). "Broken Symmetries, Massless Particles and Gauge Fields". Physics Letters 12 (2): 132. Bibcode:1964PhL....12..132H. doi:10.1016/0031-9163(64)91136-9.
- Y. Nambu and G. Jona-Lasinio (1961). "Dynamical Model of Elementary Particles Based on an Analogy with Superconductivity". Physical Review 122: 345–358. Bibcode:1961PhRv..122..345N. doi:10.1103/PhysRev.122.345.
- P.W. Anderson (1963). "Plasmons, Gauge Invariance, and Mass". Physical Review 130: 439. Bibcode:1963PhRv..130..439A. doi:10.1103/PhysRev.130.439.
- A. Klein and B.W. Lee (1964). "Does Spontaneous Breakdown of Symmetry Imply Zero-Mass Particles?". Physical Review Letters 12 (10): 266. Bibcode:1964PhRvL..12..266K. doi:10.1103/PhysRevLett.12.266.
- W. Gilbert (1964). "Broken Symmetries and Massless Particles". Physical Review Letters 12 (25): 713. Bibcode:1964PhRvL..12..713G. doi:10.1103/PhysRevLett.12.713.
