Gmina Pabianice na tle uwarunkowań historyczno - geograficznych | Gmina Pabianice

W środku Polski, na Wysoczyźnie Łódzkiej, w bezpośrednim sąsiedztwie Łodzi leży gmina Pabianice. Położenie geograficzne gminy jest nietypowe: dwie części leżą na północ i południe od Pabianic, przedzielone powierzchnią miasta. Teren leży na wysokości 163 - 200 m n.p.m. Najniżej położona jest wieś Okołowice w dolinie Neru, najwyżej Kudrowice, Rydzyny i Pawlikowice. Teren gminy należy do dorzecza Warty. Występują tu gleby o typach: brunatnych, pseudobielicowych, czarnych ziem i mad.
Na terenie gminy znajdują się obiekty uznane za pomniki przyrody: dąb „Jędruś" w Okołowicach i „Uroczysko Mogilno" w lasach koło Terenina.
Gmina Pabianice jest jedną z nielicznych gmin posiadających udokumentowaną historię: zapiski w kronice Galla Anonima, „Liber Beneficiorum" Jana Długosza i monografia Maksymiliana Barucha „Pabianice, Rzgów i wsie okoliczne".
Gmina leży w dorzeczach Neru i Małego Neru, później nazwanego Dobrzynką. Rzeki te rozlewając się w czasie wiosennych przyborów, tworzyły trzęsawiska i moczary porosłe krzewami, mchami i porostami, które okrywały bagnistą toń zwaną chropami. Chropy nad Nerem były własnością księcia, który dopiero w połowie XI wieku rozpoczął kolonizację na leśnych polanach osiedli Chocan, Sulęta czy Pabian i tak powstały Jutrzkowice, Ślądkowice, Kudrowice i Pabianice, tworząc osady służebne. W końcu XI wieku obszary te stały się własnością kapituły krakowskiej jako dar pary książęcej - Judyty i Władysława Hermana za narodziny syna Bolesława zwanego później Krzywoustym. Stan ten trwał przez prawie osiem wieków do czasów rozbiorów. Historycznym śladem wydarzenia jest tablica Judyty znajdująca się w kościele św. Mateusza w Pabianicach, tej samej treści tablica znajduje się na Wawelu. W skład chropów do XV w. wchodziło 41 wsi, w tym m.in. : Jutrzkowice, Bychlew, Ślądkowice, Dłutów, Karniszewice, Laskowice, Piątkowisko, Pabianice - o łącznej powierzchni ok. 51 km2. Nazwa chropy zaczyna zanikać, a od dokumentu Leszka Czarnego z 1286 r. pojawia się nazwa dzisiejszego Piątkowiska (Pięciowieś), prawdopodobnie siedziby administracji kapituły. 28 II 1297 r. Władysław Łokietek w Brzeźnicy nadał kapitule krakowskiej prawo lokowania wsi i miast na prawie niemieckim w Piątkowisku lub innej miejscowości. Zarządcy kapitulni wybrali na siedzibę zarządu dóbr osadę Pabianice - najprawdopodobniej dokument lokacyjny został wydany przed 1354 rokiem. Wraz z przyznaniem praw miejskich siedziba administracji została przeniesiona do Pabianic, a kasztelania zmieniła nazwę na kasztelanię pabiańską.

Z tego okresu wyłaniają się dzieje kościoła św. Marcina w Górce Pabianickiej - już w 1398 r. nastąpiła erekcja kościoła / przez biskupa gnieźnieńskiego Jakuba Skotnickiego/ pod wezwaniem Św. Marcina Wyznawcy i Maryi Magdaleny, później w 1683 r postawiono nowy kościół poświęcony przez biskupa Hieronima Wierzbowskiego, a po pożarze w 1858 roku odbudowano świątynie jeszcze raz, jej kształt zachował się do dzisiaj Jest to najstarsza świątynia ,starsza od kościoła Św. Mateusza w Pabianicach .
W 1715 r. założona zostaje na tym terenie, przez jej administratora ks. kanonika Józefa Jordana pierwsza w Polsce bezprocentowa kasa pożyczkowa pod nazwą „Mons Pietatis albo zakładka na sprzężaj". W XVIII w. obszar kasztelani wynosił około 50000 ha -należał do kapituły krakowskiej do 1793 r. Dobra kościelne zarekwirowane zostały przez władze pruskie na rzecz skarbu państwa pruskiego. W 1806 weszły w skład Księstwa Warszawskiego, od 1816 należały do Królestwa Polskiego. Dekretem z 1820 r. namiestnika rządu Józefa Zajączka Pabianice wyznaczone zostały do miast ukierunkowujących się na rozwój przemysłu włókniarskiego, okoliczne wsie były nadal typową jednostką gospodarczą-rolniczą, ale miasto zaczynało już korzystać z rolników jako chałupników. Nastąpił długi okres zaborów, ale mimo zakazów i nakazów, dworki, kościoły, strażnice, szkoły stały się ostoją polskości „bo chłop zachował w najgorszych chwilach ziemię, religię i narodowość, co dało podstawy do utrzymania państwa" jak powiedział Wincenty Witos w sejmie w 1919 r. W tym czasie powstały dwie najstarsze szkoły - w Petrykozach, a potem w Pawlikowicach powołane w 1864 r .Później w 1900 r. powstała szkoła w Gorzewie, a w 1906 w Piątkowisku. Szkołę w Petrykozach powołano Ukazem Najwyższym z 2 marca 1864 r. Początkowo nauka odbywała się w wynajętym budynku, później postawiono budynek drewniany, szkoła miała jednego nauczyciela, a nauka odbywała się tylko zimą. Do obwodu szkoły należały wszystkie wsie obecnej północnej części gminy. W 1891 r. po pożarze postawiono nowy murowany budynek, który przetrwał do lat 70-tych XX wieku. Dopiero w latach 90-tych XX wieku przeprowadzono całkowitą modernizację szkoły, nadając jej imię H. Ch. Andersena.

W 1916 r. z inicjatywy nauczyciela z Petrykóz powstało Towarzystwo Śpiewacze im. T.Kościuszki - ich repertuar wypełniały pieśni patriotyczne i narodowe. Gmina była bardzo upolityczniona i nastawiona patriotycznie. Tutaj - powstała w 1917 r. pierwsza jednostka OSP w Górce Pabianickiej. Następne w latach 1920-30 powstaną w Pawlikowicach, Hermanowie, Piątkowisku, Żytowicach, Koninie i Gorzewie . Od 1915 działa w Pabianicach - Polska Organizacja Wojskowa, której sekcje od 1917 r. (120 osób) tworzą się w Bychlewie, Rydzynach, Jutrzkowicach, Karniszewicach, Pawlikowicach, Szynkielewie i Górce Pabianickiej. Stawiły się one 10 listopada 1918 r. w Pabianicach biorąc udział w rozbrojeniu Niemców. W walkach o Lwów bierze udział Władysław Szewc z Górki Pabianickiej. W listopadzie 1918 r., po odzyskaniu niepodległości, kiedy z zamku pabianickiego zostały zerwane emblematy niemieckie - pierwszy przemówił jeden z przywódców PPS- Antoni Szczerkowski z Gorzewa, późniejszy przywódca związkowy, wieloletni poseł na sejm, wiceprezydent Pabianic i publicysta na trwałe wpisany w historię kraju i Europy. Oprócz niego z terenu gminy w okresie międzywojennym wywodziło się dwóch parlamentarzystów : Henryk Lipski i Mieczysław Tomczak. Po odzyskaniu niepodległości 2 sierpnia 1919 r z ziem zaboru rosyjskiego powołano województwo łódzkie w skład, którego weszła gmina Pabianice, do której należało w okresie międzywojennym 17 wsi. Na czele gminy stała dwunastoosobowa Rada Gminna, która wybiera spośród siebie wójta. W okresie międzywojennym funkcję wójta pełnił: J. Kałużka, J. Andrzejewski, A. Goss i od 19 maja 1939 r. Leon Kolasa. Siedziba administracji znajdowała się w Karniszewicach w budynku, który zakupili mieszkańcy z jednorazowego opodatkowania się. W tym czasie gmina rozwijała się budując i adaptując lokale na potrzeby szkół (Karniszewice, Piątkowisko, Konin, Gorzew, Porszewice), budując i poprawiając stan techniczny dróg, budując i rozwijając OSP. Rozpoczęła się rozwijać działalność sportowa -w 1937 znany był Władysław Jarmakowski z Pawlikowic-zapaśnik w klubie Krusche-Ender w Pabianicach. Po ataku Niemiec na Polskę w dniach 6-7 września 1939 r. na polach Piątkowiska i Petrykóz toczyła się część bitwy w obronie Pabianic. W okresie okupacji na mocy dekretu inkorporacyjnego z 8 października 1939 r. Łódź wraz z gminą Pabianice zostaje wcielona do Rzeszy jako tzw. Reichsgau Wartheland - Kraj Warty. Po wojnie w 1945 roku .została powołana Gmina w Górce Pabianickiej z siedzibą w Karniszewicach. Wójtem został Józef Grenda - rolnik z Szynkielewa. Kolejno funkcję tę pełnili: Adam Olejnik z Petrykóz, Roman Przybyszewski - robotnik, który w 1948 r. po powołaniu Gminnej Rady Narodowej przejął funkcję przewodniczącego.

W 1955 zostały powołane cztery Rady Narodowe:
w Górce Pabianickiej - przewodniczący Józef Wojtasik,
w Żytowicach - Stefan Wołosz, w Pawlikowicach - Józef Jegier,
w Petrykozach - Lucjan Ropęga.

W 1958 r. skomasowano z czterech do dwóch Gromadzkich Rad Narodowych - przewodniczący Józef Wojtasik, Pawlikowice - Wincenty Czekalski. W styczniu 1972 r. następuje kolejna reforma władz gminnych - na przewodniczącego Gminnej Rady Narodowej powołano Edwarda Wożniaka, a naczelnikiem gminy został Stefan Kamiński. W grudniu tego roku scalono dwie Gromadzkie Rady Narodowe w Gminną Radę Narodową z przewodniczącym Witoldem Nowakiem. l stycznia 1976 r. z połączenia dwóch gmin: Pabianice i Ksawerów powstaje gmina z siedzibą w nowo wybudowanym budynku w Pabianicach na ulicy Torowej. Naczelnikiem gminy został Mirosław Krata, przewodniczącym GRN Stefan Marchewka. W 1990 r. przywrócone zostają dawne nazwy terenowych organów władzy państwowej. Wójtem Gminy zostaje Henryk Gajda, a rzewodniczącym Rady Gminy Piotr Kociołek. W 1997 r. doszło do rozłączenia gmin: wydzieliła się gmina Ksawerów. Obecnie Gmina Pabianice zajmuje powierzchnię 8857 ha, licząc ponad 5000 mieszkańców. Wójtem jest Henryk Gajda, wicewójtem Edward Adamczyk, przewodniczącym Rady Gminy Jakub Olejnik, wiceprzewodniczącym Stefan Marchewka i Marek Muszczak. W skład zarządu wchodzą : wójt, wicewójt, Franciszek Sokolowski, Wiesław Madej i Krzysztof Szczerkowski. Z tego terenu z Żytowic pochodzi wieloletni parlamentarzysta, obecnie wicemarszałek Wojewódzkiego Sejmiku i prezes wojewódzkiego PSL — Wiesław Stasiak, którego nazwisko na trwale związane jest z rozwojem gminy Pabianice. W okresie powojennym rozwinęło się szereg dziedzin życia publicznego, zrealizowano wiele inwestycji. Przez kilka lat gmina zajmowała pierwsze miejsca w Wojewódzkim Konkursie Mistrza Gospodarności. W gminie 95% terenów posiada wodociągi, wyasfaltowano większość dróg, zelektryfikowano domy jednorodzinne, rozwija się sieć telefoniczna, gmina została połączona siecią autobusową z miastem Pabianice, zbudowano ośrodek zdrowia w Petrykozach, rozbudowano teren plebani przy kościele Sw. Marcina w Górce Pabianickiej - działa tu ks. kanonik Stanisław Przybyłowski. W szkolnictwie rozbudowano i zmodernizowano (zakładając ogrzewania ekologiczne) szkoły w Woli Zaradzyńskiej, Ksawerowie, Pertrykozach, Piątkowisku, Żytowicach, trwa rozbudowa szkoły w Bychlewie. Prężnie rozwijają się jednostki OSP -rozbudowując się, modernizując, zaopatrując w nowy sprzęt. Obecnie działają jednostki w Górce Pabianickiej, Gorzewie, Janowicach, Koninie, Kudrowicach, Pawlikowicach, Piątkowisku, Porszewicach, Rydzynach i Żytowicach - prezesem jest Jan Hanc. Rozwinął się tutaj także sport. Już po wojnie, mimo trudnych warunków, pierwsze zespoły sportowe organizowali w Pawlikowicach, Bychlewie i Piątkowisku: Kazimierz Gęszczak, Ryszard Szymański, Kazimierz Plac, Józef Fiks, Józef i Czesław Madejowie, Edward Grambor i Tadeusz Zakrzewski. W 1985 r. gmina zajęła pierwsze miejsce w kraju w współzawodnictwie LZS, od 1992 r. należy zawsze do pierwszej trójki gmin kraju. Rozwinęły się tu szczególnie kolarstwo i tenis stołowy, a takie nazwiska jak: Krzysztof Sujka, Jerzy Bylicki, Stanisław Pawłowski z Pawlikowic - ze starszej generacji sportowców, czy Bogumiła Matusiak z Pawlikowic, Marcin Miszewski ze Swiątnik, Irmina Lewandowska z Petrykóz - z młodych reprezentowali lub reprezentują najwyższy poziom. Istnieją obecnie cztery zespoły w: Pawlikowicach, Bychlewie, Piątkowisku i Petrykozach. Rozwija się także życie kulturalne: zespół „Bychlewianka" jest duma gminy, działa orkiestra dęta w Górce Pabianickiej, prężnie działają Koła Gospodyń Wiejskich, istnieją biblioteki. Wszystko to wskazuje nam wyraźnie, że gmina Pabianice trwa i trwać będzie.