Lingua islandesa - Wikipedia, a enciclopedia libre

Islandés 'íslenska'
Falado en:	Islandia
Rexións:	Noroeste de Europa
Total de falantes:	300 mil
Familia:	Indoeuropea  Xermánica   Setentrional    Escandinava occidental     Islandés
Estatuto oficial
Lingua oficial de:	Islandia
Regulado por:	Instituto da Lingua Islandesa (Íslensk málstöð)
Códigos de lingua
ISO 639-1:	is
ISO 639-2:	isl
ISO 639-3:	isl
SIL:	ICE

A lingua islandesa^[1] é un idioma escandinavo occidental, da familia das linguas xermánicas setentrionais. A súa orde de constituíntes é S-V-O. É falada por arredor dun cuarto de millón de persoas na illa de Islandia.

Alfabeto[editar | editar a fonte]

O alfabeto islandés está formado por 32 letras do alfabeto latino que foi introducido arredor do ano 1000, desprazando ao rúnico. Das 26 letras do mencionado alfabeto son excluídas catro: C, Q, W e Z, pero agréganse 7 vogais con signo diacrítico: Á, É, Í, Ó, Ú, Ý, Ö e 3 letras: Ð/ð, que é unha fricativa dental sonora; Þ/þ, que é unha fricativa dental xorda e o dígrafo Æ/æ que se pronuncia coma o ditongo [ai].

O Z foi derrogado en 1974, sendo substituído polo S (que tiña a mesma pronunciación). A pesar disto, aínda quedan algúns falantes que se resisten a abandonar aquela letra e incluso un dos maiores periódicos islandeses, o Morgunblaðið, sostén esa postura.

Alfabeto islandés

A / a	Á / á	B / b	D / d	Ð / ð	E / e	É / é	F / f
G / g	H / h	I / i	Í / í	J / j	K / k	L / l	M / m
N / n	O / o	Ó / ó	P / p	R / r	S / s	T / t	U / u
Ú / ú	V / v	X / x	Y / y	Ý / ý	Þ / þ	Æ / æ	Ö / ö

Fonoloxía e fonética[editar | editar a fonte]

Partindo da ortografía, unha vogal non se pronuncia igual se está acentuada ou non: non é o mesmo a que á e u tampouco igual ca ú (e igual para e-é, i-i, o-ó ou y-ý). Son especiais as vogais æ e ö. Outros signos propios da escrita islandesa son as consoantes Ð (ð) e Þ (þ), que se retrotraen dos moi antigos tempos do saxón arcaico (Rasmus Rask, o creador do alfabeto islandés, adoptouno dun tratado do século XII): o primeiro soa coma o primeiro fonema inglés de the e o segundo coma thin (o z galego). Ten 32 letras na súa escrita.

Consoantes[editar | editar a fonte]

Consoantes

	Bilabial	Labio- dental	Dental	Alveolar	Palatal	Velar	Glotal
Oclusiva	pʰ	p			tʰ	t			cʰ	c	kʰ	k	ʔ
Nasal	m̥	m			n̥	n			ɲ̊	ɲ	ŋ̊	ŋ
Fricativa			f	v	θ	ð	s		ç	j	x	ɣ	h
Vibrante Múltiple							r̥	r
Aproximante Lateral							l̥  l̥ɣ	l lɣ

Vogais[editar | editar a fonte]

Monoptongos	Anterior	Posterior
Pechada	i	u
Semipechada	ɪ • ʏ
Semiaberta	ɛ • œ	ɔ
Aberta	a

Onde os símbolos aparecen en pares, aquel á dereita do punto representa unha vogal redondeada.

Ditongos	O compoñente máis pechado é anterior	O compoñente máis pechado é posterior
O compoñente máis aberto é medio	ei • øy	ou
O compoñente máis aberto é aberto	ai	au

Cantidade vocálica[editar | editar a fonte]

A cantidade é a duración das vogais, ditongos e sílabas naquelas linguas indoeuropeas caracterizadas como linguas cuantitativas.

En islandés os monotongos e ditongos tónicos son longos nos siguintes casos:

• En palabras monosílabas cando a vogal vai no final da palabra:
  • fá [fauː] «recibir»
  • nei [neiː] «non»
  • þú [θuː] «ti»
• Ante unha soa consoante:
  • fara [ˈfaːra] «ir»
  • hás [hauːs] «rouco»
  • vekja [ˈvɛːca] «espertar»
  • ég [jɛːɣ] «eu»
  • spyr [spɪːr] «pregunto»
• Ante calquera destes grupos [pr tr kr sr], [pj tj sj], ou [tv kv]. Excepción: se hai un t ante o infixo k. Verbigracia notkun e litka. Existen tamén excepcións adicionais coma um e fram, onde a vogal é curta a pesar das regras e en, onde a lonxitude da vogal depende do contexto.)
  • lipra [ˈlɪːpra] «á áxil»
  • sætra [ˈsaiːtra] «dos doces»
  • akra [ˈaːkra] «aos campos»
  • hásra [ˈhauːsra] «deos roucos»
  • vepja [ˈvɛːpja] «chorlito»
  • letja [ˈlɛːtja] «disuadir»
  • Esja [ˈɛːsja] topónimo dunha montaña
  • götva [ˈkœːtva] coma en uppgötva «descubrir»
  • vökva [ˈvœːkva] «regar»

Ante outros grupos consonánticos (incluídos os oclusivos preaspirados [hp ht hk] e consoantes xeminadas, as vogais acentuadas son curtas. As vogais átonas son sempre breves.

• Karl [kʰartl̥] «Carlos»
• standa [ˈstanta] «estar de pé»
• sjálfur [ˈsjaulvʏr] «(un) mesmo»
• kenna [ˈcʰɛnːa] «ensinar»
• fínt [fin̥t] «fino»
• loft [lɔft] «aire»
• upp [ʏʰp] «arriba»
• yrði [ˈɪrðɪ] coma en nýyrði «neoloxismo»
• ætla [ˈaiʰtla] «desexar»
• laust [løyst] «lixeiramente»

(Nota: en islandés o acento recae sempre na primeira sílaba.)

Gramática[editar | editar a fonte]

O islandés é unha lingua declinable con catro casos gramaticais: nominativo, acusativo, dativo e xenitivo. Os substantivos islandeses poden ter un dos tres xéneros gramaticais, masculino, feminino ou neutro. Os substantivos, adxectivos e pronomes son declinables en catro casos e dous números, singular e plural.

Morfoloxía[editar | editar a fonte]

A morfoloxía islandesa conserva gran parte da estrutura do xermánico antigo. Os substantivos declínanse por caso, número e xénero, os adxectivos por caso, número, xénero e comparación, habendo soamente dúas declinacións para os adxectivos, débil e forte. O islandés posúe só o artigo definido, o cal pode ir só ou pegado ao substantivo. Os verbos conxúganse segundo tempo, modo, persoa, número e voz. Existen tres voces: activa, pasiva e medial, non obstante pode debaterse si a voz medial é unha voz ou simplemente é unha clase independente de verbos. Hai dous tempos, pasado e presente; para elaboralos hai certo número de construcións auxiliares.

Os substantivos[editar | editar a fonte]

(Véxase tamén nomes débiles).

Os substantivos islandeses son similares ao nórdico antigo, tanto na forma coma na inflexión. Declínanse nos catro casos antes mencionados, e varían en xénero e número. Hai dúas declinacións principais para cada xénero: substantivos fortes e febles. Existen numerosas declinacións diferentes. Aquí un exemplo das declinacións "regulares" nos tres xéneros.

Glas = vaso, gler= cristal. Etimoloxicamente son a mesma palabra, pero glas é un préstamo e gler é nativa. O (j) na declinación de gler quere dicir que o j é unha intrusión tardía.

número	caso	masculino	feminino	neutro	neutro
singular	nom.	hattur	borg	glas	gler
ac.	hatt	borg	glas	gler
dat.	hatti	borg	glasi	gleri
xen.	hatts	borgar	glass	glers
plural	nom.	hattar	borgir	glös	gler
ac.	hatta	borgir	glös	gler
dat.	höttum	borgum	glösum	gler(j)um
xen.	hatta	borga	glasa	gler(j)a

O xénero dun substantivo pode ás veces ser recoñecido observando a terminación:

• Substantivos masculinos—normalmente rematan en -ur, -i, -ll ou -nn
• Substantivos femininos—ídem -a, -ing ou -un
• Substantivos neutros—se a última letra da palabra ten un acento agudo (´), entón é xeralmente neutro.

Existen algúns substantivos, tal como leikfimi (ximnasia) que non son declinables.

Os artigos[editar | editar a fonte]

O islandés non ten un artigo indefinido (un/unha, o a/an inglés), e o artigo definido (o/a, o the inglés ou der/die/das alemán) únese ao final da palabra en cuestión. A seguinte táboa amosa as formas habituais de sufixación do artigo definido:

Sen artigo	Artigo definido
masculino	feminino	neutro	masculino	feminino	neutro
sing.	plu.	sing.	plu.	sing.	plu.	sing.	plu.	sing.	plu.	sing.	plu.
-ur	-ar	-0	-ir	-0	-0	-urinn	-arnir	-0in	-irnar	-0ið	-0in
-i	-inn
-ll	-a	-ur	-llinn	-an	-urnar
-nn	-nninn

O exemplo de abaixo amosa tres substantivos, un para cada xénero, declinado en nominativo:

• masculino: hvalur—“(unha) balea” convértese en hvalurinn—“a balea”
• feminino: klukka—“(un) reloxo” convértese en klukkan—“o reloxo”
• neutro: heimilisfang—“(un) enderezo” convértese en heimilisfangið—“o enderezo”

Pronomes[editar | editar a fonte]

Persoais[editar | editar a fonte]

Os pronomes persoais en islandés son como seguen:

	caso	1ª persoa	2ª persoa	3ª persoa
singular	nom.	ég	þú	hann	hún	það
ac.	mig	þig	hann	hana	það
dat.	mér	þér	honum	henni	því
xen.	mín	þín	hans	hennar	þess
plural	nom.	við	þið	þeir	þær	þau
ac.	okkur	ykkur	þá	þær	þau
dat.	okkur	ykkur	þeim
xen.	okkar	ykkar	þeirra

A terceira persoa do plural ten igualmente os tres xéneros. Ao referirse a un grupo de persoas no que se atopan homes e mulleres úsase a forma neutra. Coma en inglés, o pronome normalmente vai antes que o verbo:

Ég heiti Magnús — Chámome Magnús A orde da frase pode ser invertida. Neste caso, coma en todas as linguas xermánicas (agás o inglés moderno), o verbo ten que ocupar obrigatoriamente o segundo lugar:

Magnús heiti ég — "Magnús me chamo" (Chámome Magnús)

Como se ve, un cambio de orde coma este fai que a frase non teña moito senso, isto débese á perda da declinación, se o galego conservase a súa declinación de orixe latina, poderíamos facer este tipo de construcións.

Posesivos[editar | editar a fonte]

Os pronomes posesivos para un só posuídor son:

	caso	1ª persoa	2ª persoa	3ª persoa
singular	nom.	minn	mín	mitt	þinn	þín	þitt	sinn	sín	sitt
ac.	minn	mína	mitt	þinn	þína	þitt	sinn	sína	sitt
dat.	mínum	minni	mínu	þínum	þinni	þínu	sínum	sinni	sínu
xen.	míns	minnar	míns	þíns	þinnar	þíns	síns	sinnar	síns
plural	nom.	mínir	mínar	mín	þínir	þínar	þín	sínir	sínar	sín
ac.	mína	mínar	mín	þína	þínar	þín	sína	sínar	sín
dat.	mínum	þínum	sínum
xen.	minna	þinna	sinna

As tres columnas para cada persoa representan masculino, feminino e neutro respectivamente. Minn quere dicir meu, þinn quere dicir teu e sinn quere dicir seu.

Demostrativos[editar | editar a fonte]

Os demostrativos son como seguen:

	caso	1ª persoa	2ª persoa	3ª persoa
singular	nom.	þessi	þessi	þetta	sá	sú	það	hinn	hin	hitt
ac.	þennan	þessa	þetta	þann	þá	það	hinn	hina	hitt
dat.	þessum	þessari	þessu	þeim	þeirri	því	hinum	hinni	hinu
xen.	þessa	þessarar	þessa	þess	þeirrar	þess	hins	hinnar	hins
plural	nom.	þessir	þessar	þessi	þeir	þær	þau	hinir	hinar	hin
ac.	þessa	þessar	þessi	þá	þær	þau	hina	hinar	hin
dat.	þessum	þeim	hinum
xen.	þessara	þeirra	hinna

As tres columnas para cada persoa representan masculino, feminino e neutro respectivamente. Þessi e sá raramente corresponde ao este/ese e hinn quere dicir o outro entre os dous.

Indefinidos[editar | editar a fonte]

Hai arredor de quince ou vinte. A continuación amosamos o paradigma de enginn (ninguén) que é declinado da seguinte maneira:

ninguén	caso	Masculino	Feminino	Neutro
singular	nom.	enginn (engi)	engin (engi)	ekkert (ekki)
ac.	engan (öng(v)an)	enga (öng(v)a)	ekkert (ekki)
dat.	engum (öng(v)um)	engri (öngri)	engu (öng(v)u)
xen.	einskis (einkis)	engrar (öngrar)	einskis (einkis)
plural	nom.	engir (öng(v)ir)	engar (öng(v)ar)	engin (engi)
ac.	enga (öng(v)a)	engar (öng(v)ar)	engin (engi)
dat.	engum (öng(v)um)
xen.	engra (öngra)

Este é probablemente o pronome máis destacado do islandés. As formas en parentese son dialectais ou formas arcaicas, que só se usan na poesía. Existe unha forma aínda máis arcaica einugi, que é o dativo singular do neutro. Consérvase no refrán:

Fátt er svo illt, að einugi dugi, raramente se traduce coma:

Poucas cousas son tan malas que nada axuda.

Reflexivos[editar | editar a fonte]

O islandés posúe un pronome reflexivo, que funcionan dunha maneira parecida co alemán sich. O caso nominativo non existe.

caso	pronome
ac.	sig
dat.	sér
xen.	sín

Por exemplo,

hann þvær sér — lávase el mesmo,

coma oposición a ser bañado por outro,

hún klæðir sig — vestíuse el mesma,

coma oposición a ser bestido. O pronome non distingue xénero ou número.

Numerais[editar | editar a fonte]

Os numerais do 1 ao 4 declínanse:

un, unha masculino feminino neutro nominativo einn ein eitt acusativo einn eina eitt dativo einum einni einu xenitivo eins einnar eins	dous, dúas masculino feminino neutro nominativo tveir tvær tvö acusativo tvo tvær tvö dativo tveimur xenitivo tveggja
tres masculino feminino neutro nominativo þrír þrjár þrjú acusativo þrjá þrjár þrjú dativo þremur xenitivo þriggja	catro masculine feminine neuter nominativo fjórir fjórar fjögur acusativo fjóra fjórar fjögur dativo fjórum xenitivo fjögurra

O resto dos numerais son coma seguen, e non se declinan agas aqueles que son realmente substantivos:

5	fimm	19	nítján
6	sex	20	tuttugu
7	sjö	21	tuttugu og einn
8	átta	30	þrjátíu
9	níu	40	fjörutíu
10	tíu	50	fimmtíu
11	ellefu	60	sextíu
12	tólf	70	sjötíu
13	þrettán	80	áttatíu
14	fjórtán	90	níutíu
15	fimmtán	100	(eitt) hundrað
16	sextán	1.000	(eitt) þúsund
17	sautján	1 000 000	(ein) milljón
18	átján	0	núll

A palabra hundrað é en realidade un nome neutro, þúsund pode ser tanto feminino coma neutro e os múltiplos de mil máis altos son masculinos opu femininos, de acordo coa súa terminación, p.ex. milljón é feminino, milljarður é masculino etc. Núll é neutro.

Adxectivos[editar | editar a fonte]

Os adxectivos deben concordar co xénero e co número dos substantivos que describen. Por exemplo, a palabra íslenskur (Islandés) concorda como segue:

Icelandic (forte)	caso	Masculino	Feminino	Neutro
singular	nom.	íslenskur	íslensk	íslenskt
ac.	íslenskan	íslenska	íslenskt
dat.	íslenskum	íslenskri	íslensku
xen.	íslensks	íslenskrar	íslensks
plural	nom.	íslenskir	íslenskar	íslensk
ac.	íslenska	íslenskar	íslensk
dat.	íslenskum
xen.	íslenskra

En declinación forte, por exemplo:

Ég bý með íslenskri konu—Eu vivo cunha muller islandesa

Tanto íslenskri coma konu son dativo singular. Neste caso é a preposición með a que goberna o caso. (Með pode referirse tamén ao acusativo, distinguíndose os casos pola sintaxe.) Este é un exemplo de declinación forte de adxectivos. Se un artigo modifica a un adxectivo, ou calquera outro pronome, úsase a declinación feble, para esta palabra sería íslenskur:

Icelandic (feble)	caso	Masculino	Feminino	Neutro
singular	nom.	íslenski	íslenska	íslenska
ac., dat., xen.	íslenska	íslensku	íslenska
plural	All casos	íslensku

Un exemplo de declinación feble:

Ég sá veiku konuna—Eu vin a muller enferma

Veiku é a declinación feble de veikur (enferma) no acusativo singular. Konuna tamén é acusativo singular, pero co artigo definido adxunto (-na), obrigando ao adxectivo a ser feble. Neste exemplo, o verbo goberna o caso.

Aquí existen, polo menos, moitas menos formas que aprender, tres en total, aínda que cómpre saber, xaora, como se distribúen.

Verbos[editar | editar a fonte]

Como en moitos dos idiomas con declinacións, os verbos en islandés determinan (ou gobernan) os casos dos substantivos, pronomes e adxectivos posteriores na oración. Por exemplo:

• Safna ('aforrar ou acumular') goberna o dativo.

Ég er að safna peningum til þess að geta keypt jólagjöf handa mömmu.

Estou a aforrar cartos para ser quen de lle mercar un agasallo de Nadal á mamá (Peningum é o dativo plural de peningur (moeda, carto))

• Sakna ('botar de menos') goberna o xenitivo.

Ég sakna þín

Bótote de menos

O infinitivo da maioría dos verbos islandeses rematan en -a. As excepcións son uns poucos verbos rematados -á, como slá (‘bater’), flá (‘esfolar’) e outros, os auxiliares munu and skulu, þvo (lavar), orixinalmente þvá, e o empréstito do danés ske (suceder), mal visto polos puristas. Os dous auxilares son importantes, debido a que se usan en moitos lugares para maquillar a pobreza dos tempos simples. Þvo é, loxicamente, moi común, pero ske xeralmente evítase. Existen tres grupos principais de verbos febles en islandés: -ar, -ir, and -ur, referidos ás terminacións que presentan cando se conxugan en terceira persoa do singular do presente de indicativo. Os verbos fortes e mais os irregulares (auxiliares, ri-verbs e valda) son unha cuestión aparte. Tomando o infinitivo tala (‘falar’), por exemplo:

Número	Singular	Plural
Persoa	ég eu	þú ti	hann/hún/það el/ela/(iso)	við nós	þið vós	þeir/þær/þau eles/elas
tala Falar	tala falo	talar falas	talar fala	tölum falamos	talið falades	tala falan

Compárese co verbo vera (‘Ser, estar’), verbo forte, e altamente irregular pero útil para a comparación:

vera ser, estar	er son, estou	ert es, estás	er é, está	erum somos, estamos	eruð sodes, estades	eru son, están

Læra (‘aprender’) é un verbo -i:

læra aprender	læri aprendo	lærir aprendes	lærir aprende	lærum aprendemos	lærið aprendedes	læra aprenden

E finalmente velja (‘escoller'), que é un verbo -ur:

velja escoller	vel escollo	velur escolles	velur escolle	veljum escollemos	veljið escolledes	velja escollen

Repárese en como para cada grupo de verbos, as conxugacións no singular cambian, mais no plural as terminacións son case sempre predecibles (-um, -ið e -a, respectivamente). Na maioría dos casos en islandés, os patróns de conxugación pódense aprender doadamente, xa que permanecen regulares en moitos verbos. Porén, cómpre advertir que non se pode determinar como conxugar un verbo simplemente a partir do seu infinitivo, de xeito que un problema da aprendizaxe do islandés é saber a que grupo pertence o verbo. Os verbos fortes encádranse en seis grupos incrementados por duplicacións, cada un deles coas súas propias peculiaridades e excepcións — hai tamén verbos auxiliares e os chamados ' verbos r - xunto co único verbo en islandés que se pode considerar totalmente irregular: valda. Existe unha clasificación máis ou menos sistemática de tódolos verbos, mais os paradigmas cóntanse por ducias.

Algúns infinitivos rematan co sufixo -ja. Estes verbos pódense conxugar coma os verbos -ur, que é o mesmo que dicir que o sufixo pérdese na primeira persoa do singular. Cando conxugamos os verbos -ja, a letra ‘j’ pode obviarse, de xeito que syngja (‘cantar’) sería ég syng (‘Eu canto’) na primeira persoa do singular e non ég syngj. Repárese, porén, que o j en si mesmo non é un indicador fiable. Exemplos disto serían emja (‘berrar’), que pertence a unha clase (primeira persoa do singular, ég emja, pasado ég emjaði) fronte telja (‘contar’), pertencente a outra clase, (ég tel, pasado ég taldi).

Tempos[editar | editar a fonte]

Estritamente falando, só hai dous tempos simples, presente simple e pasado simple. Os demais fórmanse usando construcións auxiliares (algúns deles considéranse coma tempos e outros coma aspectos). Por exemplo, o presente continuo úsase do seguinte xeito:

pronome persoal + vera + að + verbo en infinitivo

ég er að læra

Estou a aprender

Porén, cómpre reparar en que esta construción só se aplica polo xeral a conceptos abstractos, e non para actividades, por exemplo, sentarse non a usaría. Pola contra, o pasado simple si que a pode usar.

Os tempos colectivos son:

• condicional
• futuro
• pasado
  • contínuo
  • perfecto
  • subxuntivo
• presente
  • continuos
  • perfecto
  • subxuntivo

Voces[editar | editar a fonte]

O islandés posúe a voz media xunta coa activa e a pasiva. Os verbos en voz media sempre rematan en -st; este final pode ser engadido tanto ao infinitivo coma ás formas verbais conxugadas. Para estas últimas, os finais das segunda e terceira persoa (i.e. -(u)r, -ð e -rð) suprímense, como tamén as consoantes dentais (ð, d e t). Comparemos o verbo breyta (‘cambiar’) coas súas formas en voz media:

breyta cambiar	breyti cambio	breytir cambias	breytir cambia	breytum cambiamos	breytið cambiades	breyta cambian
breytast cambiar	breytist cambio	breytist cambias	breytist cambia	breytumst cambiamos	breytist cambiades	breytast cambian

A voz media de moitos verbos implican un significado lixeiramente diferente. Algúns verbos sobreviven só nesta forma, perdendo as outras ao longo do tempo. A voz media úsase normalmente nas seguintes situacións:

• Reflexiva— No lugar dun pronome reflexivo, por exemplo: Þór meiðir sig ⇒ Þór meiðist (‘Þór férese’)
• Reciprocidade— Por exemplo: Þór talar við Stefán og Stefán talar við Þór ⇒ Þór og Stefán talast við (‘Þór e Stefán falan entre eles’)
• Un significado alternativo— Como se dixo anteriomente, algunhas voces medias poden achegar significados diferentes dos que teñen os verbos dos que derivan, por exemplo, koma, (‘vir’) convértese en komast (‘conseguir alí') e gera (‘facer’) pasa a ser gerast (‘suceder’)
• Activa— Nalgunhas situacións, a voz media úsase para expresar unha idea para a cal nos empregariamos a activa en galego. Por exemplo, a oración bíllinn sést ekki tradúcese como ‘o coche non pode verse’. Máis a miúdo, utilízase neste contexto cando non hai referencia directa a ningnunha persoa gramatical.

Modos[editar | editar a fonte]

Como moitas outras linguas indoeuropeas, o islandés posúe o modo subxuntivo. Úsase a miudo, para se referir a situacións cun certo grao de hipoteticidade, pero máis especificamente nas situacións seguintes:

• En estilo indirecto— Por exemplo, co verbo segja na seguinte oración: Jón segir að hún komi (‘Jón dixo que ela está a chegar’)
• Para expresar incerteza— Despois de verbos coma vona (‘agardar’ no sentido de querer), óska (‘desexar’), halda (‘crer’), búast við (‘agardar, desexar’), óttast, vera hræddur um (‘temer’) and gruna (‘sospeitar’): ég vona að henni batni (‘Agardo que se poña mellor’)
• Oracións interrogativas— Especificamente logo do verbo spyrja (‘preguntar’): Jón spyr hvort þú ætlir að borða með okkur (‘Jón pregúntase cando virás comer con nós’)
• Con conxuncións— O subxuntivo utilízase coas conxuncións nema (‘a menos que’), þó að/þótt (‘aínda que’), svo að (‘de xeito que’), til þess að (‘coa fin de, co obxecto de’)

Adverbios[editar | editar a fonte]

Comparados con outras categorías gramaticais, os adverbios en lingua islandesa son relativamente sinxelos e non se declinan, agás nalgúns casos para facer comparacións. Pero aínda nestes casos pódense construir doadamente a partir dos adxectivos, os substantivos ou os verbos. Estes adverbios derivados con frecuencia rematan en -lega (aproximadamente equivalente ao sufixo -mente en galego):

nýr—novo ⇒ nýlega—ultimamente (lit. novamente)

Nota: Os adverbios rematados en-lega pódense declinar para facer comparacións, o que os converte nun grupo propio grande dabondo. Por exemplo:

hætta—perigoso ⇒ hættulega→hættulegar→hættulegast, i.e. perigosamente→máis perigosamente→o máis perigosamente.

Esta sería unha forma regular a para formar adverbios. Outro xeito é coller o nominativo singular neutro dun adxectivo e convertelo nun adverbio:

blítt—dóce ⇒ blítt—docemente, cf. hún sefur blítt—ela dorme docemente

Outro xeito é tomar a raíz dun adxectivo e engadirlle un a:

illur—malo ⇒ illa—malamente, cf. hann hagar sér illa—el comportouse malamente (illur nunca leva o sufixo -lega).

Algúns adverbios son:

bráðum—cedo

núna—agora

oft—a miúdo

strax—axiña

Outros adverbios básicos inclúen, entre outros:

austur—leste

norður—norte

suður—sur

vestur—oeste

inn—en

innan—desde dentro

utan—desde fóra

út—fóra

Inn e út denotan movemento, ir cara dentro e ir cara fóra.

Outras clases de palabras[editar | editar a fonte]

Preposicións[editar | editar a fonte]

As preposicións determinan o caso dos substantivos que as seguen. Velaquí algúns exemplos:

acusativo	dativo	xenitivo	ac. ou dat. dependendo do contexto
um—acerca de	að—con	til—a, cara	á—en, sobre
gegnum—a través	af—de	án—sen	eftir—despois
umfram—xunta con	frá—de, desde	meðal—en medio de	fyrir—antes
kringum—arredor	hjá—con	milli—entre	í—en
umhverfis—arredor	úr—fóra de	sökum—debido a, como consecuencia de	með—con
	andspænis—oposto a	vegna—a causa de	undir—debaixo de
	ásamt—ao longo de	handan—alén de	við—por
	gagnvart—cara a	innan—dentro de	yfir—sobre, enriba de
	gegn—a través	utan—fóra de
	gegnt—con respecto de	ofan—enriba de
	handa—para	neðan—embaixo
	meðfram—ao longo de
	móti—contrario
	undan—desde abaixo

Sintaxe[editar | editar a fonte]

A orde das palabras en islandés é SVO (suxeito-verbo-obxecto), xeralmente falando, co suxeito e o verbo invertidos nas preguntas e cando a oración principia cun adverbio. Porén, a flexibilidade do sistema permite unha considerable liberdade á hora de ordenar as palabras.

Malia isto, existen certas reglas de sintaxe que son relativamente inflexibles. Por exemplo, o verbo principal debe sempre ir en segundo lugar na oración. Este feito coñécese co nome de orde de palabras V2, e é común nas linguas xermánicas. Véxase o exemplo seguinte (suxeito en amarelo, verbo en azul, obxecto en vermello):

Mannfjöldinn var 1.500—A poboación era 1.500

Aquí o elemento var (a terceira persoa do singular do pasado simple do verbo vera, ‘ser’, i.e. ‘era’) é a segunda unidade gramatical da oración. Se mudamos a oración:

Árið 2000 var mannfjöldinn 1.500—No 2000, a poboaciónn era 1,500

Neste caso, var é aínda a segunda unidade gramatical da oración, a pesar de non ser a segunda palabra na oración. O sintagma preposicional árið 2000 (destacado en verde) conta coma unha unidade gramatical, de xeito que o verbo, como segunda unidade, debe aparecer logo de 2000 e non de árið. Suxeito e obxecto aparecen despois. Unha excepción a esta regla xorde cando se forman preguntas mediante inversión:

Stefán er svangur—Stefán está anoxado

convértese na pregunta:

Er Stefán svangur?—Stefán está anoxado? lit. Está Stefán anoxado?

Neste caso, suxeito e obxecto invírtense para formaren unha pregunta, pasando o verbo a ser a primeira unidade da oración no canto da segunda. Este método de formar preguntas úsase en moitos idiomas, coma por exemplo o inglés.

As interrogativas[editar | editar a fonte]

Como vimos, as preguntas fórmanse facilmente reordenando a orde da frase, isto é, pasando de suxeito-verbo-obxecto a verbo-suxeito-obxecto. Por exemplo:

Þú talar íslensku.—Falas islandés.

pódese pasar a pregunta como segue:

Talar þú íslensku?—Falas islandés? (lit. Falas ti islandés?)

Cómpre salientar que a miúdo unha forma de elipse dáse cando realizamos preguntas en segunda persoa; o verbo e þú teñen tendencia a se fusionaren para facilitaren a pronuncia. Isto reflíctese na escrita, de xeito que con frecuencia atoparemos a forma talarðu no canto de talar þú. O cambio sufrido é a transformación da xorda dental fricativa þ na sonora dental fricativa ð. Esta regla aplícase a varios verbos, algúns deles coas súas propias formas especiais (por exemplo vera, ‘ser, estar’, ten a forma ertu).

A regla da inversión tamén se aplica cos interrogativos, que se engaden ao inicio da frase. Os interrogativos en islandés son:

• hvað?—que/como?
  • Hvað ert þú að gera?—Que estás facendo?/Que estás a facer? (lit. Que estás ti a facer?)
• hvaða?—que?
  • Hvaða hundur?—Que can?
• hver?—quen?
  • Hver ert þú?—Quen és ti?
• hvernig?—Como?
  • Hvernig hefur þú það?—Como estás? (lit. Como tes ti iso)
• hvar/hvert/hvaðan?—onde/de onde?
  • Hvar ert þú?—De onde es ti?
  • Hvert ert þú að fara—Onde vas? (lit. Onde estás ti a ir?)
  • Hvaðan kemur þú?—De onde vés? (lit. De onde vés ti?)
• hvenær?—cando?
  • Hvenær kemur þú?—Cando vés? (lit. Cando vés ti?)
• hvers vegna/af hverju/hví?—Por que?
  • Hvers vegna hann?—Por que el?
  • Af hverju ekki?—Por que non?
  • Hví?—Por que?
• hvort?—se/cal?
  • Hvort hann komi, veit ég ekki.—Non sei se vén ou non. (lit. Se el vén, sei eu non.)
  • Hvort vilt þú?—Cal queres? (lit. Cal queres ti?, implicando unha escolla entre dúas alternativas.)

Non obstante, os pronomes interrogativos (hvað/hver) deben declinarse cos verbos que modifican, de xeito que o caso do verbo mudará dependendo do verbo. O significado da oración non cambia usando hvers vegna ou af hverju; porén deben ser usados dun xeito específico. Hví apenas se utiliza.

Cambios de pronuncia[editar | editar a fonte]

Existe un certo número de mudanzas na pronuncia , detallados abaixo, e que ocorren en todos os tipos de palabras.

A-umlaut[editar | editar a fonte]

É o umlaut máis vello de todos, aparecendo en todos os idiomas xermánicos, agás, quizais , o gótico. Pode darse en dúas variantes:

i ⇒ e (como por exemplo niður vs. neðan).

u ⇒ o. Exemplos serían fugl (cf. inglés fowl) ou stofa (cf. alemán Stube).

Non é demasiado frecuente.

U-umlaut[editar | editar a fonte]

Dáse cando unha vogal a muda a ö pola presenza dun u na seguinte sílaba. Isto só afecta ó a, e non ó á ou au. Algúns exemplos:

tala—falar ⇒ (við) tölum—falamos

fara—ir ⇒ (við) förum—imos

Se hai unha sílaba intermedia entre o primeiro a e o u, o cambio non se produce.

Se hai dous a's precedendo o u, o primeiro a convértse en ö e o segundo en u. Un exemplo:

fagnaður—ledicia ⇒ fögnuðum—ledicias (dativo, plural).

As excepcións a esta regla inclúen varios empréstitos, por exemplo banani—banana ⇒ banönum (dativo plural) and Arabi—Arab ⇒ Aröbum (tamén dativo plural).

Historicamente, existiron catro formas máis de U-umlaut; apenas se usan ou foron retiradas.

I-umlaut[editar | editar a fonte]

O I-umlaut é lixeiramente máis complexo, e consiste nos seguintes cambios de vogais:

a ⇒ e

á ⇒ æ

e ⇒ i

o ⇒ e

ó ⇒ æ

u ⇒ y (Ás veces aparece como se o ⇒ y, mais nunca é este caso concreto. Un exemplo: Sonur (singular) ⇒ synir (plural) dá a impresión de ser un I-umlaut, pero a vogal orixinal sonur foi un u cambiada a o polo A-umlaut.)

ú, jú e jó ⇒ ý

au ⇒ ey

Ademais, outras mudanzas xa en desuso son:

o ⇒ ø

ǫ ⇒ ø

Outros umlauts[editar | editar a fonte]

Historicamente, houbo moitísimos máis umlauts en islandés , incluíndo:

• IR-umlaut
• J-umlaut
• R-umlaut
• G-k-umlaut
• W-umlaut

Estes teñen un ámbito moito máis limitado, e operan dun xeito moi semellante aos arriba mencionados, isto é, teñen máis ou menos os mesmos efectos. Feitas as referencias anteriores aos umlauts que xa están en desuso, é preciso facer fincapé que os I- e U-umlauts están moi vivos, como parte integrante do sistema de declinacións que se usa decote como ferramenta para a composición de neoloxismos.

Notas[editar | editar a fonte]

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Outros artigos[editar | editar a fonte]

• Literatura islandesa
• Wikipedia en islandés.

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]

• Unha minigramática islandesa, Intercomprehension in Germanic Languages Online / Universidade de Tromsø, 2003 (en inglés).
• Mimir - Gramática islandesa máis exhaustiva (en inglés).
• Verbix - Conxugador de verbos islandeses (en inglés).
• Vocabulario islandés-catalán (en islandés), (en catalán).
• Ferramenta para a declinación dos substantivos en islandés. En islandés.