Zoekresultaten

M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, 4 delen, Amsterdam

dammen ww. ‘damspel spelen’
Vnnl. dammen ‘id.’ [1552; Stoep, 135], ook in de samenstelling damberdt ‘speelbord om op te dammen, dambord’ [1552; Stoep, 135].
Leenvertaling van Middelfrans jouer aux dames ‘dammen’ [1530; Stoep, 208], bij de spelnaam jeu des dames [1496-1508; Stoep, 76], ouder iew-de-dame [1380; Stoep, 202], Nieuwfrans jeu de dames. Volgens Stoep, 215-217, gaat deze spelnaam terug op Oudfrans dam ‘dijk, wal’ [1270; TLF] (Middelfrans, Nieuwfrans dame ‘id.’) < mnl. dam ‘id.’, zie → dam 1.
De laatste rij velden, de promotierij, speelt in het damspel een overheersende rol. In de ogen van de tegenspeler is dat de laatste linie of wal die een vijandelijke schijf van promotie af kan houden. De Franse spelnaam zou hiernaar genoemd zijn, dus met letterlijke betekenis ‘spel van dammen’. Blijkens de Franse literatuur van de 16^e eeuw is de associatie met dame ‘dijk, wal’ volledig verloren gegaan, wat voor latere etymologen de weg vrijmaakte om (jeu des) dames terug te voeren op dame ‘schaakkoningin’, zie → dame. Temporeel is deze etymologie echter onhoudbaar, daar de schaaknaam dame pas begin 16^e eeuw in gebruik begint te komen.
Overigens stond dammen tot in de 19^e eeuw ook voor ‘damschijf doen promoveren’, onder invloed van het gelijkbetekenende Franse werkwoord damer. Zie ook → dam 2.
Lit.: A. v.d. Stoep (1997) Over de herkomst van het woord damspel. Een probleem uit de geschiedenis van bordspel en bordspelterminologie, Leiden

P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen

dammen [spel] {1573} van frans dame [koningin in het schaakspel, dam(schijf)] < latijn domina [meesteres] (vgl. dame).

N. van der Sijs (2010), Nederlandse woorden wereldwijd, Den Haag; met aanvullingen uit Uitleenwoordenbank 2015

dammen ‘het damspel spelen’ -> Ewe dâm ‘damspel’ (uit Nederlands of Deens); Gã dam ‘damspel’ (uit Nederlands of Deens); Twi dâm ‘damspel’ (uit Nederlands of Deens); Indonesisch dam ‘damspel; patroon van vierkanten’; Iban dam ‘damspel’; Jakartaans-Maleis dam ‘damspel; zwartwit geblokt motief’; Javaans dhamdhaman ‘het damspel spelen’; Madoerees dam ‘damspel’; Makassaars dang ‘damspel’; Menadonees dam-dam ‘geblokt (textiel)’; Muna damu ‘damspel’; Rotinees dama ‘damspel’; Singalees dān, dām ‘damspel; het damspel spelen’; Papiaments dam ‘damspel’; Sranantongo dam ‘damspel’; Sarnami dám ‘damspel’; Surinaams-Javaans dham ‘damspel’.

N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdam

dammen* spel 1567 [Junius]

Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB)