Herinneringscentrum Apeldoornsche Bosch - Geschiedenis
De plek
Het Apeldoornsche Bosch wordt in 1909 opgericht door de ‘Vereeniging Centraal Israëlietisch Krankzinnigengesticht in Nederland’. Snel groeit de Joods-psychiatrische instelling uit tot een bloeiende instelling. In moderne, ruime paviljoens worden geesteszieken behandeld volgens de nieuwste inzichten, in de natuur en ver van de grote stad.
Er is ruimte voor ontspanning, sport en spel, muziek- en filmvoorstellingen, maar ook voor arbeidstherapie. In Het Apeldoornsche Bosch vormen bewoners en personeel een bijzondere, levendige gemeenschap. Het is een wereld op zich waar geleefd wordt volgens de Joodse traditie. Zo wordt er koosjer gegeten, is er een synagoge op het terrein en viert men de sjabbat en de Joodse feestdagen.
Hier wonen zo’n 75 kinderen in kleine groepen die zo veel mogelijk lijken op een gezinsverband
Aan het hoofd staat geneesheer-directeur Jacques Lobstein. Pedagoog Philip Fuldauer is onderdirecteur en verantwoordelijk voor Paedagogium Achisomog (Hebreeuws voor ‘mijn broeder tot steun’). Hier wonen zo’n 75 kinderen in kleine groepen die zo veel mogelijk lijken op een gezinsverband. Onder leiding van een vaste leider of leidster eten ze koosjer en bezoeken ze de synagoge. Elk kind heeft zijn eigen taken. Op vrijdagavond gaat Fuldauer persoonlijk de paviljoens langs om de sjabbat in te zegenen.
De eerste tweeënhalf jaar van de oorlog gaan relatief onbezorgd voorbij aan de patiënten en het personeel van Het Apeldoornsche Bosch. De paviljoens en bijgebouwen liggen in de prachtig groene omgeving van Apeldoorn-Oost. Bewoners en personeel voelen zich, ondanks de oorlogsberichtgeving, lange tijd veilig want de harde naziterreur zoals die in de Randstad dagelijks voelbaar is, blijft op afstand.
Maar dan wordt op 1 april 1942 het niet-Joodse personeel ontslagen. Wanneer Joden vanaf juni 1942 ook niet meer mogen reizen, komt er bovendien bijna geen bezoek meer in Het Bosch. Donkere wolken pakken zich samen en op 19 januari 1943 gelast SS-commandant Ferdinand aus der Fünten de evacuatie van het gehele complex. In de nacht van 21 op 22 januari 1943 ontruimt de Duitse bezetter Het Apeldoornsche Bosch. Bijna 1300 mensen, patiënten en personeel, worden op transport gesteld naar Auschwitz. Niemand keert terug.
Documentaire
‘Veilig in het Bosch’
Erik Willems (freelance documentairemaker voor onder meer Andere Tijden) en Alex Bakker (historicus en documentairemaker) hebben voor de documentaire Veilig in het Bosch interviews afgenomen bij mensen die de ontruiming van Het Apeldoornsche Bosch hebben meegemaakt. Hiermee is een prachtig oral-history document voor de Apeldoornse bevolking gemaakt. De documentaire Veilig in het Bosch is tot stand gekomen met financiële bijdragen van Monuta, Rabobank, Omroep Gelderland en CODA.