Wojny polsko-tureckie - Zapytaj.onet.pl -
Informacje ogólne
Wojny polsko-tureckie 1497-1699, do ostatnich lat XV w. Polska utrzymywała poprawne stosunki z Turcją.
Walki w służbie niemieckiej i węgierskiej
Udział w wojnach przeciwko imperium osmańskiemu brało jedynie rycerstwo polskie pozostające w służbie cesarza niemieckiego bądź króla węgierskiego (1396, 1443, 1444). Zajęcie przez Turcję miast genueńskich na północnym wybrzeżu Morza Czarnego: Kaffy (1475) i Kilii (1484) u ujścia Dunaju oraz Akermanu (obecnie Białogród) u ujścia Dniestru (1484) oznaczało uzależnienie polskiego handlu czarnomorskiego od Turcji. Częste napady podległych sułtanowi Tatarów krymskich na ziemie litewskie (od 1480) wywierały również niekorzystny wpływ na stosunki polsko-tureckie.
Wyprawa wojenna Jana I Olbrachta
1497 Jan Olbracht podjął zbrojną wyprawę w celu odebrania portów czarnomorskich z rąk Turków. Przejście hospodara mołdawskiego, Stefana I, dotychczasowego lennika Polski, na stronę turecką stało się przyczyną klęski Polaków koło Koźmina na Bukowinie i dwu odwetowych wypraw tureckich w 1498, podczas których zagony turecko-tatarskie docierały aż pod Kraków. Do obrony pogranicza tatarsko-mołdawsko-tureckiego Rzeczpospolita powołała stałe wojsko obrony potocznej i starała się o utrzymanie dobrych stosunków z sułtanem, nie rezygnując jednak ze swych lennych praw do Mołdawii.
Wojna polsko-mołdawska
1531 hetman wielki koronny J. Tarnowski odniósł w bitwie pod Obertynem zwycięstwo nad hospodarem mołdawskim P. Rareszem, wspomaganym przez wojska tureckie i rosyjskie. 1595, w związku z licznymi interwencjami polskimi, wybuchła wojna polsko-mołdawska, zakończona podpisaniem korzystnego dla strony polskiej traktatu pokojowego.
Wyprawy wojenne na ziemie mołdawskie, organizowane przez możnowładców polskich (S. Potockiego, S. Koreckiego, M. Wiśniowieckiego), sprawiły, że Turcja zażądała od strony polskiej niemieszania się w sprawy wołoskie i siedmiogrodzkie, co zagrożona wojną Polska potwierdziła w 1617 traktatem w Buszy.
Wojna polsko-turecka 1620-1621
Wysłanie lisowczyków przez Zygmunta III Wazę do Siedmiogrodu w celu dokonania tam dywersji (1619), spalenie Warny przez Kozaków (1620), wreszcie przejęcie przez Polaków zwierzchności nad hospodarem mołdawskim G. Gratinim doprowadziły do wybuchu wojny z Turcją (1620-1621). W pierwszym okresie walk Turcy pokonali hetmanów S. Żółkiewskiego i S. Koniecpolskiego pod Cecorą. Skuteczna obrona wojsk polskich w obozie chocimskim (1621) zakończyła się zawarciem pokoju, który obowiązywał przez pół wieku.
Wyprawy wojenne Jana III Sobieskiego
Bezpośrednią przyczyną nowych konfliktów polsko-tureckich było uznanie się w 1666 hetmana kozackiego P.D. Doroszenki za lennika Turcji. 1672 sułtan Muhammed IV poparł hetmana w walce z Polską, przeprawił się z 80-tysięczną armią przez Dniestr, po siedmiu dniach oblężenia zdobył Kamieniec Podolski i oblegał Lwów. 1672 podpisano traktat buczacki, w myśl którego Polska oddawała Turcji województwa: bracławskie, kijowskie i podolskie z Kamieńcem Podolskim oraz godziła się na płacenie sułtanowi haraczu w wysokości 22 tys. dukatów rocznie.
Sejm nie ratyfikował tych warunków, uchwalił natomiast nowe podatki na cele wojskowe i zwiększył liczbę Kozaków rejestrowych do 40 tys. Zbrojną wyprawę przeciwko imperium osmańskiemu poprowadził hetman Jan Sobieski, który w bitwie pod Chocimiem (listopad 1673) pobił główne siły nieprzyjacielskie i w 1674, już jako król polski, odebrał Turkom Bracławszczyznę. 1676 Jan III Sobieski stawił skuteczny opór Turkom w obozie warownym pod Żurawnem, tam też podpisano nowe zawieszenie broni na warunkach korzystniejszych od traktatu buczackiego.
W następstwie sojuszu antytureckiego zawartego z Austrią Sobieski podjął 1683 wyprawę przeciwko wojskom tureckim oblegającym Wiedeń (odsiecz wiedeńska). W późniejszym czasie król polski, jako sygnatariusz Ligi Świętej, kontynuował wojnę z Turcją, podejmując w 1686 i 1691 wyprawy przeciwko tureckiej Mołdawii.
Następca Jana III Sobieskiego na tronie polskim, August II Mocny, pokonał w 1698 połączone siły tatarsko-tureckie pod Podhajcami. Podpisany w 1699 traktat pokojowy w Karłowicach zakończył walki polsko-tureckie, w jego wyniku Polska odzyskała wszystkie utracone po rozejmach buczackim i żurawińskim ziemie wraz z Kamieńcem Podolskim.